Τόμας Γκόρντον. Ο πρώτος άγγλος φιλέλληνας που πήρε μέρος στην Επανάσταση. Γιατί κατηγορούσε τους επαναστάτες

Ο Τόμας Γκόρντον, ή αλλιώς ο Θωμάς Γόρδας όπως είναι το εξελληνισμένο όνομά του, αποτέλεσε από τους πρώτους ευρωπαίους φιλέλληνες που έφτασαν στην επαναστατημένη Ελλάδα το 1821. Υπήρξε σκωτσέζος συνταγματάρχης, μεγαλοκτηματίας και περιηγητής.

Πήρε μέρος σε μάχες και αγόρασε σπίτι στο Άργος, το οποίο σήμερα ανήκει στην Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Εκεί, άρχισε να γράφει για την Ελληνική Επανάσταση. Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε το 1832 στα αγγλικά. Το 1904, έκανε τη μετάφραση στα ελληνικά ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ωστόσο, το μεταφρασμένο κείμενο δεν τυπώθηκε ούτε εκδόθηκε μέχρι το 2015!

Η επίσκεψη του Γκόρντον στην Ελλάδα

Ο Γκόρντον υπηρέτησε στο βρετανικό στρατό στο τμήμα του ιππικού, από το οποίο και παραιτήθηκε όταν κληρονόμησε μεγάλο πλούτο. Τον Αύγουστο του 1810, ταξίδεψε στα Ιωάννινα και φιλοξενήθηκε από τον Αλή Πασά. Έπειτα, γύρισε και σε άλλες ελληνικές πόλεις ενώ επισκέφτηκε και περιοχές της Αφρικής και της Ασίας.

Τρία χρόνια αργότερα, υπηρέτησε ως λοχίας στο ρωσικό στρατό, δίπλα στη σκωτσέζικη ομογένεια. Το 1815, επισκέφτηκε ξανά τα Ιωάννινα και στη συνέχεια το Βουκουρέστι, όπου συναντήθηκε με τον Δημήτριο Υψηλάντη.

Η δράση του Γκόρντον στον Αγώνα

Ο Γκόρντον ήταν ο πρώτος άγγλος φιλέλληνας που συμμετείχε στον Αγώνα. Χρηματοδότησε πλοίο στη Μασσαλία, το οποίο μετέφερε φιλέλληνες και αγωνιστές. Πήρε μέρος στην Άλωση της Τριπολιτσάς. Yπάρχουν αντικρουόμενες μαρτυρίες σχετικά με το αν ήταν παρών κατά τη σφαγή που ακολούθησε την άλωση ή αν βασίστηκε σε αφηγήσεις άλλων.

 Ο Φίνλεϊ αναφέρει ότι επέστρεψε εννέα μέρες μετά την άλωση μαζί με τον Δημήτριο Υψηλάντη και βασίστηκε σε μαρτυρίες επιζώντων. Ο Γκάρι Τζ. Μπας και ο Μπέντζαμιν Λίμπερμαν τον θεωρούν παρόντα, ενώ ο Ουίλιαμ Σεντ Κλερ γράφει ότι επέστρεψε λίγο αργότερα.

Άλλοι ιστορικοί, όπως και ο φιλέλληνας Περσά, υποστηρίζουν πως έλειπε σε αποστολή υπό τον Υψηλάντη. Η Αγλαΐα Κάσδαγλη και ο Ντέιβιντ Μπρούερ συμφωνούν ότι οι Γκόρντον και Υψηλάντης είχαν φύγει πριν τη σφαγή, όταν οι διαπραγματεύσεις ήταν ακόμα σε εξέλιξη, και δεν θα μπορούσαν να προβλέψουν την αιφνιδιαστική επίθεση που ακολούθησε.

Η αντίδραση για τη σφαγή στην Τριπολιτσά

Ο Γκόρντον μετά το συμβάν στην Τριπολιτσα εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκειά του για τη σφαγή. Οι Έλληνες τον αγνόησαν κι εκείνος αποφάσισε να μη συμμετέχει άλλο στις δράσεις της Επανάστασης.

Τον Νοέμβριο του 1821, επέστρεψε μέσω Ζακύνθου στην πατρίδα του. Την επόμενη χρονιά, η προσωρινή ελληνική κυβέρνηση της Ερμιόνης με μια επιστολή του ζήτησε να γυρίσει στην Ελλάδα.

