Τζον Κασσαβέτης: “Έγινα αναγκαστικά επαγγελματίας. Θα προτιμούσα να ήμουν ερασιτέχνης”. Πώς ο ελληνικής καταγωγής σκηνοθέτης έγινε εκπρόσωπος του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου

Μαζί με τη σύζυγό του, Τζίνα Ρόουλαντς, υπήρξαν το ζευγάρι του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου. Ο Τζον Κασσαβέτης ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός, αλλά αγάπησε τη σκηνοθεσία.

Οι ταινίες του επικεντρώνονταν στα προβλήματα των απλών καθημερινών ανθρώπων και δεν συγκίνησαν τη βιομηχανία του Χόλιγουντ τις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70. Η Ευρώπη, όμως, που τότε ανθούσε το “νέο κύμα” στον κινηματογράφο, είχε άλλη άποψη. Με τη μέθοδο της “μυικής τέχνης”, τους αυτοσχεδιασμούς και την οικονομική βοήθεια από  φίλους, ο Τζον Κασσαβέτης θεωρείται σήμερα ένας από τους σκηνοθέτες που “επηρέασαν βαθιά τον κινηματογράφο του 20ου αιώνα”.

Τα πρώτα χρόνια στην Ελλάδα

Ο Ιωάννης “Τζον” Νικόλας Κασσαβέτης γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 9 Δεκεμβρίου 1929. Οι γονείς του ήταν έλληνες μετανάστες που ταξίδεψαν στην Αμερική για ένα καλύτερο μέλλον.

Όταν γεννήθηκε όμως ο Τζον, η οικογένεια επέστρεψε για λίγο στην πατρίδα της. Μέχρι τα επτά του, ο Κασσαβέτης έζησε στην Ελλάδα και όταν γύρισε στη Νέα Υόρκη δεν μιλούσε καθόλου αγγλικά.

Στο σχολείο ήταν μέτριος μαθητής, αλλά συμμετείχε σε πολλές δραστηριότητες για να περάσει την τάξη.

Φοίτησε αρχικά στο Νιου Τζέρσι και στο κολέγιο του “Champlain”, αλλά λίγο αργότερα αποβλήθηκε εξαιτίας των κακών βαθμών του.

Πέρασε λίγο καιρό στη Φλόριντα και έπειτα αποφάσισε να γραφτεί στην “Αμερικανική Δραματική Ακαδημία”, μετά από παρότρυνση φίλων του που του είπαν πως η συγκεκριμένη ακαδημία είναι “γεμάτη κοριτσόπουλα”.

Η συνάντηση με την Τζίνα Ρόουλαντς και η στροφή στη σκηνοθεσία

Ο Κασσαβέτης αποφοίτησε το 1950. Αμέσως άρχισε τις οντισιόν για θεατρικές παραστάσεις και σε μία από αυτές γνώρισε την επίσης ηθοποιό Τζίνα Ρόουλαντς. Τέσσερα χρόνια αργότερα παντρεύτηκαν. Παράλληλα με το θέατρο, ο Τζον είχε μικρούς ρόλους σε ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Ωστόσο, η σκηνοθεσία ήταν αυτή που τον κέρδισε.

Η πρώτη του απόπειρα ήταν οι “Σκιές“, μία ταινία που πραγματοποίησε με την οικονομική ενίσχυση της οικογένειας και των φίλων του.

Το έργο κέρδισε στο Φεστιβάλ της Βενετίας το βραβείο “Pasinetti”, αλλά ο Κασσαβέτης δεν κατάφερε να βρει διανομέα για το αμερικανικό κοινό.

Αργότερα, οι “Σκιές” προβλήθηκαν στις ΗΠΑ, ως φιλμ εισαγωγής.

Η βιομηχανία του Χόλιγουντ τον στήριξε για λίγο και έτσι ο Κασσαβέτης ολοκλήρωσε γρήγορα άλλες δύο ταινίεςQ “Όταν ο Πόθος Προστάζει” και “Σε περιμένει το Παιδί μας“, το 1961 και 1963  αντίστοιχα. Ωστόσο, η θεματολογία και η σκηνοθετική του άποψη δεν ταίριαζε με το μοτίβο της πλειοψηφίας των αμερικανικών ταινιών και ο Κασσαβέτης έμεινε χωρίς στούντιο.

Ήταν αποφασισμένος να κάνει κι άλλες ταινίες και έτσι επέστρεψε στην υποκριτική. Συμμετείχε σε επιτυχημένα έργα, μεταξύ των οποίων “Και οι 12 ήταν καθάρματα“, αλλά και στο αριστουργηματικό “Μωρό της Ρόζμαρι” του Ρομάν Πολάνσκι.

 Έγινα αναγκαστικά επαγγελματίας ηθοποιός. Θα προτιμούσα να ήμουν ερασιτέχνης. Αλλά πρέπει να κερδίσω χρήματα για να κάνω ταινίες. Δυστυχώς, η σκηνοθεσία είναι ένα εξαιρετικά ακριβό χόμπι

Ο “Ευρωπαίος Σκηνοθέτης”

Έχοντας εξασφαλίσει χρήματα από τις συμμετοχές του σε ταινίες, ο Κασσαβέτης μαζί με τη Ρόουλαντς χρηματοδοτούσαν οι ίδιοι τις ταινίες τους. Ο Τζον σκηνοθετούσε και η Τζίνα πρωταγωνιστούσε. Στούντιο ήταν το σπίτι τους και το υπόλοιπο κάστινγκ αποτελούνταν από φίλους ηθοποιούς, που θα πληρώνονταν μετά το τέλος της παραγωγής.

