Τον υιοθέτησε καπνοβιομήχανος στις ΗΠΑ και έγινε ο μεγάλος ευεργέτης των Σπετσών που άλλαξε το νησί ριζικά

Οι Σπέτσες δεν θα ήταν αυτές που είναι σήμερα, αν δεν υπήρχε ένας γενναιόδωρος και οραματιστής ευεργέτης: ο Σωτήριος Ανάργυρος.

Αν και κοσμογυρισμένος και ευκατάστατος, δεν ξέχασε τον τόπο καταγωγής του. Με τα έργα του, έθεσε τα θεμέλια για την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού και διαμόρφωσε καθοριστικά την κοσμοπολίτικη φυσιογνωμία του.

Επιπλέον, προσέφερε χρήματα για την πατρίδα, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, και υπήρξε στενός φίλος του Ελευθέριου Βενιζέλου. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν ευφυής, προσαρμοστικός, δημιουργικός, αλλά και πεισματάρης και ιδιαίτερος χαρακτήρας.

Ένας δρόμος στις Σπέτσες φέρει το όνομά του, ένας ανδριάντας με τη μορφή του δεσπόζει στη μικρή πλατεία μπροστά από το περίφημο αρχοντικό του και το πρόσωπό του είναι άμεσα συνυφασμένο με τα πιο εμβληματικά κτήρια του νησιού: το ξενοδοχείο “Ποσειδώνιο” και την Αναργύρειο – Κοργιαλένειο Σχολή.

Τα πρώτα χρόνια, τα ταξίδια και οι επιχειρηματικές δραστηριότητες

Ο Σωτήριος Ανάργυρος γεννήθηκε στις Σπέτσες το 1849. Είλκε την καταγωγή του από την ένδοξη σπετσιώτικη γενιά των Αναργυραίων, που πήρε μέρος στην Επανάσταση του ’21.

Στην ηλικία των επτά ετών, ο μικρός Ανάργυρος έχασε τον πατέρα του. Έλαβε στήριξη τόσο από τη μητέρα του όσο και από τα τρία ετεροθαλή αδέρφια του.

Πιθανόν για οικονομικούς λόγους, δεν ολοκλήρωσε το Γυμνάσιο. Ωστόσο, σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν άριστος χρήστης της ελληνικής γλώσσας, αργότερα και της αγγλικής, και διέθετε τους τρόπους της υψηλής κοινωνίας.

Ο Ανάργυρος ενσάρκωσε τον κλασικό τύπο του νέου Έλληνα μετανάστη, που προσπαθούσε να αποδράσει από την ασφυκτική πραγματικότητα της φτωχής πατρίδας του και, συγχρόνως, νοσταλγούσε την επιστροφή για να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο.

Ήταν πνεύμα ανήσυχο, που δεν μεμψιμοιρούσε και πάντοτε δρούσε, προκειμένου να υλοποιήσει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες του.

Ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρουμανία, όπου μετανάστευσε ένας θείος του, στην Αίγυπτο, όπου βρίσκονταν δύο ξαδέρφια του, στη Γαλλία και την Αγγλία.

Στη Γαλλία, εργαζόταν την ημέρα σε καφενείο και το βράδυ μάθαινε τη γλώσσα. Στην Αγγλία, ασχολήθηκε με τη βιομηχανία τσιγάρων.

Απέκτησε, έτσι, σημαντικό κεφάλαιο και εμπειρία που του χρησίμευσαν όταν μετανάστευσε στις ΗΠΑ, το 1883, και εργάστηκε ως υπάλληλος στην καπνοβιομηχανία του Αμερικανοεβραίου Thompson.

Μάλιστα, o άκληρος Thompson υιοθέτησε τον Ανάργυρο και αυτομάτως ο τελευταίος έγινε κληρονόμος της εταιρείας. Αφού την ανέλαβε, την επέκτεινε σε όλη την Αμερική.

Έδινε στα τσιγάρα ευφάνταστες αιγυπτιακές και τουρκικές ονομασίες, ενώ, παράλληλα, δεν παρέλειπε να προβάλλει καθετί το ελληνικό.

Ο γάμος και η παλιννόστηση

Το 1894, επέστρεψε στην Ελλάδα και, δύο χρόνια μετά, παντρεύτηκε τη δεύτερη ξαδέρφη του, Ευγενία Αναργύρου. Ζούσαν μαζί στις ΗΠΑ ώσπου, το 1899, η Ευγενία Αναργύρου νοστάλγησε την Ελλάδα. Ο σύζυγός της δεν της χάλασε χατίρι.

Πούλησε την επιχείρησή του στις ΗΠΑ, εισπράττοντας το ιλιγγιώδες ποσό των 3.370.000 δραχμών, και επέστρεψε μόνιμα στη γενέτειρά του, από όπου συνέχισε τις εμπορικές του δραστηριότητες.

Το αρχοντικό με την αιγυπτιακή αύρα

Το 1903, ο Ανάργυρος ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Παναγιώτη Ζίζηλα την κατασκευή ενός αρχοντικού αντάξιου της οικονομικής του επιφάνειας. Η τοποθεσία που επιλέχθηκε ήταν κοντά στο αρχοντικό της Μπουμπουλίνας, που σήμερα είναι μουσείο.

“Να κτισθεί ένα αρχοντικό όμοιο με αρχαίο αιγυπτιακό ανάκτορο ή ναό“, ήταν η οδηγία του κοσμοπολίτη Ανάργυρου, που, όπως φαίνεται, το ταξίδι του στη χώρα του Νείλου και των πυραμίδων τον επηρέασε βαθιά.

Το διώροφο νεοκλασικό αρχοντικό οικοδομήθηκε μέσα σε ένα χρόνο και κόστισε γύρω στις 100.000 χρυσές δραχμές. Ήταν το λαμπρότερο οικοδόμημα των Σπετσών και αποτέλεσε την κατοικία του Ανάργυρου μέχρι τον θάνατό του.

Από το 1929 ανήκει στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή Σπετσών και, το 2021, εγκρίθηκε η αποκατάστασή του, ώστε να μετατραπεί σε πολιτιστικό χώρο.

Η σκευωρία εναντίον του και η ρήξη με τη σύζυγό του

Η επιστροφή του Ανάργυρου στην Ελλάδα οδήγησε σταδιακά στη φθορά του γάμου του με την Ευγενία. Δεν κατάφεραν να κάνουν παιδιά και οι συγγενείς τους δεν βοηθούσαν με τις συχνές παρεμβάσεις τους.

Ακόμη, μια υπόθεση συκοφαντικής δυσφήμισης εναντίον του Ανάργυρου αποδείχθηκε η “σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι”. Ο Ανάργυρος κατηγορήθηκε ότι διέφθειρε ένα δωδεκάχρονο κορίτσι.

Οι γιατροί που εξέτασαν τη μικρή “εύρον αυτήν άθικτον“. Όπως αποκαλύφθηκε στο δικαστήριο, η μικρή ψευδομαρτύρησε μετά από πιέσεις ενός απατεώνα δικηγόρου, ο οποίος χρημάτισε τον αδερφό της μικρής για να ενοχοποιήσουν τον Ανάργυρο.

Ο Σπετσιώτης επιχειρηματίας αθωώθηκε πανηγυρικά, αλλά το κόστος της συκοφαντίας στην προσωπική του ζωή ήταν μεγάλο.

Κατηγόρησε τους συγγενείς της γυναίκας του για την υποκίνηση της όλης σκευωρίας και απαίτησε, μάλιστα, από εκείνη να πάψει να επικοινωνεί μαζί τους.

Η Ευγενία Αναργύρου δεν το δέχθηκε και το ζευγάρι οδηγήθηκε σε αδιέξοδο. Η γυναίκα αρνιόταν πεισματικά να υπογράψει το διαζύγιο που ζητούσε ο Ανάργυρος και οι δυο τους καταδικάστηκαν στη μοναξιά.

Τα έργα κοινής ωφέλειας και οι δωρεές στην πατρίδα

Η επιστροφή του Ανάργυρου στις Σπέτσες σηματοδότησε την αρχή της οικιστικής ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού τους.

Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι Σπέτσες παράκμαζαν, δεν είχαν πια την αίγλη των προεπαναστατικών χρόνων. Ο Ανάργυρος όχι μόνο το αντιλήφθηκε, αλλά και φρόντισε να το αλλάξει.

Το 1907, κατασκεύασε το πρώτο υδραγωγείο του νησιού. Το 1913, αγόρασε μια μεγάλη έκταση, την αναδάσωσε και δημιούργησε το πευκοδάσος των Σπετσών, θέτοντας αυστηρούς όρους οικοδόμησης και προστασίας.

Παράλληλα, χρηματοδότησε την κατασκευή περιφερειακών δρόμων στο νησί. Παρά τις επίμονες προτάσεις που του έγιναν, δεν πολιτεύτηκε.

Η προσφορά του Ανάργυρου δεν περιορίστηκε στα στενά όρια των Σπετσών. Το 1912, διέθεσε 40.000 δραχμές προς το Υπουργείο Στρατιωτικών για την αγορά δύο αεροπλάνων.

Τον ίδιο χρόνο, και αφότου γνωρίστηκε με τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο Ανάργυρος έκανε νέα δωρεά, ύψους 100.000 δραχμών “προς απονομήν συντάξεων περιθάλψεως εις τους απομάχους τραυματίας του ενδόξου πολέμου του 1912“.

Ο Βενιζέλος τον ευχαρίστησε θερμά για την έμπρακτη φιλοπατρία του.

“Ποσειδώνιο”, το ξενοδοχείο-στολίδι

Η Αναργύρειος – Κοργιαλένειος Σχολή

Η μεγαλύτερη προσφορά του Ανάργυρου στην πατρίδα του ήταν η δημιουργία της Αναργυρείου – Κοργιαλενείου Σχολής, ενός συμπλέγματος πέντε κτηρίων σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία, κοντά στη θάλασσα και μέσα στο πράσινο.

Η σχολή ήταν έμπνευση του Ελευθέριου Βενιζέλου και ο Ανάργυρος δώρισε στο Ελληνικό Δημόσιο το ποσό του 1.000.000 δραχμών για να δώσει σάρκα και οστά στο όραμά του.

Έκτος από τον Ανάργυρο, κληροδότημα άφησε και ο Κεφαλλονίτης ευεργέτης, Μαρίνος Κοργιαλένιος.

“Δημιούργημα των χειρών του, εκ των αφανών εκείνων ευεργετών του Έθνους”

Ο Σωτήριος Ανάργυρος έφυγε από τη ζωή το Δεκέμβριο του 1928, σε ηλικία 79 ετών. Αν και υπήρξαν υπόνοιες ότι δηλητηριάστηκε, ο ιατροδικαστής αποφάνθηκε ότι πέθανε από ανακοπή καρδιάς.

Στην κηδεία του παρευρέθηκαν “σύσσωμος ο λαός των Σπετσών” και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Η περιουσία του αποτιμήθηκε σε 250.000.000 δραχμές, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας κληροδότησε στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή.

Τα έργα του σφράγισαν ανεξίτηλα τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία των Σπετσών. Η εφημερίδα “Εμπρός” έγραψε για την απώλειά του:

“Ο αιφνίδιος θάνατος του Σωτηρίου Αναργύρου στερεί το Έθνος ενός εκ των αφανών εκείνων ευεργετών, οίτινες σκοπόν του βίου των έταξαν την αγαθοεργίαν και την εξ ιδίων αναπλήρωσιν των αναγκών δια τας οποίας δεν ηδύνατο το Κράτος να μεριμνήση.

Δημιούργημα των χειρών του, προικισμένος με τας υπερόχους εκείνας ψυχικάς αρετάς αίτινες απετέλεσαν την εθνικήν κληρονομίαν του Ελληνισμού, ο Σωτήριος Ανάργυρος είχε προσθέση το όνομά του εις τον μακρόν κατάλογον των ευεργετών δια τους οποίους δικαίως σεμνήνεται η Ελληνική Πατρίς”.

Με πληροφορίες από:

• “Ο Σωτήριος Ανάργυρος (1849-1928) και το Ίδρυμα Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών“, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Φίλιππου Μπάμη
• Αναργύρειος και Κοργιαλένειος Σχολή Σπετσών (Α.Κ.Σ.Σ.)