Αρνήθηκε, επειδή ήταν κατά των Πελοποννήσιων, τους οποίους χαρακτήριζε «κοινούς ληστές». Ωστόσο, έγινε μέλος της ελληνικής επιτροπή του Λονδίνου, μέσω της οποίας έστελνε στην Ελλάδα χρήματα και εξοπλισμό. Τάχθηκε υπέρ του λόρδου Βύρωνα, για τον διορισμό του στην επιτροπή.

Πέρα από τον Γκόρντον, πολλοί φιλέλληνες συνέβαλαν στον Αγώνα προσφέροντας οικονομική και υλική υποστήριξη. Σημαντική ήταν η δράση της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου, η οποία εξασφάλισε δύο μεγάλα δάνεια για την Ελλάδα, το 1824 και το 1825, με συνολικό ποσό που ξεπερνούσε τις δύο εκατομμύρια λίρες. Παρά τις προσπάθειες της ελληνικής αντιπροσωπείας, ο Γκόρντον αρνήθηκε αρχικά να επιστρέψει.

Το 1826, τελικά πείστηκε, καθώς οι Έλληνες εκπρόσωποι στο Λονδίνο τον κάλεσαν ελπίζοντας ότι η παρουσία του θα λειτουργούσε ενωτικά και θα ενίσχυε τη στρατιωτική συνοχή. Όταν έφτασε στο Ναύπλιο τον Μάιο εκείνου του χρόνου, βρήκε έναν λαό εξαντλημένο από τις εσωτερικές διχόνοιες, σε τέτοιο βαθμό που είχαν σχεδόν ξεχάσει ότι ο εχθρός ήταν οι Οθωμανοί. Παρ’ όλα αυτά, η άφιξή του προκάλεσε ενθουσιασμό και η παρέμβασή του ήταν κρίσιμη για να μην διαλυθεί το τακτικό σώμα του στρατού.

Η επιστροφή στην Ελλάδα

Ο Γκόρντον επέστρεψε στην Ελλάδα στις 11 Μαΐου 1826, φέρνοντας 14.000 λίρες, τις οποίες διαχειρίστηκε ο ίδιος. Είχε αναλάβει να συνεργαστεί με τον Φαβιέρο για την οργάνωση τακτικού στρατού και να προετοιμάσει την άφιξη του Λόρδου Κόχραν. Παρότι αρχικά αρνήθηκε την αρχηγία του στρατού, καθώς η ελληνική κυβέρνηση δεν τον εμπιστευόταν, τελικά την ανέλαβε ύστερα από παρέμβαση του Μακρυγιάννη στον Ανδρέα Ζαΐμη.

Συμμετείχε στις επιχειρήσεις του 1827 στην Καστέλλα, καλύπτοντας ο ίδιος τα έξοδα των στρατευμάτων. Κατάφερε να καταλάβει τον λόφο, όχι όμως και να προελάσει προς την Ακρόπολη. Απογοητευμένος από την επίθεση ελλήνων ενόπλων σε αλβανική φρουρά που βρισκόταν υπό προστασία, παραιτήθηκε και περιορίστηκε σε διοικητικά καθήκοντα έως την αναχώρησή του για τη Σκωτία τον Ιούλιο του 1827.

Το ιστορικό και αρχαιολογικό έργο

Από το 1828 έως το 1831, ήταν υπεύθυνος για ανασκαφές στο Ναό της Ήρας στο Άργος. Επιπλέον, ήταν παρών στα γεγονότα που οδηγήσαν στη δολοφονία του Καποδίστρια. Τον Ιανουάριο του 1831, ο Πέτρος Μαυρομιχάλης βρήκε καταφύγιο στη Ζάκυνθο, όπου ταξίδεψε με γολέτα του Γκόρντον.

«Το έργον είνε σπουδαίον και το επόνεσα» ανέφερε ο Παπαδιαμάντης για το βιβλίο του Γκόρντον “Η ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης”. Έχει σχολιαστεί ως ένα από τα πιο έγκυρα και σοβαρά έργα σχετικά με την Επανάσταση του 1821. Περιέχει πολύ υλικό, το οποίο παρουσιάζει αντικειμενικά, χωρίς να εκφράζει τις δικές του απόψεις.

Αρχική εικόνα: Wikipedia