Ζαμπία Κωτσάκη. Ποιά ήταν η μητέρα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Τον γέννησε κάτω από ένα δέντρο και έζησε σε συνεχές κυνηγητό

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το όνομα Ζαμπία Κωτσάκη σήμερα δεν λέει τίποτα για τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων. Όμως, θα έπρεπε να τη γνωρίζουν όλοι οι Έλληνες.

Είναι η γυναίκα που στις 3 Απριλίου 1770 γέννησε κάτω από ένα δέντρο σε μία βουνοκορφή στο Ραμοβούνι Μεσσηνίας τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη.

Όταν ο μικρός Θοδωράκης ήταν 10 χρόνων σκοτώθηκε ο πατέρας του, Κωνσταντής, μετά από σκληρή πολιορκία του πύργου στην Μάνη. Ο μικρός Θόδωρος σώθηκε κατά την ηρωική έξοδο και από τότε, η μητέρα του  ανέλαβε αποκλειστικά να τον μεγαλώσει μαζί με τα άλλα τέσσερα ορφανά παιδιά της.

Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, ο Κολοκοτρώνης, ώριμος άνδρας πια, ηγήθηκε του Αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνήθιζε να λέει ότι γι’ αυτό που είχε γίνει, όφειλε πολλά στη μάνα του, τη γριά «Καπετάνισσα». Κατά συνέπεια, όλοι οι Έλληνες της οφείλουμε πολλά…

Η «Καπετάνισσα»

Η Ζαμπία ή Ζαμπέτα -από το Ελισάβετ- Κωτσάκη γεννήθηκε περίπου το 1750 στην Αλωνίσταινα. Ο πατέρας της, Κωνσταντής, ήταν τοπικός οπλαρχηγός και η οικογένειά του η σημαντικότερη στην περιοχή. Η Ζαμπία είχε τέσσερις αδελφούς.

Γύρω στο 1769, όταν ήταν 18 ή 19 χρονών, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Κολοκοτρώνη. Ο άνδρας της, όπως ο συνονόματος πεθερός του, ήταν οπλαρχηγός. Έτσι, η Ζαμπία ως κόρη και σύζυγος οπλαρχηγού έγινε γνωστή ως «Καπετάνισσα».

Σε μεταγενέστερα χρόνια, το προσωνύμιο αυτό υποδήλωνε επίσης το γεγονός ότι σε μάχες που έδιναν οι Κολοκοτρωναίοι με τους Τούρκους, πριν από το 1821, και η Ζαμπία πολεμούσε ως επικεφαλής των άλλων γυναικών των Κολοκοτρωναίων.

Κωνσταντής Κολοκοτρώνης και Ορλωφικά

Την εποχή που ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης παντρεύτηκε τη Ζαμπία, συμμετείχε στην επανάσταση των Ορλωφικών στην Πελοπόννησο. Πολεμούσε μαζί με χιλιάδες άλλους Έλληνες στο πλευρό των Ρώσων για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού.

Όμως, οι Ρώσοι εγκατέλειψαν τους Έλληνες στην Πελοπόννησο, και η επανάσταση καταπνίγηκε στο αίμα. Τα επόμενα χρόνια έλαβαν χώρα μαζικές σφαγές του ελληνικού πληθυσμού, κυρίως από άτακτα στίφη Τουρκοαλβανών.

Ο πρωτότοκος που γεννήθηκε κάτω από ένα δέντρο

Το 1770 η έγκυος Ζαμπία για να αποφύγει την καταδίωξη των Τούρκων αναγκάστηκε να γεννήσει το πρώτο της παιδί, τον Θεόδωρο, κάτω από ένα δέντρο σε μία βουνοκορφή στο Ραμοβούνι Μεσσηνίας. Ο άνδρας της ήταν μακριά συνεχίζοντας την αντίσταση εναντίον των κατακτητών.

Τα επόμενα χρόνια η Ζαμπία απέκτησε άλλα τέσσερα παιδιά. Όπως είχε συμβεί και με τη δική της μητέρα, είχε τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι.

Το 1780, μία δεκαετία σχεδόν μετά τα Ορλωφικά, ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης και η οικογένειά του ζούσαν στη Μάνη, στον πύργο της Καστανίτσας. Εκεί είχαν φθάσει μετά από πολλές περιπέτειες και αφού είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη Μεσσηνία. Τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς τον πύργο πολιόρκησε μεγάλη δύναμη Τούρκων.

Ο Κωνσταντής, η Ζαμπία, τα παιδιά και λίγοι ακόλουθοί τους επιχείρησαν να κάνουν έξοδο από τον πύργο. Στη μάχη που ακολούθησε με τους Τούρκους, πολέμησε ηρωικά και η Ζαμπία. Όμως σκοτώθηκε ο άνδρας της και αιχμαλωτίστηκαν τρία παιδιά της^.

 Νεαρή χήρα με πέντε ορφανά

Μετά τη μάχη της Καστανίτσας και τον θάνατο του συζύγου της, η Ζαμπία με τον γιο της τον Θοδωράκη και την κόρη της εγκαταστάθηκαν στο χωριό Μηλιά της Μάνης. Ύστερα από πληροφορίες που πήρε, μπόρεσε να εξαγοράσει την ελευθερία των άλλων παιδιών της που κρατούσαν οι Τούρκοι.

Η νεαρή χήρα αναγκάστηκε να εργάζεται σκληρά για να μεγαλώσει τα πέντε παιδιά της που ήταν ορφανά από πατέρα. Παρά το θάνατο του Κωνσταντή Κολοκοτρώνη, οι Τούρκοι δεν σταμάτησαν να παρενοχλούν τη Ζαμπία.

