Υλίκη. Η μεγάλη “άγνωστη” λίμνη που προσπερνάμε στην εθνική οδό. Όταν χρειάστηκε ξεδίψασε την Αθήνα. Πως συνδέεται με την Κωπαΐδα όπου γυρίστηκαν όλα τα ελληνικά γουέστερν

Από το ύψος της Θήβας ως και τον Ορχομενό, η Εθνική Οδός Αθηνών – Λαμίας βρέχεται από μία μεγάλη φυσική λίμνη. Η Υλίκη, ένατη σε μέγεθος στην Ελλάδα, καλύπτει μία ακτογραμμή 50 χιλιομέτρων, έχει πλούσια ιστορία και όταν χρειάστηκε ξεδίψασε την πρωτεύουσα μέσω μίας μακράς υπόγειας σήραγγας.

Στις όχθες της στην αρχαιότητα βρισκόταν η πόλη Ύλη. Εκεί κατασκευάζονταν οι ξακουστές βοιωτικές ασπίδες με πρωτομάστορα τον Τυχίο, ο οποίος αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου. Τα χρόνια εκείνα, η λίμνη ονομαζόταν Υλική, με τον τόνο στη λήγουσα.

Πως η αποξήρανση της Κωπαΐδας έφερε πόλεμο στα αρχαία χρόνια

Αν και η Υλίκη είναι φυσική, η στάθμη και η έκτασή της υπερδιπλασιάστηκαν με την τεχνητή αποξήρανση της διπλανής λίμνης Κωπαΐδας. Οι αρχαίοι κάτοικοι του Ορχομενού, οι Μινύες, την είχαν αποξηράνει ήδη από τον 16ο αιώνα π.Χ., προκειμένου να καλλιεργήσουν τα πλούσια εδάφη της. Χάρη στις καλλιέργειες αυτές, η αρχαία φυλή των Μινυών επί σειρά ετών γνώρισε τεράστια άνθιση. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη ζήλια των Θηβαίων, οι οποίοι αποφάσισαν να ανακόψουν την ακμάζουσα πορεία της γειτονικής περιοχής. Με επικεφαλής τον Ηρακλή, κατέστρεψαν τα έργα των Μινυών, έφραξαν τις φυσικές διεξόδους διαρροής των υδάτων και έστρεψαν τον ρουν του Κηφισού έτσι ώστε να κατακλυστεί εκ νέου ολόκληρη η περιοχή της Κωπαΐδας.

Προσπάθειες για να αποξηρανθεί και πάλι η Κωπαΐδα έγιναν πάλι χιλιάδες χρόνια αργότερα. Μόλις το 1880 δρομολογήθηκαν οι διαδικασίες αποξήρανσης της ελώδους έκτασης. Τα έργα διήρκεσαν αρκετά χρόνια, εξαιτίας και των διαρκών εθνικών αναταραχών της εποχής. Τελικά, το 1931 το έργο ολοκληρώθηκε δια χειρός μίας αγγλικής εταιρείας, η οποία πούλησε τα δικαιώματα απαλλοτρίωσης στο ελληνικό δημόσιο 20 χρόνια αργότερα έναντι 1.800.000 λιρών.

Σύμφωνα με τον τύπο της εποχής, η γη διαμοιράστηκε σε 11.500 Έλληνες αγρότες για να την εκμεταλλευτούν.

Η αποξηραμένη έκταση, που κάλυπτε σχεδόν 250.000 στρέμματα, χρησιμοποιήθηκε ως τοπίο σε πλήθος ελληνικών ταινιών από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Από τις πιο χαρακτηριστικές είναι η «Αγάπη και Αίμα» (1968), «Ο Αστραπόγιαννος» (1970) και «Η Κόρη του Ήλιου» (1971) με την Αλίκη Βουγιουκλάκη.

Πως συνδέθηκε με την λίμνη Μαραθώνα

Με την αποξήρανση της Κωπαΐδας, η μέση στάθμη της Υλίκης ανήλθε στα 25 με 30 μέτρα, με μέγιστο βάθος στα 38,5. Ωστόσο, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50, αυτός ο υδάτινος πλούτος έμενε ανεκμετάλλευτος. Το 1956 άρχισαν οι πρώτες σκέψεις για την ένταξη της λίμνης στο υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας που διψούσε. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της πρωτεύουσας είχε φέρει κατακόρυφη αύξηση στην κατανάλωση νερού, με αποτέλεσμα τα αποθέματα του Μαραθώνα να μην επαρκούν.

