Βάθεια. Η πυργοπολιτεία της Μάνης που οχυρώθηκε και επέζησε κόντρα στους επίδοξους εισβολείς. Τι ήταν οι ζεματίστρες (drone)

Στην καρδιά της λακωνικής Μάνης, 7 χιλιόμετρα βόρεια του ακρωτηρίου Ταίναρου, σε υψόμετρο 174 μέτρων, δεσπόζει ένα πυκνοχτισμένο κτηριακό σύνολο με τουλάχιστον εβδομήντα πυργόσπιτα.

Η Βάθεια είναι μία από τις πιο εντυπωσιακές πυργοπολιτείες της χώρας και ένα από τα πιο φωτογραφημένα τοπόσημα της Μάνης.

Η λαϊκή οχύρωση

Τα πρώτα πυργόσπιτα στη Βάθεια χτίστηκαν κατά τον 18ο αιώνα από ισχυρές οικογένειες της Μάνης. Λέγεται ότι όλοι οι πύργοι της περιοχής ανήκαν σε μόλις 4 οικογένειες, γεγονός που ενδεχομένως να επιβεβαιώνει και η παρουσία τεσσάρων ελαιοτριβείων.

Ο κάθε πύργος αποτελούσε σύμβολο ισχύος και πλούτου, ενώ το ύψος του αντικατόπτριζε την αξία της εκάστοτε οικογένειας. Ωστόσο, ο κύριος λόγος οικοδόμησής τους ήταν η προστασία του οικισμού από τις επιδρομές των πειρατών, των Τούρκων και άλλων εισβολέων. Γι’ αυτό και σήμερα θεωρούνται άριστα δείγματα λαϊκής οχύρωσης.

Οι διώροφοι, τριώροφοι ή ακόμα και τετραώροφοι πύργοι, χτισμένοι ο ένας δίπλα στον άλλο, έμοιαζαν με απόρθητο φρούριο στους εκάστοτε εισβολείς.

Διαβάστε ακόμα: Λιμένι Μάνης. Δείτε από ψηλά το «πέτρινο» λιμάνι των πειρατών και του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (drone)

Όλοι διέθεταν πολύ μικρά ανοίγματα για παράθυρα, τα οποία χρησίμευαν κυρίως ως πολεμίστρες και πολύ χαμηλές πόρτες ενώ οι περισσότεροι διέθεταν και καταχύστρες ή ζεματίστρες, όπως τις ονόμαζαν μερικοί, από τις οποίες οι κάτοικοι έριχναν καυτό λάδι ή νερό στους επίδοξους πολιορκητές.

Οι ντουφεκότρουπες είχαν εσωτερικά χωνοειδές σχήμα με τον πείρο του χωνιού προς τα έξω για να εξασφαλίζουν μεγαλύτερη δυνατότητα μετατόπισης και σκόπευσης του μαχητή, χωρίς να τον βλέπουν απ’ έξω. Μάλιστα ήταν σχετικά στραβό το χωνί αυτό για να μην μπορεί να υπολογίσει τη θέση του σκοπευτή ο επιτιθέμενος απ’ έξω.

Οι ζεματίστρες βρίσκονταν σε θέση που ο επιτιθέμενος θα πέρναγε απαραίτητα από κάτω της για να επιτεθεί στους μέσα (π.χ. πάνω από πόρτες ή πάνω από μοναδικά περάσματα κολλητά στον τοίχο του σπιτιού).

Οι πετρομάχοι του πύργου (επάλξεις) ήταν συνήθως δύο σε θέση διαγώνια ή με μέτωπο προς την πιθανή θέση των επιτιθέμενων. Διαθέτουν εξέχοντα κυκλικά ή πολυγωνικά παρατηρητήρια και το δώμα τους περιβάλλεται από ψηλό στηθαίο. Κάθε πετρομάχος επισκοπούσε δύο αντίστοιχα της γωνίας του πύργου κτίσματα: ένας για βόρεια και δυτικά και ένας για νότια και ανατολικά.

Έτσι δύο βαρδιάτορες (φρουροί) ήταν αρκετοί για τη φύλαξη του πύργου.

Το ύψος του πύργου και το γόητρο

Η σημασία του πύργου και η αξία της οικογένειας που τον κατείχε εξαρτιόταν από το ύψος του. Πολλές φορές ισχυρές οικογένειες δεν επέτρεπαν σε άλλες, λιγότερο σημαντικές, την ανέγερση ψηλού πύργου και άλλοτε επέβαλλαν το χαμήλωμα ή την κατεδάφισή του.

Οι μακροχρόνιοι και αιματηροί οικογενειακοί αγώνες είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή πολλών πύργων. Η υπονόμευση και η ανατίναξη ήταν γνωστό μέσο και σήμαινε την κατάρρευση όχι μόνο του πύργου, αλλά και του οικογενειακού γοήτρου.

Έναν αιώνα μετά την ίδρυσή της, η “πυργοπολιτεία” της Βάθειας γνώρισε σημαντική άνθηση. Αριθμούσε πάνω από 300 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, το κυνήγι αλλά και την πειρατεία, ενώ λίγο αργότερα στράφηκαν στην καλλιέργεια της ελιάς.

Η παρακμή

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι 800 περίπου πύργοι της Βάθειας εγκαταλείφθηκαν. Άλλωστε η μεγάλη φυγή προς τα αστικά κέντρα ήταν γεγονός και οι Μανιάτες κάτοικοι της καστροπολιτείας δεν ήταν η εξαίρεση.

Πολλοί πύργοι ερήμωσαν, άλλοι κατέρρευσαν, ενώ όσοι απέμειναν όρθιοι “αναμετρήθηκαν” με την αδυσώπητη φθορά του χρόνου.

Το 1980, ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ), αποφάσισε να ξαναδώσει ζωή στον εγκαταλελειμμένο οικισμό με την αναστήλωση αρκετών πυργόσπιτων και τη μετατροπή τους σε τουριστικά παραδοσιακά καταλύματα.

Οι ιδιοκτησίες παρέμειναν στα χέρια των οικογενειών, στις οποίες ανήκαν όλες οι πυργοκατοικίες. 

Το ελληνικό Δημόσιο δεν απαλλοτρίωσε τα σπίτια, αλλά σύναψε σύμβαση με τους κληρονόμους, αλλά μετά το πέρας της δεν ανανεώθηκε. Ήταν μια αρκετά φιλόδοξη ιδέα, που δυστυχώς δεν κατάφερε να ευδοκιμήσει. Έτσι, η Βάθεια παρέμεινε ένας εγκαταλελειμμένος οικισμός.

Παρ’ όλα αυτά, η επίσκεψη στην περιοχή, και συγκεκριμένα στην κορυφή του λόφου και στα σοκάκια με τα μισογκρεμισμένα πυργόσπιτα, προσφέρει στον επισκέπτη ένα ιδιαίτερο ταξίδι στο παρελθόν. Είναι μια περιήγηση σε ένα υπαίθριο μουσείο που όμοιό του σπάνια μπορεί να συναντήσει κανείς.

Δείτε το βίντεο drone του συνεργάτη μας Travel Inspiration από τη θρυλική πυργοπολιτεία: