Βεζούβιος. Η ελληνική προέλευση της ονομασίας του ηφαιστείου, που λατρευόταν ως δύναμη του Δία. Πως δημιουργήθηκε

Ο Βεζούβιος, το διάσημο ηφαίστειο βρίσκεται στις δυτικές ακτές της Ιταλίας και σε απόσταση 12 χλμ. από τη Νάπολη. Μέχρι το 79 μ.Χ. το θεωρούσαν ένα απλό βουνό. Η ιστορία του είναι εκπληκτική, όπως και η φωτογραφία από το διάστημα, που τράβηξε ο αστροναύτης Andreas Mogensen από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS).  

Το ηφαίστειο δημιουργήθηκε από τη σύγκρουση της αφρικανικής και της ευρασιατικής τεκτονικής πλάκας, όπου σχηματίστηκε το ηφαιστειακό τόξο της Καμπάνιας, όπου ο Βεζούβιος είναι ένα από τα πιο ενεργά και γνωστά από τα ηφαίστεια.

Το έδαφος στις πλαγιές του ηφαιστείου είναι πλούσιο σε μέταλλα, όπου καλλιεργούνται οι φημισμένες για την έντονη γεύση τους, ντομάτες. Ο αστροναύτης μας πληροφορεί ότι στη δυτική πλευρά της Νάπολης βρίσκονται και τα Φλεγραία Πεδία.

Σύμφωνα με τη ρωμαϊκή μυθολογία ήταν η κατοικία του θεού της φωτιάς Βούλκαν και εκεί βρισκόταν η είσοδος για τον κάτω κόσμο. Στην ελληνική μυθολογία εκεί σκότωσε ο Ηρακλής τους Γίγαντες.

Γεωλογικά είναι μια πολύ δραστήρια περιοχή, όπου το έδαφος εκτοξεύει αναθυμιάσεις θείου και το έδαφος έχει ανέβει περίπου 15 εκατοστά μέσα σε ένα χρόνο. Τον Σεπτέμβριο του 2023, στη περιοχή κατεγράφησαν περίπου 200 σεισμοί, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν πολύ μικροί.

Ο Βεζούβιος στον αρχαίο κόσμο

Σύμφωνα με τον Στράβωνα, το βουνό Ουεσούϊον (έτσι αποκαλεί τον Βεζούβιο) ήταν σκεπασμένο με ωραίους αγρούς, εκτός από την κορυφή του. Ήταν επίπεδη, μαύρη και σκεπασμένη εδώ και εκεί, και συμπεραίνει ότι το βουνό είχε πάρει φωτιά και είχε καεί, αλλά η φωτιά έσβησε, επειδή έλειπε το καύσιμο υλικό.

Από τις πολλές εκρήξεις του Βεζούβιου, η πιο γνωστή είναι η έκρηξή του 79 μ.Χ., η οποία ήταν μια από τις πιο καταστροφικές. Η έκρηξη κατέκλυσε τις αρχαίες ρωμαϊκές πόλεις Πομπηία, Ηράκλειο ή Ηράκλεια Καμπανίας (σημερινό Ερκολάνο), Οπλοντίδα και Σταβίες, καθώς και αρκετούς άλλους οικισμούς. 

Η καταστροφική έκρηξη

Το φθινόπωρο του 79 μ.Χ., ο Βεζούβιος εκτόξευσε βίαια ένα σύννεφο υπερθερμασμένης τέφρας και αερίων σε ύψος 33 χλμ, εκτινάσσοντας λάβα, ελαφρόπετρα και καυτή τέφρα στο 1,5 εκατομμύρια τόνοι ανά δευτερόλεπτο. Απελευθέρωσε τελικά 100.000 φορές μεγαλύτερη θερμική ενέργεια από τους ατομικούς βομβαρδισμούς στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Από την έκρηξη καταστράφηκαν αρκετές ρωμαϊκές πόλεις και οικισμοί στην περιοχή. Η Πομπηία και το Ερκολάνο εξαφανίστηκαν και θάφτηκαν κάτω από τεράστια πυροκλαστικά κύματα και εναποθέσεις τέφρας.

Ο συνολικός πληθυσμός και των δύο πόλεων ήταν πάνω από 20.000. Μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί τα λείψανα περισσότερων από 1.500 ανθρώπων.

Ο συνολικός αριθμός των νεκρών από την έκρηξη παραμένει άγνωστος. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές αποκάλυψαν πολλές από τις πόλεις και τις ζωές των κατοίκων και η περιοχή έγινε το Εθνικό Πάρκο του Βεζούβιου και ένα Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Άλλες μεγάλες εκρήξεις καταγράφηκαν το 1794, το 1872 και το 1906, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές και θανάτους πολλών ανθρώπων. Η τελευταία έκρηξη του Βεζούβιου καταγράφηκε το 1944.

