Τολό. Το ψαροχώρι που δημιουργήθηκε από Κρητικούς αγωνιστές. H απόφαση του Καποδίστρια για αποκατάσταση

Το Τολό στην αρχική φωτογραφία του 1920 δείχνει εντελώς διαφορετικό από την σημερινή εικόνα του μεγάλου παραθαλάσσιου οικισμού με την έντονη τουριστική ανάπτυξη.

Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό, αλλά αυτό τον όμορφο ακρογιάλι κάποτε είχε ελάχιστα σπίτια και άρχισε να μεγαλώνει, όταν εποικίστηκε από Κρήτες οι οποίοι έφτασαν στην Πελοπόννησο, είτε για να συμμετάσχουν στον επαναστατικό αγώνα, είτε να γλιτώσουν από τον κατακτητή της Κρήτης, Μεχμέτ Άλη.

Ο πρώτος που έκανε αναφορά για το Τολό, το οποίο βρίσκεται κοντά στην Ασίνη, ήταν ο Όμηρος στην Ιλιάδας, με τη φράση «Ερμιόνη Ασίνην τε βαθύν κατά κόλπον εχούσας». Στον Τρωικό Πόλεμο, ο Αγαμέμνωνας ξεκίνησε με το στόλο του από εκεί κατευθυνόμενος στην Αυλίδα.

Αν και τους επόμενους αιώνες έμεινε ακατοίκητο, ήταν ένα ασφαλές σημείο, για να αγκυροβολούν όσοι ήθελαν να κατακτήσουν την περιοχή.

Τον 17ο αιώνα, η Βενετική Κυβέρνηση έδωσε εντολή στο Μοροζίνι να διώξει τους Τούρκους από το Ναύπλιο. Τότε, ο στρατηγός συγκέντρωσε τις δυνάμεις του με ενετικό στρατό, μισθοφόρους και εθελοντές, εκ των οποίων πολλοί Κρητικοί, και κατευθύνθηκε από την Κρήτη στον Αργολικό κόλπο.

Μετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου, ο στρατός του Μοροζίνι άφησε απροστάτευτους τους Κρητικούς, οι οποίοι πήγαν να ζήσουν στο Ναύπλιο και στο Άργος.

Αργότερα, στην περιοχή κατέφυγαν πολλοί Κρητικοί με τις οικογένειές τους ως πρόσφυγες τον 19ου αιώνα, για να γλιτώσουν από τον Μεχμέτ Άλη.

Πίσω από τη βραχονησίδα της Ρόβμης, απέναντι από την παραλία του Τολού, υπάρχει μια άλλη βραχονησίδα, το Δασκαλιό. Η παράδοση λέει ότι στην Τουρκοκρατία, στο εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής, λειτουργούσε ιερατικό κρυφό σχολειό για τα παιδιά των ψαράδων. Εκεί, τους μάθαιναν την ελληνική γλώσσα και ιστορία, για να συγκροτήσουν την εθνική τους συνείδηση.

Το Τολό ως «Δήμος Μινώας»

Τον Μάρτιο του 1831, με ψήφισμα του Καποδίστρια, έγινε μια πρώτη προσπάθεια για να αποκατασταθούν όσοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να μεταβούν στην ελεύθερη Ελλάδα.

Το ψήφισμα έλεγε ότι «το έθνος χρωστάει να προμηθεύσει τα δυνατά μέσα σε όσους Έλληνες έχασαν τα σπίτια τους, μαχόμενοι υπέρ δικαίου, για να μπορέσουν να αποκατασταθούν στο νέο κράτος».

Τον Οκτώβριο του 1834, με Βασιλικό Διάταγμα αρθ. 1651 «Περί οικισμού των Κρητών», το Τολό έγινε επίσημα οικισμός, με την ονομασία «Δήμος Μινώα», ο οποίος περιελάβανε και τους οικιστικούς Ίρια , Αυγό και Σωληνάρι.