Αυτή τότε κατέφυγε με την οικογένειά της στην πατρίδα της, την Αλωνίσταινα. Εκεί έμεινε για πολλά χρόνια μεγαλώνοντας με στερήσεις τα παιδιά της.

Εργαζόταν σκληρά στα χωράφια, έκοβε ξύλα στα δάση και ύφαινε στον εργαλειό. Τα ξύλα είχε αναλάβει να πουλά στην Τριπολιτσά ο πρωτότοκος Θεόδωρος που είχε μόλις μπει στην εφηβεία. Μια μέρα ενώ πωλούσε ξύλα, ένας Τούρκος χωρίς λόγο χαστούκισε το μικρό ελληνόπουλο. Αυτό ορκίστηκε ότι μία μέρα θα έπαιρνε εκδίκηση από τους Τούρκους γι’ αυτό που του είχε συμβεί. Τον όρκο αυτό τον τήρησε.

Όμως, ούτε και στην  Αλωνίσταινα ήταν ασφαλής η Ζαμπία και η οικογένειά της. Συχνά αναγκάζονταν να κρύβονται για μεγάλα διαστήματα σε συγγενείς στο Λιμποβίσι και στον Άκοβο, στο Λεοντάρι.

Ο κλεφτοπόλεμος των Κολοκοτρωναίων

Στον Άκοβο ο 15χρονος Θεόδωρος έγινε για πρώτη φορά κλέφτης. Μαζί με τον Ζαχαριά Μπαρμπιτσιώτη πολεμούσαν διαρκώς τους Τούρκους. Ο κλεφτοπόλεμος στην Πελοπόννησο απέκτησε νέα δυναμική με τους Κολοκοτρώνη και Ζαχαριά. Με τον Θεόδωρο πολεμούσαν και άλλοι Κολοκοτρωναίοι, καθώς και η μητέρα του ως επικεφαλής των γυναικών.

Μεταξύ 1803-1806, οι Τούρκοι χτύπησαν τους κλέφτες της Πελοποννήσου με ιδιαίτερο μένος. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκείνη την περίοδο από τους 36 Κολοκοτρωναίους που πολεμούσαν ως κλέφτες τους Τούρκους σκοτώθηκαν 28.

Ανάμεσά τους ήταν και ο Γιάννης ο δευτερότοκος γιος της Ζαμπίας και αδελφός του Θόδωρου. Προς τιμή του αυτός θα δώσει αργότερα στο δευτερότοκο γιο του τ’ όνομά του, άσχετα ότι τελικά έμεινε γνωστός με το προσωνύμιό του, «Γενναίος».

Στη Ζάκυνθο

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης το 1806 αναγκάστηκε να φύγει από την Πελοπόννησο και να βρει καταφύγιο στη Ζάκυνθο. Στην Πελοπόννησο κινδύνευε η ζωή του ανά πάσα στιγμή από τους Τούρκους και τους ντόπιους συνεργάτες τους, κυρίως τους κοτζαμπάσηδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι υπήρξε μέχρι και αφορισμός από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης για τους κλέφτες της Πελοποννήσου, συμπεριλαμβανομένων και των Κολοκοτρωναίων, για την αντίστασή τους κατά της τουρκικής δουλείας.

Λίγο αργότερα, στη Ζάκυνθο κατέφυγαν από τη Γορτυνία, η Ζαμπία καθώς και η γυναίκα του Θεόδωρου, Αικατερίνη. Όταν αυτή πέθανε λίγα χρόνια αργότερα, η Ζαμπία βοήθησε τον Θεόδωρο στην ανατροφή των παιδιών του, όπως είχε κάνει για εκείνον και τα αδέλφιά του. Όταν στις αρχές του 1821, ο Θεόδωρος έφυγε από τη Ζάκυνθο για την Πελοπόννησο για να συμβάλει στο ξεκίνημα της Ελληνικής Επανάστασης, εμπιστεύθηκε τη φροντίδα των παιδιών του στη γιαγιά τους, τη Ζαμπία.

Τυχερή στον θάνατο

Λίγα χρόνια αργότερα, όταν η Επανάσταση φαινόταν ότι είχε εδραιωθεί, ο Κολοκοτρώνης έφερε τη μάνα του πίσω στην Πελοπόννησο από τη Ζάκυνθο. Εκεί έζησε μέχρι το θάνατό της το 1832.

Τάφηκε στην Αλωνίσταινα, δίπλα στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Σήμερα έχει ανεγερθεί εκεί μνημείο προς τιμήν της. Έχει απαθανατιστεί σε αυτό να αγκαλιάζει προστατευτικά με το αριστερό της χέρι το μικρό Θοδωράκη ενώ και εκείνος ακουμπά στοργικά το δικό του χέρι στη μέση της μητέρας του.

Στο αριστερό της χέρι, η “Καπετάνισσα” βαστά τουφέκι.

Η «Καπετάνισσα» ήταν τυχερή στο θάνατο. Πέθανε 82 ετών, ηλικία που λίγοι άνθρωποι έφθαναν εκείνη την εποχή. Έτσι πρόλαβε να δει την Ελλάδα ανεξάρτητη, κάτι για το οποίο ο πρωτότοκος γιος της είχε συμβάλει τα μέγιστα.

Επίσης, πέθανε δύο χρόνια πριν το 1834, όταν το ελληνικό κράτος τον “αντάμειψε” με ξεφτιλισμούς, φυλάκιση και καταδίκη σε θάνατο. Πιθανότατα αν ζούσε μέχρι τότε να είχε πεθάνει από τον καϋμό της γι’ αυτά που τράβαγε το παιδί της.