Οι Ιταλοί βομβάρδιζαν ακόμη και τα ορεινά χειρουργεία στον πόλεμο του 1940. Οι άγνωστοι ήρωες του υγειονομικού και οι ακρωτηριασμοί. Οι παγόπληκτοι ξεπέρασαν τους 23.000

Τον Νοέμβριο του 1940 ο ελληνικός στρατός είχε αποκρούσει τους Ιταλούς και πέρασε στην αντεπίθεση. Οι Έλληνες κατέλαβαν διαδοχικά την Κορυτσά, την Μοσχόπολη, το Πόγραδετς, το Αργυρόκαστρο, τη Χειμάρρα και άλλες περιοχές. Η επέλαση στην Αλβανική ενδοχώρα έφθασε έως και 80 χιλιόμετρα.

Την προέλαση του ελληνικού στρατού στο έδαφος της Β. Ηπείρου ακολουθούσαν γιατροί, νοσηλευτές και νοσοκόμες που έστηναν στα πεδία των μαχών τα λεγόμενα “ορεινά χειρουργεία”. Με τα λιγοστά μέσα που είχαν προσπαθούσαν να επουλώσουν τα τραύματα των φαντάρων. Ήταν οι άγνωστοι ήρωες του πολέμου που έσωσαν πολλές ζωές και θα έσωζαν περισσότερες αν είχαν καλύτερη ιατρική υποδομή.

Η μετακίνηση των ορεινών χειρουργείων ήταν συνεχής κάτω από αντίξοες συνθήκες. Κινούνταν συγχρόνως με τις ελληνικές δυνάμεις μέσα από δύσβατα βουνά και χιονισμένες οροσειρές κατά τη διάρκεια του βαρύ χειμώνα. Το υγειονομικό προσωπικό διέσχιζε τα απόκρημνα φαράγγια με μουλάρια, έμπαινε με τη χλαίνη μέχρι το στήθος μέσα στα παγωμένα νερά και έκαναν ότι ήταν αναγκαίο για να περιθάλψουν τους τραυματίες του μετώπου.

«Ο πατέρας μου ως γιατρός σε ορεινό χειρουργείο, άκουγε συνεχώς τους στρατιώτες να βογγάνε, άλλοι έζησαν, άλλοι πέθαναν.

Μέσα σε αυτό το άγριο τοπίο του πολέμου, οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό έκαναν τα πάντα για να σώσουν όσες πιο πολλές ζωές μπορούσαν», διηγείται ο Σπέτσιος Ιάκωβος, τέως πρέσβης.

Αντίπαλος τα κρυοπαγήματα και οι ακρωτηριασμοί

Το νοσηλευτικό προσωπικό έστηνε τα πρόχειρα χειρουργεία μέσα στα χιόνια. Αντίπαλος τους ήταν και το δριμύ ψύχος που προκαλούσε κρυοπαγήματα στους στρατιώτες και στη συνέχεια ακρωτηριασμούς.

Σύμφωνα με την ιστορικό Ελένη Δημητρίου «οι στρατιώτες ήταν εντελώς ανέτοιμοι για τα κρυοπαγήματα, δεν γνώριζαν πώς να τα αντιμετωπίσουν και για να γιατρευτούν πλησίαζαν τα πόδια τους κοντά στη φωτιά».

Οι οδηγίες του Ερυθρού Σταυρού ήταν οι εξής: «Πρέπει το βράδυ μετά την πορεία να βγάλετε τις κάλτσες από τις αρβύλες με τις οποίες περπατήσατε και να βάλετε ένα άλλο ζεύγος κάλτσες στεγνές ή ζεστές που θα έχετε φυλαγμένες μέσα στο αμπέχονό σας. Το κυριότερο είναι να αερίζονται τα πόδια σας μετά από κάθε πορεία, αλλιώς πρήζονται”.

