Γιατί η πανούκλα βελτίωσε τη ζωή όσων επέζησαν και δυνάμωσε τη φωνή των απόκληρων. Πώς η πανδημία έφερε τη διαφθορά στην εκκλησία. Η πανώλη στην Ευρώπη, που άλλαξε τον κόσμο ριζικά

«Ο σύγχρονος άνθρωπος γεννήθηκε εξαιτίας του Μαύρου Θανάτου», έγραφε η βραβευμένη ιστορικός και δημοσιογράφος Μάρμπαρα Τάκμαν το 1978.

Πράγματι, η θανατηφόρα πανδημία του 14ου αιώνα άλλαξε την την Ευρώπη. Επηρέασε καθοριστικά τις κοινωνικές εξελίξεις, την οικονομία ακόμη και τις καθημερινές προτεραιότητες των ανθρώπων.

Μέσα σε μία πενταετία η Ευρώπη αποδεκατίστηκε. Υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός της 1347 ως το 1351 μειώθηκε κατά το ήμισυ.

Ένας στους δύο ευρωπαίους πέθανε. Ενδεικτικά, μόνο στην Αγγλία έχασαν τη ζωή τους πάνω από 6 εκατομμύρια άνθρωποι, στο Παρίσι των 100.000 πέθαιναν 800 την ημέρα, ενώ εκατοντάδες μικρά χωριά σβήστηκαν τελείως από το χάρτη.

Έτσι όταν το κύμα της πανώλης κόπασε, τίποτα δεν ήταν πια το ίδιο.

Όπως αναφέρει και ο ιστορικός Dan Carlin στο βιβλίο του «Το τέλος είναι πάντα κοντά», μετά από τόσους θανάτους, οι κοινωνίες ήταν ισοπεδωμένες και οι σκέψεις των ανθρώπων σκοτεινές. Έχοντας δει τόσους αγαπημένους τους γείτονες, φίλους και συγγενείς να πεθαίνουν, οι επιζώντες δεν είχαν καμία αυτοπεποίθηση ότι η ζωή τους θα διαρκούσε για πολύ.

Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων είχε συμφιλιωθεί με τον θάνατο. Όλοι ήταν απαισιόδοξοι ενώ συνέβη και κάτι πρωτοφανές. Κλονίστηκε η πίστη στο θεό.

Αναρχία και ταξικός αναβρασμός

Μέσα στο κλίμα γενικής απαισιοδοξίας που επικρατούσε, πολλοί υιοθέτησαν μία νοοτροπία ασυδοσίας και εφήμερων απολαύσεων. Η κοινωνική σταθερότητα διαταράχθηκε πλήρως, η εγκληματικότητα ανέβηκε στα ύψη, αρκετοί πολίτες πίστευαν ότι “δεν υπάρχει αύριο” και κατά συνέπεια δεν είχαν και τίποτα να χάσουν. Πολλοί επιδόθηκαν σε ληστείες, δολοφονίες, βιασμούς και όργια.

Τα αστυνομικά σώματα της εποχής που τηρούσαν την τάξη είχαν αποδεκατιστεί και δεν υπήρχε ο χρόνος για να εκπαιδευτούν νέοι.

Ειδικά, όσο υπήρχε ο φόβος της ασθένειας και κυριαρχούσε ένας άτυπος θεσμός κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Έτσι, κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα, το χάος και ο μεσαιωνικός σκοταδισμός βρέθηκαν στο απόγειό τους.

Ο πολιτισμός έκανε άλματα προς τα πίσω!

Διαβάστε ακόμα: Γιατί κάποιοι μας σπάνε τα νεύρα, προκαλούν τοξικότητα και νομίζουμε ότι ζούμε, «ανάμεσα σε ηλίθιους». Ένας οδηγός επικοινωνίας, ανθρώπινης συμπεριφοράς και «ανάγνωσης» των συνομιλητών μας.

Ωστόσο ο ιστορικός Dan Carlin στο βιβλίο του «Το τέλος είναι πάντα κοντά» κάνει μια συγκλονιστική διαπίστωση.