Τα γυρίσματα γίνονταν το Σαββατοκύριακο με αποτέλεσμα μια ταινία να χρειάζεται περίπου δύο χρόνια, για να ετοιμαστεί.

Το 1968 σκηνοθέτησε την ταινία “Σύζυγοι“, που προτάθηκε για τρία Όσκαρ. Ακολούθησαν οι “Μίνι και Μόσκοβιτς“, “Μια γυναίκα εξομολογείται“, “Ο θάνατος ενός Κινέζου πράκτορα στοιχημάτων” και “Νύχτα Πρεμιέρας“. Οι ταινίες αναγνωρίστηκαν στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα ο σκηνοθέτης να αποκτήσει το παρατσούκλι “Ευρωπαίος Αμερικανός”.

Το έργο του παρέπεμπε στο “νέο κύμα” του Ευρωπαϊκού κινηματογράφου.

Ο Κασσαβέτης ενδιαφερόταν για τις ιστορίες και το υποσυνείδητα προβλήματα των απλών καθημερινών ανθρώπων, κυρίως της εργατική τάξης. Η  γυναίκα αλλά και ο ρόλος του καλλιτέχνη ήταν επίσης κεντρικά σημεία στα έργα του.

“Ο κόσμος έχει ξεχάσει πώς να ταυτίζεται και να ανταποκρίνεται. Αυτό που προσπαθώ να κάνω μέσα από τις ταινίες μου είναι να χτίσω κάτι με το οποίο το ακροατήριο να μπορεί να συνδεθεί”, δήλωνε.

Η ματιά του ήταν ρεαλιστική, τα πλάνα του κοντινά και το στυλ του παρέπεμπε σε φιλμ ντοκιμαντέρ. Με επιρροές από  τον Τζον Φορντ, τον Όρσον Ουέλς και κυρίως τον Φρανκ Κάπρα, συνήθιζε να λέει πως “ίσως δεν υπήρχε Αμερική, ίσως υπήρχε μόνο ο ο Κάπρα”.

Οι περίφημοι αυτοσχεδιασμοί και η “μυική τέχνη”

Από το 1956 ο Κασσαβέτης μαζί με τη Ρόουλαντς έκαναν μαθήματα στο δικό τους εργαστήρι υποκριτικής στη Νέα Υόρκη.

Ο Τζον υιοθέτησε τη μέθοδο της “μυικής τέχνης”, μία κινησιολογική πρακτική που ήθελε τον ηθοποιό να επαναλαμβάνει συνεχώς τις ίδιες κινήσεις, μέχρι να τις πραγματοποιεί μηχανικά.

Σε πολλές ταινίες του χρησιμοποιήθηκε αυτή η υποκριτική μέθοδος, παράλληλα με  πολλούς αυτοσχεδιασμούς των ηθοποιών.

Αν και ορισμένοι υποστήριξαν ότι ο Κασσαβέτης ποτέ δεν είχε έτοιμο σενάριο για τα έργα του, με αποτέλεσμα οι ηθοποιοί να δρουν αυτόνομα, δεν ισχύει κάτι τέτοιο.

Το σενάριο ήταν πάντα γραμμένο, αλλά ο Τζον προτιμούσε οι ηθοποιοί του να έχουν πρωτοβουλία και ελευθερία στην υποκριτική τους.

“Ποτέ δεν σταματούσε το γύρισμα, ό,τι κι αν γινόταν. Αν σου έπεφτε κάτι, απλά συνέχιζες. Αυτή η ελευθερία δυνάμωσε τις φήμες περί αυτοσχεδιασμού”, δήλωσε πολύ αργότερα η Τζίνα Ρόουλαντς.

“Ο Τζον έγραφε το σενάριο όχι όπως θα έπρεπε να μιλούν οι άνθρωποι, αλλά όπως πραγματικά μιλάνε – αργκό, απλή συζήτηση- έδινε μια τόσο φυσική αίσθηση στις ταινίες του, που οι θεατές νόμιζαν ότι όλοι οι διάλογοι ήταν της στιγμής”.

Πάνω από 40 σενάρια

Τη δεκαετία του 1980, ο Κασσαβέτης συνέχισε να εργάζεται ως ηθοποιός και κατάφερε να ολοκληρώσει ακόμη τρεις ταινίες, τη “Γκλόρια“, την “Ερωτική Θύελλα” και το “Big Trouble“.

Το 1984 διαγνώστηκε με καρκίνο και ο γιατρός του έδωσε έξι μήνες ζωής. Ο Κασσαβέτης διέψευσε τη διάγνωση του γιατρού και παρά τα προβλήματα υγείας συνέχισε να δουλεύει πυρετωδώς.

Πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 1989 από κίρρωση στο συκώτι, έχοντας γράψει περισσότερα από 40 σενάρια και χωρίς να τελειώσει την τελευταία του ταινία, “She’s Delovely”.

Οχτώ χρόνια αργότερα, την ολοκλήρωσε ο γιος του, Νικ. Ο Τζον Κασσαβέτης απέκτησε με τη γυναίκα του τέσσερα παιδιά και όλα ασχολούνται με τον κινηματογράφο.

Πηγή αρχικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

 Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο σκηνοθέτης των τριών Όσκαρ που μισούσε τους μαύρους και λάτρευε τον Μουσολίνι. Δούλευε σε οίκο ανοχής, κόλλησε αφροδίσιο νόσημα και έμεινε σεξουαλικά ανάπηρος. Η ζωή του Φρανκ Κάπρα