«Του έδινα στη φυλακή την “Αντιγόνη” του Σοφοκλή». Ο Έλληνας δικηγόρος που γλίτωσε τον Μαντέλα από τη θανατική ποινή

Στην Ελλάδα ελάχιστοι τον γνωρίζουν, ενώ στη Νότια Αφρική θεωρείται μία από τις σημαίνουσες μορφές του αγώνα εναντίον του απαρτχάιντ και υπέρ των δικαιωμάτων των μαύρων.

Ξεκίνησε ως πρόσφυγας από ένα μικρό χωριό της Μεσσηνίας  και έφτασε να υπερασπίζεται τον άνθρωπο που συνέδεσε το όνομά του με τη μάχη εναντίον των φυλετικών διακρίσεων. Αφιέρωσε τη ζωή του στην καταπολέμηση της αδικίας και κατέστη εξέχουσα προσωπικότητα της ελληνικής ομογένειας.

Σε συνέντευξή του δέκα χρόνια πριν πεθάνει, είχε δηλώσει: «Εγώ έδωσα στον Μαντέλα την “Αντιγόνη, όταν ήταν στη φυλακή και έπαιξε τον Κρέοντα μαζί µε άλλους κρατουμένους». Σε άλλη συνέντευξή του, ανέφερε:

«Γνωριστήκαμε το 1948, όταν ήμασταν φοιτητές νομικής. Γίναμε φίλοι και είχαμε δυσκολίες. Δεν μπορούσαμε να φάμε ένα σάντουιτς ή να πιούμε έναν καφέ μαζί ούτε να είμαστε στο ίδιο λεωφορείο. Μερικές φορές οι φιλίες γίνονται πιο στενές για τα πράγματα που δεν μπορούσαμε να κάνουμε μαζί».

Ο λόγος για τον Τζορτζ Μπίζο, τον Έλληνα δικηγόρο που εκπροσώπησε τον Νέλσον Μαντέλα σε όλες τις δίκες του και τον έσωσε από τη θανατική ποινή. Για τον ίδιο, ο Νοτιοαφρικανός πολιτικός ηγέτης ήταν κάτι περισσότερο από πελάτης και αντιστοίχως ο Μαντέλα θεωρούσε τον Μπίζο έναν αληθινό φίλο του.

Όπως είχε πει κάποτε, «δεν νομίζω ότι τα λόγια μπορούν να εκφράσουν επαρκώς το χρέος μας σε ανθρώπους, όπως ο Τζορτζ Μπίζος».

Η οδύσσεια ενός ανήλικου πρόσφυγα και η “τραγωδία” του Μαντέλα

Ο Γιώργος Μπίζος γεννήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 1927 στο Βασιλίτσι, έναν ημιορεινό οικισμό κοντά στην Κορώνη. Στα χρόνια της Κατοχής, αναγκάστηκε να διαφύγει με τον πατέρα του και δήμαρχο Βασιλιτσίου, Αντώνη Μπίζο αρχικά στην Κρήτη, ύστερα στο Κάιρο και τελικά στη Νότια Αφρική.

Πατέρας και γιος κατάφεραν να ξεγελάσουν τους Γερμανούς και με τη βοήθεια ενός Αρμένιου φούρναρη από την Κορώνη, έφυγαν με ένα μικρό καΐκι για τη Μεγαλόνησο. Όταν, όμως, έμαθαν ότι η Κρήτη “έπεφτε” στα χέρια των Ναζί, πήραν το δρόμο για την Αίγυπτο.

Τον Οκτώβριο του 1941, ο 14χρονος Μπίζος και ο πατέρας του αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της πόλης Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής. Έφτασαν με συμμαχικό πολεμικό πλοίο, το οποίο μετέφερε πρόσφυγες από την κατεχομένη Ελλάδα. Δεν ήξεραν καθόλου αγγλικά και διέθεταν λιγοστά χρήματα.

Σε συνέντευξή του στην ΕΡΤ, ο Τζορτζ Μπίζος είχε αναφέρει για τα δύσκολα πρώτα χρόνια που πέρασε στην αφρικανική χώρα: «Πήγα στο σχολείο για τρεις ημέρες και λάκισα, γιατί τα παιδιά με κορόιδευαν. Για τρία χρόνια δούλεψα σε ένα μαγαζί και δεν πήγαινα στο σχολείο».

Η ζωή του Μπίζου άλλαξε, όταν μια γυναίκα θαμώνας, που ήταν ευαισθητοποιημένη για τα δικαιώματα των παιδιών, απαίτησε από τον εργοδότη του να του επιτρέψει να πηγαίνει στο σχολείο της. «Για δύο χρόνια ήταν η δασκάλα μου και μου έκανε ιδιαίτερα μαθήματα στο σπίτι της χωρίς να παίρνει αμοιβή», προσέθεσε ο Μπίζος.

Μιλώντας στην εφημερίδα «Τα Νέα», το Σεπτέμβριο του 2010, ο Μπίζος επιβεβαίωσε ότι ο Μαντέλα διάβαζε και αναπαριστούσε αρχαίες ελληνικές τραγωδίες ενόσω βρισκόταν στη φυλακή. Όπως είχε πει, εκείνος ήταν που του έδινε να διαβάσει την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.

Η ζωή του Μπίζου στη ρατσιστική Νότια Αφρική μόνο εύκολη δεν ήταν. Όπως είπε, το καθεστώς του απαρτχάιντ έδειξε μία έντονα εχθρική στάση απέναντί του:

«Με παρακολουθούσαν, µε απειλούσαν, δεν µου έδιναν διαβατήριο 32 χρόνια για να έλθω στην Ελλάδα, ενώ ο πρωθυπουργός της Νότιας Αφρικής Φόστερ, όταν τα πράγµατα ζόρισαν, µου έστειλε μήνυμα µέσω του δικηγόρου του: “Πες του Γιώργου ότι το σχοινί στο λαιμό του έχει κοντύνει!”».

Όσο για τις συνθήκες κράτησης των μαύρων, ο δικηγόρος του Μαντέλα είχε πει: «Οι αστυνομικοί της Ασφαλείας ήταν από μόνοι τους ο νόμος. Είχαν τη δυνατότητα να κρατήσουν τους προφυλακισμένους αγωνιστές όσο ήθελαν. Τους κρατούσαν άγρυπνους, ενώ άλλαζαν βάρδιες, για να τους στερούν και την παραμικρή δυνατότητα επικοινωνία με τους ανθρώπους».

Η “Δίκη της Ριβόνια” και η φράση που έκανε τη διαφορά

Απ’ όλες τις δίκες, στις οποίες ο Τζορτζ Μπίζος εκπροσώπησε τον Νέλσον Μαντέλα, η πιο σημαντική πραγματοποιήθηκε από τον Οκτώβριο του 1963 μέχρι τον Ιούνιο του 1964.

Δέκα μέλη του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC) συνελήφθησαν στο προάστιο Ριβόνια του Γιοχάνεσμπουργκ και οδηγήθηκαν σε δίκη, με την κατηγορία ότι έκαναν σαμποτάζ στην κυβέρνηση.

Όταν έφτασε η ώρα της απολογίας του, ο Μαντέλα εκφώνησε έναν τρίωρο λόγο, στον οποίο εξήγησε και υπερασπίστηκε τις βασικές πολιτικές θέσεις του ANC. Στο τέλος, δήλωσε διατεθειμένος να θανατωθεί «αν χρειαστεί» για τα ιδανικά του.

Σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, η φράση «αν χρειαστεί», την οποία εμπνεύστηκε ο Τζορτζ Μπίζος, έπαιξε καθοριστικό ρόλο, ώστε ο Μαντέλα να αποφύγει την εσχάτη των ποινών και να καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη. Ο Νοτιοαφρικανός αγωνιστής είχε αναφέρει επί λέξει:

«Σε όλη τη ζωή μου αφιερώθηκα σε αυτόν τον αγώνα του αφρικανικού λαού. Έχω πολεμήσει ενάντια στην κυριαρχία των λευκών και ενάντια στην κυριαρχία των μαύρων. Έχω λατρέψει το ιδανικό μιας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας, στην οποία όλοι οι άνθρωποι ζουν μαζί αρμονικά, έχοντας ίσες ευκαιρίες. Είναι ένα ιδανικό που ελπίζω να ζήσω και να το πραγματοποιήσω. Αλλά, αν χρειαστεί, είναι ένα ιδανικό για το οποίο είμαι έτοιμος να πεθάνω».

Στις 11 Φεβρουαρίου 1990, μετά από 27 χρόνια εγκλεισμού, ο Νέλσον Μαντέλα αφέθηκε ελεύθερος. Στην πρώτη του ομιλία, δύο ημέρες μετά την αποφυλάκισή του, κάλεσε κοντά του στο βάθρο τον Γιώργο Μπίζο.