Μακροπρόθεσμα φάνηκε ότι η πανδημία είχε μια απρόσμενα θετική επίδραση στην οικονομία. Η δραματική μείωση του πληθυσμού στην κεντρική Ευρώπη έφερε μία δραματική αύξηση της διαθέσιμης καλλιεργήσιμης γης. Αγρότες που δεν είχαν γη, καθώς και μικροκτηματίες, πήραν τα χωράφια και τις αγροικίες των νεκρών συμπατριωτών τους. Όσοι δεν πέθαναν είδαν τη ζωή τους να αλλάζει προς το καλύτερο.

Ακόμη και οι εργάτες της γης όμως που δεν πήραν δική τους γη, άρχισαν πια να διεκδικούν τα δικαιώματά τους.

Κι αυτό ήταν μια σημαντική εξέλιξη καθώς πρακτικά είχαν μόνο υποχρεώσεις.

Όμως, μετά από χιλιάδες θανάτους, έπαψαν να φοβούνται, βίωσαν το αίσθημα της ματαιότητας και βρήκαν τη δύναμη να υψώσουν τη φωνή τους και να διαμαρτυρηθούν για τις άθλιες συνθήκες εργασίας.

Ξαφνικά το άρτια δομημένο ταξικό σύστημα, που οι προνομιούχοι χαρακτήριζαν «θεόπεμπτο», δεν φάνταζε πια ιερό και ανέγγιχτο.

Μετά από την πανδημία, σταδιακά εισχώρησαν ιδέες βασισμένες στην ισότητα και την αξιοκρατική εξέλιξη. Πλέον οι φωνές των μη  προνομιούχων, ακούγονταν δυνατά. Ο θάνατος είχε σπάσει τα δεσμά του φόβου. Οι απόκληροι δεν είχαν να χάσουν τίποτα αν αντιστέκονταν, αφού ένιωθαν ότι ανά πάσα στιγμή, μπορούσαν να χάσουν τη ζωή τους από την πανούκλα.

Στην Αγγλία θεσπίστηκε για πρώτη φορά ένα καθολικό Διάταγμα των Εργατών, καθώς και Εργατικό Καταστατικό, που διασφάλιζαν τους κατώτατους μισθούς και τα βασικά δικαιώματα.

Κατάπτωση της εκκλησίας και αποδιοπομπαίοι τράγοι

Σε πνευματικό επίπεδο ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού πίστεψε ότι η πανώλη ήρθε ως τιμωρία του Θεού στον άνθρωπο για την αμαρτωλή και ασύδοτη ζωή στην οποία είχε επιδοθεί τα τελευταία χρόνια. Κάποιοι έχασαν τελείως την πίστη τους, ενώ άλλοι αφιερώθηκαν στην προσευχή και τη μετάνοια, την οποία πριν περιφρονούσαν. Ωστόσο, υπήρξαν πολλοί που δεν πίστεψαν ότι ο Μαύρος Θάνατος ήταν θείο έργο και έψαξαν να βρουν κάποιον υπαίτιο για τη συμφορά.

Η Ευρώπη του μεσαίωνα είχε την απάντηση εύκολη,  όπως και η Ευρώπη των νεότερων χρόνων.

Και για την πανούκλα έφταιγαν οι Εβραίοι, φυσικά και με την «ευλογία» της Εκκλησίας.

Οι Εβραίοι, κατηγορήθηκαν ότι δηλητηρίαζαν το νερό στα πηγάδια, με απώτερο σκοπό να εξοντώσουν τους Χριστιανούς και να κατακτήσουν την Ευρώπη. Οι θεωρίες αυτές δεν έμειναν στο φάσμα της συνωμοσιολογίας. Το 1348 στην Τουλούζ της Νότιας Γαλλίας 40 Εβραίοι βασανίστηκαν μέχρι να αναγκαστούν να ομολογήσουν τις πράξεις τους. Έπειτα, σφαγιάστηκαν άγρια από τον εξαγριωμένο όχλο και τα πτώματά τους πετάχτηκαν σε πηγάδια. Τον Φεβρουάριο του επόμενου έτους, πάνω από χίλιοι Εβραίοι κάηκαν ζωντανοί στο Στρασβούργο. Παρόμοιες βίαιες εξάρσεις σημειώθηκαν σε πολλές μεγάλες πόλεις ανά την Ευρώπη.

Σε μικρότερο βαθμό στοχοποιήθηκαν οι ύποπτοι για πρακτικές μαγείας, οι μετανάστες, οι ρομά και οι επαίτες. Εν ολίγοις οι μη προνομιούχοι, οι απροστάτευτοι από τις κοινωνικές δομές και οι περιθωριακοί ήταν οι εύκολοι στόχοι.

Και ήταν αδύνατον να γλυτώσουν καθώς οι φοβισμένοι και δεισιδαίμονες κάτοικοι της γηραιάς ηπείρου, ήθελαν κάπου να ξεσπάσουν και να εκτονωθούν, κατά τη διάρκεια της πανώλης.

Η θρησκεία

Ο Μαύρος Θάνατος απομάκρυνε πολλούς ανθρώπους από την Εκκλησία. Τόσο απλούς πιστούς, όσο και αρκετούς ικανούς κληρικούς.

Όπως αναφέρει ο Dan Carlin στο βιβλίο του «Το τέλος είναι πάντα κοντά», η πανδημία σήμανε την αρχή της μεγάλης ηθικής κατάπτωσης του κλήρου. Οι αντικαταστάτες των κληρικών που εξοντώθηκαν από την πανώλη κατά κανόνα δεν ήταν το ίδιο αφοσιωμένοι και μορφωμένοι με τους προκατόχους τους. Σύντομα η όποια αξιοκρατία της εποχής, έδωσε τη θέση της στη διαφθορά, καθώς πολλοί έφταναν σε υψηλές εκκλησιαστικές θέσεις εξαιτίας του χρηματισμού και όχι χάρη στα προσόντα τους. Μέσα σε δύο αιώνες το ήθος του κλήρου αμαυρώθηκε από τις καταχρήσεις, τις υπερβολές, τη χυδαιότητα και την απουσία υψηλών αξιών.

Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την γενικότερη απαισιοδοξία και απόγνωση που κυριαρχούσε στην κοινωνία, απομάκρυνε πολλούς πιστούς από τους ναούς. Έβλεπαν ότι οι προσευχές τους δεν έβρισκαν πια ανταπόκριση, ενώ γύρω τους υπήρχε μόνο δυστυχία και θάνατος. Συνειδητοποίησαν ότι οι εκκλησίες και τα μοναστήρια δεν ήταν τα ασφαλή μέρη με θεία προστασία.

Για την ακρίβεια συνέβη το  ακριβώς αντίθετο. Η μαζική καταφυγή πολλών μολυσμένων που αναζητούσαν προστασία στις μονές, είχε ως αποτέλεσμα η πανώλη να εξαπλωθεί ραγδαία και να σπείρει το θάνατο σε μοναστήρια και ναούς.

Μία πανδημία που άλλαξε τον κόσμο

Είναι δύσκολο να ανάγουμε τα δεδομένα αυτά στον σύγχρονο κόσμο. Αναλογικά, σήμερα, οι νεκροί μιας ανάλογης πανδημίας θα ξεπερνούσαν τα 3 δισεκατομμύρια.

Ωστόσο, οι συνθήκες του τότε διέφεραν άρδην από τις σημερινές. Μία σύγκριση θα ήταν χαοτική. Οι άνθρωποι του παρελθόντος ήταν πολύ πιο εξοικειωμένοι με τον θάνατο και δεν σοκάρονταν από επίπεδα θνησιμότητας, που σήμερα θα φάνταζαν ακραία. Είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος μια σύγχρονη κοινωνία με ποσοστά θνησιμότητας που ξεπερνούν το 50-70%, όπως εκείνα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι επιζώντες του Μαύρου Θανάτου.

Τα πρόσφατα γεγονότα απέδειξαν ότι μπροστά σε ποσοστά πολύ χαμηλότερα, ακόμα και οι πιο προηγμένες κοινωνίες, όπως η Αγγλία και οι ΗΠΑ, παρέλυσαν. Η έλλειψη οργάνωσης, η απουσία ψυχραιμίας και η αδυναμία ελέγχου επικράτησαν της εξελιγμένης τεχνολογίας και των ιατρικών γνώσεων.

Αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο του Dan Carlin «Το τέλος είναι πάντα κοντά», εκδόσεις διόπτρα

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Πώς η Κίνα κατάφερε να ελέγχει το ίντερνετ για 700 εκατομμύρια χρήστες. Έχει απαγορεύσει την πρόσβαση σε Facebook, YouTube, PornHub και σε όλες τις «κακές επιρροές του καπιταλισμού»