Μυθολογία

Ο Βεζούβιος έχει μακρά ιστορική και λογοτεχνική παράδοση. Θεωρήθηκε θεότητα  την εποχή της έκρηξης του 79 μ.Χ. και εμφανίζεται με το ενεπίγραφο όνομα Βεζούβιος ως φίδι στις διακοσμητικές τοιχογραφίες πολλών οικιακών ιερών, που σώζονται από την Πομπηία.

Μια επιγραφή  στην Κάπουα,  “IOVI VESVVIO” (Δίας Βεζούβιος) δείχνει ότι λατρευόταν ως δύναμη του Δία. 

Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ότι ο Βεζούβιος ήταν αφιερωμένος στον Ηρακλή. Ο ιστορικός Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει μια παράδοση ότι ο Ηρακλής, κατά την εκτέλεση των άθλων του, πέρασε από τη χώρα των κοντινών Cumae στο δρόμο του προς τη Σικελία.

“Βρήκε εκεί ένα μέρος που ονομαζόταν «η Φλεγραϊκή πεδιάδα» (Φλεγραῖον πεδίον, «πύρινη»), από το βουνό που από παλιά έβγαζε μια τεράστια φωτιά. Το βουνό ονομάζεται Βεζούβιος”.

Τα γεγονότα πίσω από την παράδοση, αν υπάρχουν, παραμένουν άγνωστα.

Ετυμολογία

Ο Βεζούβιος ήταν ένα όνομα του ηφαιστείου που χρησιμοποιούνταν συχνά από τους συγγραφείς της τελευταίας Ρωμαϊκής Δημοκρατίας και της πρώιμης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι άλλες ονομασίες ήταν Vesaevus, Vesevus, Vesbius και Vesvius.

Οι συγγραφείς στα αρχαία ελληνικά χρησιμοποιούσαν το Οὐεσούιον ή Οὐεσούιος. Πολλοί μελετητές από τότε έχουν προσφέρει μια ετυμολογία. Δεδομένου ότι λαοί διαφορετικής εθνότητας και γλώσσας κατέλαβαν την Καμπανία κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή του Σιδήρου, η ετυμολογία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα που μιλούσαν εκείνη την εποχή.

Η Νεάπολη εποικίστηκε από Έλληνες, όπως μαρτυρεί το όνομα Νέα-πόλις, «Νέα Πόλη», Οσκανούς, και Λατίνους. Επίσης  ετρουσκικοί οικισμοί βρίσκονταν στη γύρω περιοχή και άλλοι λαοί άγνωστης προέλευσης λέγεται ότι βρέθηκαν εκεί κάποια στιγμή, σύμφωνα με αρχαίους συγγραφείς.

-Από την ελληνική οὔ = «δεν» προτάσσεται σε ρίζα από ή σχετίζεται με την ελληνική λέξη σβέννυμι = «σβήνω», με την έννοια του «άσβεστη».

-Από τα ελληνικά ἕω = «εκσφενδονίζομαι» και βίη «βία», «εκσφενδονίζοντας βία», *vesbia, εκμεταλλευόμενος την παράπλευρη μορφή.

-Από ινδοευρωπαϊκή ρίζα, *eus- < *ewes- < *h₁ews-, «λάμπω», «καίγομαι», αίσθηση «αυτός που φωτίζει», μέσω λατινικών ή οσκανικών.

-Από ινδοευρωπαϊκή ρίζα *wes = “εστία” (σύγκρινε π.χ. Vesta)

Επικίνδυνος αλλά πυκνοκατοικημένος

Σήμερα, οι περιοχές γύρω από τον Βεζούβιο είναι ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένες, παρά τον κίνδυνο που γνωρίζουν οι κάτοικοι ότι διατρέχουν, καθώς το ηφαιστειογενές έδαφος του βουνού είναι ιδιαίτερα εύφορο.

Τη μορφή και τη διαμόρφωση που έχει σήμερα ο Βεζούβιος την πήρε μετά την έκρηξή του το 79 μ.Χ., αν και οι μεταγενέστερες εκρήξεις προξένησαν κάποιες μεταβολές στην όψη του.

Έχει τρεις κορυφές, τη Σόμμα βόρεια, τον καθαυτό Βεζούβιο νότια και τον Οτταγιάνο ανάμεσα.

Σήμερα, ο καθαυτό Βεζούβιος έχει περιφέρεια βάσης 45 χιλιόμετρα και η διάμετρος του κρατήρα του είναι 570 μέτρα περίπου.

Το ύψος του Βεζούβιου μεταβάλλεται μετά από κάθε ισχυρή έκρηξη και  σήμερα φτάνει τα 1.180 μέτρα

Οι πλαγιές του βουνού είναι κατάφυτες από κήπους και αγρούς μέχρι ένα ορισμένο ύψος. Ιδιαίτερα ευδοκιμούν τα αμπέλια από αρχαιοτάτων χρόνων. Τα κρασιά του Βεζούβιου τα εκτιμούσαν ιδιαίτερα από τη Ρωμαϊκή εποχή και είναι περιζήτητο το θαυμάσιο κρασί ” Λάκριμα Κρίστι” (Δάκρυα του Χριστού).

Αρχική φωτογραφία Andreas Mogensen από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS)