Βογόμιλοι. Ποια ήταν η κυνηγημένη χριστιανική αίρεση με τους στρογγυλούς σταυρούς κοντά στη Θεσσαλονίκη. Πίστευαν ότι ο σατανάς ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Θεού και αρνούνταν κάθε εξουσία

Λίγα χιλιόμετρα μακριά από τη Θεσσαλονίκη, κοντά στη Νέα Χαλκηδόνα, υπάρχει ο Ιερός Ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου που χρονολογείται στη Μεταβυζαντινή περίοδο. Όμως, στον περίβολό του υπάρχουν διάσπαρτοι λίθινοι σταυροί που παραπέμπουν σε μια άλλη εποχή.

Είναι απομεινάρια της θρησκευτικής αίρεσης των Βογόμιλων, η οποία ήκμασε στα Βαλκάνια από τον 10ο έως τον 15ο αιώνα. Αν και εγκαταλελειμμένο, είναι το τελευταίο νεκροταφείο που διασώθηκε στην Ελλάδα και η τελευταία απόδειξη ότι υπήρξε τέτοια αίρεση στην περιοχή. Οι λίγοι εναπομείναντες λίθινοι σταυροί που φτάνουν τα δυο μέτρα είναι χορταριασμένοι και μισοθαμμένοι στο χώμα. Η μοναδική φορά που υπήρξε έμπρακτο κρατικό ενδιαφέρον ήταν το 1988, όταν η τότε Υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη το κήρυξε διατηρητέο μνημείο. Με την κίνηση αυτή θέλησε να διασωθούν οι 53 σταυροί των Βογομίλων, αλλά σήμερα έχουν απομείνει περίπου είκοσι.

Ο Βογομιλισμός ήταν μια από τις μακροβιότερες αιρέσεις του χριστιανισμού. Οι εκφραστές του κυνηγήθηκαν για αιώνες από την εξουσία και την επίσημη Εκκλησία μέχρι που “εξαφανίστηκαν”.

Παρόλο που υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για την κοιτίδα του Βογομιλισμού, κάποιοι θεωρούν ότι οι πρώτοι Βογόμιλοι εμφανίστηκαν στη βυζαντινή Θράκη και εξαπλώθηκαν σε όλη την αυτοκρατορία, στην Κωνσταντινούπολη, στη Θεσσαλονίκη, ακόμη και στη Μικρά Ασία. Οι ιδέες τους διαδόθηκαν επίσης, στη Βουλγαρία, στη Σερβία και στη Βοσνία, ενώ τα τελευταία χρόνια έφτασαν στην Ιταλία και στη Γαλλία. Κατά μια άλλη θεωρία, ο Βογομιλισμός διαδόθηκε από τον ιεροκήρυκα Μπόγκομιλ στη Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας, από τον οποίο πήρε και το όνομά της η αίρεση. Μπόγκομιλ στα ελληνικά σημαίνει “ο φίλος του Θεού”.

Όπως επισημαίνει στην αναλυτική έρευνα του ο Γεώργιος Στάμκος, στο βιβλίο του “Οι πρόδρομοι των Βογομίλων στη σκιά του Άλλου Θεού”, η βασική ιδέα των Βογόμιλων ήταν ότι ο Ουρανός ανήκει στον Θεό και η γη στον Σατανά. Πίστευαν ότι ο σατανάς ήταν ο μεγαλύτερος γιος του Θεού και τον αποκαλούσαν Σαταναήλ. Θεωρούσαν ότι οι Ρωμαίοι και η Εκκλησία είναι εκπρόσωποι του σατανά από τη στιγμή που εξουσίαζαν τη “σατανική” γη και τον υλικό της κόσμο. Κατά τους Βογομίλους το σώμα του ανθρώπου φτιάχτηκε από τον σατανά, αλλά η ψυχή του από τον Θεό. Κάποια στιγμή ο Σαταναήλ παρουσιάστηκε στον κόσμο ως ο ανώτερος και απόλυτος Θεός και ο πραγματικός Θεός έστειλε τον Ιησού για να προστατεύσει τον άνθρωπο. Με την ανάσταση ο Ιησούς νίκησε τον Σαταναήλ, που έχασε τη θεϊκή του δύναμη και μετονομάστηκε σε σατανά.

Οι πρώτοι Βογόμιλοι απέρριπταν την Παλαιά Διαθήκη. Μετέπειτα δέχτηκαν από την Παλαιά Διαθήκη τους Ψαλμούς και τα δεκαέξι βιβλία των Προφητειών. Από την Καινή Διαθήκη σέβονταν περισσότερο τα Ευαγγέλια του Ιωάννη. Ωστόσο, τα ερμήνευαν διαφορετικά. Υποστήριζαν ότι η ζωή του Χριστού ήταν συμβολική και πως υπήρχαν και άλλες “αλήθειες”, οι οποίες αποσιωπήθηκαν από την Εκκλησία.

Ο σταυρός θεωρούνταν σύμβολο του σατανά, καθώς πάνω του πέθανε ο Χριστός. Αρνούνταν επίσης, την εκκλησία, την ύπαρξη των Αγίων και τα μυστήρια.

