Οι μερακλούδες και οι τσίφτισσες. Ποιες αποκαλούσαν γαλαντόμες και καψοκαρδούσες. Η μπεσαλού και η τζιτζικώλα. Το λεξιλόγιο για τις γυναίκες της Σμύρνης

Οι γυναίκες της Σμύρνης φημίζονταν για την ομορφιά και τη μόρφωση τους. Έδιναν ιδιαίτερη σημασία στην περιποίηση του εαυτού τους και ακολουθούσαν τη μόδα.

Ντύνοταν με δαντέλες και φορέματα και φορούσαν χρυσαφικά και εντυπωσιακά καπέλα.

Η θέση της γυναίκας ήταν σημαντική στην κοινωνία της Σμύρνης και οι Μικρασιάτες είχαν εφεύρει δικές τους λέξεις για να χαρακτηρίζουν κάθε μια ξεχωριστά ανάλογα με την προσωπικότητά της.

“Αμακατζού”, “χαραμοφάισσα” κι “αρπάχτρα” ήταν η γυναίκα που ζούσε εις βάρος των άλλων και “άσιαχτη” η απεριποίητη. Η γυναίκα που ήταν πολύ θρησκευόμενη ονομαζόταν “αγιούσα”, “ψευτοπαπαδιά” και “κολλυβοδιακίτσα”.

Η χριστιανή που είχε ταξιδέψει στους Αγίους τόπους «χατζήδαινα» και η αντίχριστη «θεομάχα». Η ασεβής ονομαζόταν «ασαΐντιστη» και όσες έκαναν φιλανθρωπίες «μερχαμετλούδες».

Τις παρηγορήτρες τις αποκαλούσαν “ξαγκουσεύτρες” και όσες ήταν γενναιόδωρες “χαρίστρες”,  “γαλαντόμες” και “κιμπάρισσες”.

Οι Μικρασιάτες χρησιμοποιούσαν λέξεις που χαρακτήριζαν τις γυναίκες ανάλογα με την εμφάνιση και τα χαρακτηριστικά του προσώπου.

«Βερεμιάρα», «ζαμπούνισσα» ήταν η γυναίκα που έμοιαζε με πορσελάνη και “ντελικάτη” και “ζουριάρα” η φιλάσθενη.

“Ασπροκαλιασμένη” ήταν η αναιμική και “πασόρα” η καμαρωτή. Η ψηλή γυναίκα ονομαζόταν “μπογλού” και η περιποιημένη «τουρνεμένη».

“Αγγελικάτες” ήταν οι όμορφες και “μπαμπατζάνες” οι  στρουμπουλές. Αντίθετα τις αδύνατες τις αποκαλούσαν “λιμιγκέρισσες” και “γλαντιά”,  και “αχαμνές” τις μικροκαμωμένες.

“Αρδαχτοπόδαρες” ήταν οι πολύ ψηλές και “λαμπούρδες” οι κοντόχοντρες. “Περδικομάτα”, “αστερομάτα”, “σκιζαμυγδαλάτη” χαρακτηριζόταν η γυναίκα που είχε ωραία μάτια και “σουμερλούδες” και “τσιμπλούδες’ οι γυναίκες με μικρά μάτια. Με τη λέξη “βεργετόστομη” περιέγραφαν τη γυναίκα που είχε ωραίο στόμα και γλυκιά φωνή.

“Σουρμαδού”, “φτιασιδού” ήταν αυτή που περιποιόταν τον εαυτό της και  “ασιστάριστη” και “λεχρίτισσα” η απεριποίητη.

“Τσελεμπίνες” ήταν οι αρχοντικές γυναίκες και “τσακίστρες” οι ναζιάρες. “Καψοκαρδούσες” και “ποθορεχτικιές” ήταν οι ελκυστικές και ποθητές γυναίκες και “καλαντρούσες” εκείνες που πρόσεχαν τους άντρες τους.