Οι οδηγίες ήταν σαφείς:

“πρέπει να αλείφετε τα πόδια σας τακτικά με οτιδήποτε χοιρινό ή άλλο.  Αν τα πόδια σας αρχίζουν να παγώνουν και δεν τα αισθάνεστε πρέπει να βγάλετε τις κάλτσες και να τα τρίψετε με χιόνι.  Να τα βάλετε σε κρύο νερό και να τα στεγνώσετε καλά πριν ξαναβάλετε τις κάλτσες και τις αρβύλες».

Δυστυχώς όσο εύκολο είναι να γραφτούν οι οδηγίες τόσο δύσκολο είναι να εφαρμοστούν.

«Οι γιατροί στο μέτωπο έκοβαν συνέχεια μέλη, παγωμένα από το κρύο για να προλάβουν την γάγγραινα και χειρουργούσαν τους τραυματίες στρατιώτες κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, με τρομερές ελλείψεις φαρμάκων» τονίζει ο κ. Σπέτσιος

«Μετά από λίγο καιρό η εντολή άλλαξε και με το πρώτο φούσκωμα ή πρήξιμο των ποδιών, έστελναν τους φαντάρους στα μετόπισθεν. Ήταν όμως αργά αργά γιατί ένας μεγάλος αριθμός στρατιωτών είχαν χάσει τα πόδια τους» προσθέτει η κ. Δημητρίου.

Στην Έκθεση της Διευθύνσεως Υγειονομικής Υπηρεσίας του Γενικού Στρατηγείου αναφέρεται συγκεκριμένα: «… Καθ’ όλον το εξάμηνον διάστημα του πολέμου διεκομίσθησαν εβδομήντα πέντε χιλιάδες περίπου (75.000)  τραυματίαι, παγόπληκτοι και ασθενείς ήτοι αναλυτικώς τριάντα δύο χιλιάδες (32.000) τραυματίαι, είκοσι τρεις χιλιάδες (23.000) παγόπληκτοι και είκοσι χιλιάδες (20.000) ασθενείς… »

Πόλεμος δίχως όρια. Βομβαρδισμοί χειρουργείων

Η ιταλική αεροπορία βομβάρδιζε συνεχώς υγειονομικούς σχηματισμούς, πλωτά νοσοκομεία και ορεινά χειρουργεία. Μετά την κατάληψη της Κλεισούρας τον Ιανουάριο του 1941, ο ελληνικός στρατός είχε επιτάξει στην Πρεμετή ένα κτίριο και το είχε μετατρέψει σε χειρουργείο. Τοποθετήθηκε στη στέγη του κτιρίου ο κόκκινος σταυρός του ερυθρού σταυρού για να μην χτυπηθεί από τον αντίπαλο σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες. Παρ’ όλα αυτά, οι Ιταλοί βομβάρδισαν το νοσοκομείο με αποτέλεσμα τραυματίες και νοσηλευτικό προσωπικό όπως ο Γεώργιος Σπέτσιος να καταπλακωθούν στα ερείπια.

«Ο πατέρας μου έφερε το χέρι του στο στήθος του. Στην τσέπη του είχε μία εικόνα του Αη Γιώργη που του είχε δώσει η μητέρα του φεύγοντας για το μέτωπο από την Αθήνα. Η επόμενη εικόνα που θυμάται ήταν όταν τον έφεραν τραυματία με το καράβι στον Πειραιά. Εκεί τον παρέλαβε η μητέρα μου με την χακί κουβέρτα και τους επιδέσμους» θυμάται ο γιος του Σπέτσιος Ιάκωβος.

Στην Έκθεση του Διευθυντή της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου, από τις 18 Δεκεμβρίου 1940 μέχρι τη διάλυσή του, καταγράφεται: «… Η φύσις του εδάφους και η τακτική του πολέμου ιδίως με τας αεροπορικάς επιδρομάς, ως και αι εκτάσεις των τομέων εκάστης μεραρχίας, εκώλυον την ταχείαν και έγκαιρον ιατρικήν περίθαλψιν των τραυματιών και ασθενών …».