Οι δύο φίλοι έκαναν μια θερμή αγκαλιά, με τον Μαντέλα να εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για τη μακρόχρονη συμπαράσταση που παρείχε ο Μπίζος στον ίδιο και την οικογένειά του.

Το εγκώμιο του Μπίζου έπλεξε και ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στη Νότια Αφρική: «Είναι δύσκολο να πιστέψεις τι δυναμισμό και πόση παλικαριά κρύβει μέσα του αυτός ο ήρεμος και χαμογελαστός άνθρωπος».

«Ήμουν σχεδόν σίγουρος ότι ο Μαντέλα θα έβγαινε από τη φυλακή. Με είχε εντυπωσιάσει το ηθικό του, που δεν κάμφθηκε», τόνισε από την πλευρά του ο Έλληνας δικηγόρος.

Η δράση και το τέλος ενός αγωνιστή της δικαιοσύνης

Εκτός από τον Μαντέλα, ο Τζορτζ Μπίζος υπήρξε συνήγορος υπεράσπισης και άλλων μελών του ANC. Έγινε η “φωνή” των αδύναμων, δίνοντας μάχες μέσα κι έξω από τις αίθουσες των δικαστηρίων.

Η δράση του, όμως, δεν σταμάτησε μετά την πτώση του απαρτχάιντ. Υπήρξε εκ των βασικών συντακτών του δημοκρατικού Συντάγματος της Νότιας Αφρικής και συνέβαλε στη συγκρότηση της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, η οποία ανέλαβε να διερευνήσει τα πολιτικά εγκλήματα του προηγούμενου καθεστώτος.

Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Τα Νέα», ο Έλληνας δικηγόρος είχε παραδεχθεί ότι οι φυλετικές διακρίσεις στη Νότια Αφρική ήταν παρελθόν από νομικής άποψης, όχι όμως και από πρακτικής.

Παρέμεινε μάχιμος ακόμη κι όταν ξεπέρασε τα 80 του χρόνια και υποστήριζε σθεναρά τη θέση ότι δεν έπρεπε να δοθεί αμνηστία σε όλους όσοι ευθύνονταν για τους θανάτους ακτιβιστών, όπως η δολοφονία του Στιβ Μπίκο.

Ο Τζορτζ Μπίζος πέθανε επτά χρόνια μετά το θάνατο του Μαντέλα, στις 9 Σεπτεμβρίου 2020, σε ηλικία 92 ετών. Το Ίδρυμα Νέλσον Μαντέλα τον εξήρε χαρακτηρίζοντάς τον «γίγαντα της ιστορίας της Νότιας Αφρικής και των παγκόσμιων αγώνων για δικαιοσύνη». Στο ίδιο πνεύμα ήταν και η τοποθέτηση του προέδρου της Νοτίου Αφρικής, Σίριλ Ραμαφόζα.

Πολλοί έδωσαν το «παρών» στην κηδεία του Τζορτζ Μπίζου, η οποία έγινε δημοσία δαπάνη, και τον αποχαιρέτισαν βαθιά συγκινημένοι.

Το φέρετρό του σκεπάστηκε με τη σημαία της Νότιας Αφρικής και μεταφέρθηκε στο νεκροταφείο Westpark του Γιοχάνεσμπουργκ. Ενταφιάστηκε δίπλα στη σύζυγό του, Arethe Daflos, η οποία έφυγε από τη ζωή τρία χρόνια πριν.

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών είχε βραβεύσει και ανακηρύξει τον Μπίζο επίτιμο μέλος του. Στη γενέτειρά του, το Βασιλίτσι στήθηκε προτομή του, τα αποκαλυπτήρια της οποίας έγιναν το Σεπτέμβριο του 2022.

Έλαβε διάφορα βραβεία για την προσφορά του και εξέδωσε δύο βιβλία: την αυτοβιογραφία του «Οδύσσεια προς την ελευθερία 1928-1964» και το «Κανείς υπόλογος; Ένας Έλληνας κατά του Απαρτχάιντ».

Δείτε παρακάτω μία συνέντευξη του Τζορτζ Μπίζου στην ΕΡΤ και τη δημοσιογράφο, Βίκυ Φλέσσα:

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: EPA/JON HRUSA (μέσω ΑΠΕ-ΜΠΕ)