“Πολλοπαιδούσα” ή “καλογαλούσα”, ήταν η γυναίκα που αποκτούσε πολλά και υγιή παιδιά και “ντερμπεντέρισσα” η ανέμελη.

“Μερακλού” και “κεφλού”, ήταν η εύθυμη γυναίκα και “μπεσαλού” η έμπιστη. “Τζιτζικώλα” ήταν η άθλια και “τσίφτισσα” και “αλεπουδιάρα” η πανέξυπνη.

Υπάρχουν πολλές λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι Μικρασιάτες για να περιγράψουν την προσωπικότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γυναικών τους.  Η Διδώ Σωτηρίου στο βιβλίο «Ματωμένα Χώματα είχε περιγράψει τη Σμύρνη ως εξής:

«Μόλις βγήκα στην προκυμαία τα ξέχασα όλα, ακόμα και τη δειλία μου. Ήρθαν οι εντυπώσεις και με πήραν απαλά και με μερώσανε και δεν ήξερα τι να πρωτοδώ και τι να πρωτοχαρώ. Τη θάλασσα; Τα βαποράκια της Χαμιδιέ που σκίζανε το νερό δίχως να βουλιάζουν; Τα μεγάλα μαρμαρένια σπίτια, με τα ξύλινα κλειστά, όλο μυστήριο, μπαλκόνια τους; Τις καρότσες με το ρυθμικό χτύπο τους πάνω στο γρανιτένιο πλακόστρωτο; Τα τράμια που τα σέρνανε άλογα; Ή όλον εκείνον το χαρωπό, ξέγνοιαστο κόσμο που μπαινόβγαινε με σαματά στις λέσχες και στα καφενεία κι έμοιαζε να ζει πανηγύρι; κι όχι μια κοινή, καθημερινή μέρα δουλειάς!”

Τότε, όλες οι εθνικότητες ζούσαν αρμονικά, το εμπόριο ανθούσε και οι Σμυρνιές φρόντιζαν τα σπιτικά τους. Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη, σύμφωνα με τη μαρτυρία της Μαρίας Μαγγανά στη Μηχανή του Χρόνου, «πολλά κορίτσια πέφτανε στη θάλασσα και πνιγόντουσαν για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων».

Μετά την καταστροφή άφησαν πίσω τους τα σπίτια τους και ήρθαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες. Έχουν γραφτεί δεκάδες τραγούδια και βιβλία για τις γυναίκες της Σμύρνης.

Το 2004 εκδόθηκε το βιβλίο του Γιάννη Γιαννέλλη-Θεοδοσιάδη με τίτλο «Ισμαήλ και Ρόζα». Θέμα του είναι ένα ένοχο μυστικό μιας αινιγματικής Σμυρνιάς γερόντισσας και του πανίσχυρου Ισμαήλ, στο οποίο βασίστηκε η ταινία «Η Ρόζα της Σμύρνης», που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Κορδέλλας.

Τη Ρόζα υποδύθηκε η ηθοποιός Λήδα Πρωτοψάλτη, ενώ στην ταινία συμμετείχαν ο Τάσος Νούσιας, η Ευγενία Δημητροπούλου, η Γιούλικα Σκαφιδά, ο Πέτρος Λαγούτης και ο Γιλμάζ Γκρουντά. Η ταινία γυρίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, τη Μυτιλήνη, την Αθήνα και τη Σμύρνη.

Το «λεξικό» των μικρασιατικών λέξεων και η σημασία τους προέρχεται από εργασία του φιλόλογου Θοδωρή Κοντάρα. Η Μηχανή του Χρόνου επέλεξε ένα μέρος της για να παρουσιάσει την ζωντανή γλώσσα των Ελλήνων της Ανατολής.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”:«Ξενομερίτες». Οι απαξιωτικοί χαρακτηρισμοί και η αφιλόξενη υποδοχή των μικρασιατών στην Ελλάδα. Η συμβολή τους στον πολιτισμό και την οικονομία