Έτσι, «έπεσε στο τραπέζι» το φιλόδοξο σχέδιο της υπόγειας ένωσης των δύο μεγάλων λιμνών, παρά τη μεγάλη απόσταση που τις χώριζε.

Τα έργα διήρκεσαν σχεδόν τρία χρόνια. Τα εγκαίνια έγιναν τον Ιούλιο του 1959 σε κλίμα πανηγυρικό από την τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Πράγματι, το έργο ήταν τεράστιο και σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις, πλήρως λειτουργικό. Η σήραγγα που κατασκευάστηκε μετέφερε τα νερά της Υλίκης στη τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα, ενισχύοντας σημαντικά το υδροδοτικό σύστημα της πρωτεύουσας.

Ωστόσο, με τα χρόνια, έγινε αντιληπτό ότι το σχέδιο δεν ήταν ιδιαίτερα βιώσιμο. Τα αντλιοστάσια κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας, με αποτέλεσμα η υδροληψία και η μεταφορά νερού από την Υλίκη να παρουσιάζει υψηλό λειτουργικό κόστος. Έτσι, τη δεκαετία του 1970, κατασκευάστηκε το φράγμα στον ποταμό Μόρνο του νομού Φωκίδας, καθώς και ένα μεγάλο υδραγωγείο στην περιοχή. Μερικά χρόνια αργότερα, άρχισε να λειτουργεί το φράγμα και στον ποταμό Εύηνο της Αιτωλοακαρνανίας.

Από το 1992 κι έπειτα, το νερό από τον Εύηνο μεταφέρεται πρώτα στην τεχνητή λίμνη του Μόρνου μέσω μιας ενωτικής σήραγγας μήκους 29,4 χλμ. και κατόπιν μέσω του υδραγωγείου φτάνει στην Αθήνα, έχοντας διασχίσει συνολικά 4 νομούς.

Λόγω αυτής της εξέλιξης, η Υλίκη έχει πλέον επανακτήσει το σύνολο των υδάτων της και χρησιμοποιείται κυρίως για την άρδευση των γεωργικών καλλιεργειών. Σήμερα, η λίμνη λειτουργεί ως εφεδρική πηγή υδροληψίας της Αθήνας μόνο για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

Σπάνια είδη και πλούσια βλάστηση

Πέραν του εντυπωσιακού τοπίου, η Υλίκη διαθέτει διαχρονικά πλούσια υδρόβια βλάστηση. Στα νερά της εντοπίζονται δεκάδες είδη ψαριών, ενώ κατά τους χειμερινούς μήνες φιλοξενεί και μεγάλο αριθμό πουλιών που έρχονται να ξεχειμωνιάσουν. Ένας από τους χαρακτηριστικότερους «θαμώνες» των νερών της είναι το ενδημικό είδος καλαμίθρα, το οποίο δεν εντοπίζεται πουθενά αλλού σε όλα τα Βαλκάνια.

Ιδιαίτερα πριν την υδρευτική εκμετάλλευση της λίμνης στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, οι ντόπιοι αλιείς ισχυρίζονταν ότι οι ημερήσιες αποδόσεις της ψαριάς τους άγγιζαν τα 200 με 300 κιλά. Σήμερα, τα αντλιοστάσια, οι γεωτρήσεις και η σήραγγα έχουν εν μέρει αλλοιώσει τον υδροβιότοπο.

Η αστάθεια που παρουσιάζει πλέον το σύστημα της Υλίκης έχει μειώσει σημαντικά την ιχθυοπαραγωγικότητα και κατ’ επέκταση, την αλιεία στην περιοχή.

Ωστόσο, τα νερά της λίμνης παραμένουν καθαρά και τα ψάρια δεν διστάζουν να κάνουν την εμφάνισή τους στην επιφάνεια, εκπλήσσοντας ευχάριστα τους επισκέπτες που προσελκύει καθημερινά.

Είτε περαστικοί ταξιδιώτες που τυχαία θα κάνουν στάση για να θαυμάσουν το ειδυλλιακό τοπίο, είτε οργανωμένοι φυσιολάτρες που θέλουν να εξερευνήσουν τον ακατέργαστο φυσικό πλούτο, η Υλίκη αποτελεί πόλο έλξης χάρη στην τεράστια βιολογική αλλά και αισθητική αξία της.

Αερολήψεις: Μηχανή του Χρόνου

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Το σπήλαιο που έχει καταπιεί 8 δύτες στη λίμνη Βουλιαγμένης. Διαθέτει τη μεγαλύτερη φυσική υπόγεια σήραγγα στον κόσμο. Εντυπωσιακό βίντεο από έναν παράδεισο 20χλμ από την Ομόνοια