Ειδικότερα αποφασίστηκε «1. Να κτισθεί στο λιμάνι του Τολού, πόλις υπό το όνομα Μινώα. 2. Να προσκληθούν να κατοικήσουν σε αυτήν οι διεσπαρμένοι Κρήτες και σε ένδειξη ιδιαίτερης εύνοιας προς τούς αγωνιστές και κατοίκους, επετράπη σε αυτούς, καίτοι ήσαν λίγοι σε αριθμό, να αποτελέσουν ιδιαίτερο Δήμο, τον Δήμο Μίνωας, από το όνομα τού βασιλιά τής Κρήτης Μίνωα.»

Τότε την περιοχή κατοικούσαν 1060 άνθρωποι. Ανά οικογένεια δόθηκαν 300 δραχμές, 1 βόδι, 30-50 εκτάρια γης και γεωργικά εργαλεία.

Επειδή γη ήταν άγονη και συνδυασμό με το ότι οι πολλοί δεν ήξεραν πολλά από γεωργικές εργασίες, οι κάτοικοι στράφηκαν στη μεγάλη τους αγάπη, τη θάλασσα και έτσι το Τολό έγινε ψαροχώρι.

Σήμερα, το Τολό έχει το μεγαλύτερο αλιευτικό στόλο στην Αργολίδα.

Το Τολό και ο αρχαιολογικός χώρος της Ασίνης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Το ναυαρχείο των Γερμανών και των Ιταλών είχε εγκατασταθεί εκεί. Οι κάτοικοι περνούσαν πολύ δύσκολα. Οι ψαράδες αναγκάζονταν να δίνουν τα αλιεύματά τους στους κατακτητές, με τις γυναίκες να τους σερβίρουν.

Την περίοδο της Κατοχής, προκλήθηκαν καταστροφές και κλοπές αρχαιοτήτων και παράνομες ανασκαφές από εχθρικά στρατεύματα.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Ασίνης είχε μετατραπεί σε ιταλικό οχυρό, με αποτέλεσμα να υποστεί ζημιές.

Στις 20 Μαρτίου 1942, ο φύλακας Νικόλαος Μπικάκης πληροφόρησε την αρχαιολογική υπηρεσία για τις καταστροφές και ο εφορεύων Χρήστος Πέτρου έστειλε σχετικό έγγραφο στο Υπουργείο.

Ο διοικητής της Ιταλικής Μεραρχείας τότε απάντησε: «Η κατάστασις είναι τοιαύτη, ώστε να προέχει η ασφάλεια του στρατού έναντι της οποίας δεν είναι δυνατόν να υπολογιστούν τα αρχαία».

Οι εκδοχές για το όνομα του Τολού

H πρώτη εκδοχή αφορά έναν Φράγκο Επίσκοπο περίπου το 1200. Έλεγε την περιοχή, στα γαλλικά, «De l’ eau», το οποίο προφέρεται «ντελό» και σημαίνει «νερό».

Αφού ήρθε ο Μοροζίνι από την Κρήτη και αποβιβάστηκε στο Τολό, οι Βενετοί το ονόμαζαν «Port-Aulon», το οποίο προφέρεται «Πορτ-Ολών».

Το Τολό σήμερα

Το 1954, λειτούργησε το πρώτο ξενοδοχείο. Σήμερα, η παραθαλάσσια περιοχή της Αργολίδας αποτελεί καλοκαιρινό τουριστικό προορισμό, με πολλά ξενοδοχεία και μαγαζιά να εκτείνονται κατά μήκος της παραλίας.

Το 1996, στην πλατεία Αγνής Μποτζάκη ανεγέρθηκε μνημείο για τους Κρήτες αποίκους, το οποίο συνοδεύεται από μια μαντινάδα:

«Θε μου και νάταν μπορετό,

να γιάερνα στη Κρήτη,

να έβλεπα να θώρουνε,

το πατρικό μου σπίτι»

Αρχικής φωτογραφία: Το Τολό τη δεκαετία 1920, άγνωστος φωτογράφος. Πηγή: Συλλογή Λίζας Κουτσαπλή, Επιχρωματισμός: Μηχανή του Χρόνου