Η ανθρωπιά στον πόλεμο

Οι Έλληνες γιατροί περιέθαλπταν ακόμα και τους Ιταλούς τραυματίες αιχμαλώτους. Πάνω στα χιόνια ένας Ιταλός αιχμάλωτος ήταν ετοιμοθάνατος και φώναζε «νερό νερό».

Πώς να δώσεις νερό σε αυτόν που σε σημάδευε με το όπλο του και έχει σκοτώσει φίλους και συναδέλφους σου; Κανείς δεν του έδινε νερό. «Τότε παρά την αντίδραση των συμπολεμιστών του, ο πατέρας μου έδωσε το παγούρι του στον Ιταλό στρατιώτη, τον πήρε στην αγκαλιά του και του έδωσε να πιει νερό. Φλεγόταν στον πυρετό. Εκείνος τον κοίταξε στα μάτια με μία απέραντη ευγνωμοσύνη και ξεψύχησε στα χέρια του», περιγράφει ο κ. Σπέτσιος, που άκουσε την ιστορία από τον πατέρα του.

Διακομιδές στα χιόνια

Στις 22 Δεκεμβρίου 1941 αναπτύσσεται στην Κοσίνα το Β1 ορεινό Χειρουργείο για την περίθαλψη των τραυματισμένων στρατιωτών. Δέχεται το μεγαλύτερο όγκο πληγωμένων, γιατί ήταν ο πιο προωθημένος σταθμός χειρουργικών επεμβάσεων στη διάρκεια του πολέμου.

Οι πολύ σοβαρά τραυματίες διακομίζονταν από εκεί στο ορεινό χειρουργείο του Β΄ Σώματος Στρατού στο Λεσκοβίκι. Οι διακομιδές γίνονταν με μεγάλη δυσκολία λόγω των κακών καιρικών συνθηκών. Συχνά οι τραυματιοφορείς αποκλείονταν από τα χιόνια.

Σύμφωνα με τις καταστάσεις της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, στο Β1 ορεινό χειρουργείο της Κοσίνας, 223 στρατιώτες υπέκυψαν. Απ’ αυτούς, οι 31 ήταν Κρητικοί.

Οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό έκαναν τα πάντα για να σώσουν ζωές. Όσοι πέθαιναν στα χειρουργεία, δεν τους γύριζαν στα μετόπισθεν αλλά τους έθαβαν σε πρόχειρους ομαδικούς τάφους ή στα χωράφια που ήταν το νοσοκομείο, σκεπάζοντας τους με χιόνι και χώμα. Σύμφωνα με τον ιστορικό ερευνητή του μετώπου, Αγαθοκλή Παναγούλια: «Τους έθαβαν ακόμα και σε ναούς αν το χωριό ήταν χριστιανικό. Οι γιατροί ακολουθούσαν την προέλαση και σε κάθε σημείο από το οποίο έφευγαν έθαβαν πρόχειρα τους νεκρούς στρατιώτες. Το γεγονός αυτό εξηγεί πως οι χωρικοί τους έβρισκαν διάσπαρτα θαμμένους στα χωράφια τους».

Από την έναρξη του πολέμου έως και τις 28 Απριλίου 1941, οι απώλειες σε νεκρούς και αγνοούμενους στο βορειοηπειρωτικό μέτωπο έφτασαν τους 13.936. Πάνω από 7.000 παραμένουν “άταφοι” έως σήμερα. Δηλαδή πρόχειρα θαμμένοι στα χωράφια, στις χαράδρες και στα βουνά της Αλβανίας. Σοροί που δεν έχουν εντοπιστεί στο σύνολό τους, οι ελάχιστοι που έχουν αναγνωριστεί δεν έχουν ταυτοποιηθεί και δεν έχει γίνει επίσημη τελετή ταφής και μνήμα.

Αρχική φωτογραφία: Πολεμικό μουσείο.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Concentramento. Το υπαίθριο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Ρόδο, όπου οι Ιταλοί φυλάκισαν τους Έλληνες το 1940. Τους στοίβαξαν στην τάφρο του κάστρου και λιμοκτονούσαν