Ζούσαν ασκητικά. Απέφευγαν να τρώνε κρέας, να πίνουν κρασί και να σκοτώνουν ζώα. Ωστόσο, για να επιβιώσει η κοινωνία είχαν δεχτεί ότι κάποιοι θα εργάζονται και θα κάνουν παιδιά. Γι’ αυτό χωρίζονταν στους “Τέλειους”, δηλαδή εκείνους που ζούσαν ασκητικά και σκοπός τους ήταν να διαδώσουν τις διδασκαλίες τους, και στους “Πιστούς” που μπορούσαν να ζουν μια απλή καθημερινή ζωή.

Οι “αντιεξουσιαστές” 

Πρώτοι εκφραστές του ήταν φτωχοί αγρότες των Βαλκανίων, οι οποίοι στο όνομα του Βογομιλισμού συσπειρώθηκαν ενάντια στην εξουσία. Πέρα από τις διδασκαλίες που αφορούσαν τη θρησκεία, οι Βογόμιλοι δημιούργησαν ένα αντιεξουσιαστικό και αντιφεουδαρχικό κίνημα. Ο Βογομιλισμός ήταν ένα κοινωνικό-πολιτικό κίνημα του Μεσαίωνα με θρησκευτικό “περίβλημα”. Πέρα από το γεγονός ότι ήταν εχθρικοί προς τους Ρωμαίους, επιτίθονταν σε όλες τις ανώτερες τάξεις. Μεγαλοκτηματίες, κληρικοί και αξιωματούχοι ήταν στο στόχαστρό τους. Κήρυτταν την ανυπακοή στο κράτος, την αριστοκρατία και την Εκκλησία. Ο Κοσμάς ο ιερέας έγραφε:

“Καταγγέλλουν τους πλουσίους, απεχθάνονται τον Τσάρο, γελοιοποιούν τους ανώτερους, καταδικάζουν τους ευγενείς κι απαγορεύουν τους δούλους να υπακούουν στους κυρίους τους” 

Έτσι, θεωρήθηκαν “εχθροί του κράτους” και της επίσημης Εκκλησίας και κυνηγήθηκαν. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού από το 1081 ως το 1118, οι Βογόμιλοι διώχτηκαν ανηλεώς, ενώ σύμφωνα με ιστορικές καταγραφές πολλοί κάηκαν ζωντανοί.

Κατά τον 12ο αιώνα δέχτηκαν ισχυρό χτύπημα από τον Αυτοκράτορα Μανουήλ Α Κομνηνό, τον Σέρβο βασιλιά Στέφανο Νεμάνια και τον Βούλγαρο τσάρου Βόρις. Παρ’ όλα αυτά, συνέχισαν να υπάρχουν και να διαδίδουν τις ιδέες τους. Πολλοί εγκαταστάθηκαν σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως στην Ιταλία, στη Γαλλία και στη Γερμανία. Από τον 13ο έως τον 15ο αιώνα κέντρο του Βογομιλισμού ήταν η Βοσνία, όπου κατασκευάστηκε και η πρώτη αναγνωρισμένη από το κράτος βογομιλικού τύπου εκκλησία.

Τον 15ο αιώνα ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Συμεών κατέτασσε τους Βογόμιλους ως από τους μεγαλύτερους κινδύνους της ορθοδοξίας και τους χαρακτήριζε “ανθρωπάρια δυσσεβέστατα”. Σιγά σιγά μετά από πολύχρονες διώξεις τα μέλη της θρησκευτικής αίρεσης αφομοιώθηκαν και ασπάστηκαν την κυρίαρχη θρησκεία του τόπου όπου ζούσαν. Για παράδειγμα, στη Βοσνία εξισλαμίστηκαν και στη Βουλγαρία έγιναν Καθολικοί.

Η καταστροφή του νεκροταφείου της Παλιάς Πέλλας 

Πέρα από το νεκροταφείο της Νέας Χαλκηδόνας, το οποίο υπάρχει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, έως το 2001 σώζονταν μερικοί ακόμη λίθινοι σταυροί των Βογομίλων στην Παλιά Πέλλα κοντά στα Γιαννιτσά. Κάτοικοι της περιοχής κατήγγειλαν ότι “τα συνεργεία του δήμου, υπό την καθοδήγηση της τοπικής εκκλησιαστικής αρχής εισέβαλαν με μπουλντόζα στον χώρο του παλιού νεκροταφείου, εκθεμελίωσαν και κατέστρεψαν το βογομιλικό νεκροταφείο, χωρίς την επίβλεψη αρχαιολόγου και ενώ η πλειοψηφία των κατοίκων αντιδρά για την επιλεγείσα περιοχή”. Σκοπός ήταν η οικοδόμηση μιας νέας εκκλησίας. Οι περισσότεροι σταυροί παραμερίστηκαν και κατά τη διάρκεια των εργασιών, κάποιοι θρυμματίστηκαν και καταστράφηκαν.

Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο του Γεωργίου Στάμκου “Οι πρόδρομοι των Βογομίλων στη σκιά του Άλλου Θεού” Εκδόσεις Πύρινος Κόσμος

Διαβάστε επίσης στην ΜτΧ: Η αίρεση Χάρε Κρίσνα που αναστάτωσε την Ελλάδα τη δεκαετία του ’80, «με το ερωτικό πάθος και την έκσταση». Οι κατηγορίες για ναρκωτικά και προσηλυτισμό με όπλο το σεξ