Το βασανιστήριο της ορθοστασίας που εφαρμόστηκε στη Μακρόνησο. Πώς υπογράφονταν οι δηλώσεις μετανοίας και οι επιστολές στον παπά, τον πρόεδρο και τον δάσκαλο

Η περίοδος του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα και η εποχή που ακολούθησε με τις φυλακίσεις και τις εξορίες, άφησαν βαθιά τα σημάδια τους στη χώρα.

Εκτελέσεις μετά από στρατοδικεία, φυλακίσεις και βασανιστήρια στην εξορία, ήταν το σκηνικό μιας πολιτικά ταραγμένης εποχής.

Η Μακρόνησος ήταν ένα στρατόπεδο αναμόρφωσης πολιτικών κρατουμένων αλλά κυρίως στρατιωτών που ήταν ύποπτοι για αριστερά φρονήματα. Έτσι υπηρετούσαν άοπλη θητεία και ταυτόχρονα γινόταν μια βίαιη προσπάθεια αναμόρφωσής τους.

Η βίαιη “αναμόρφωση” των στρατιωτών στη Μακρόνησο

Στους εξόριστους επιβλήθηκε ένα καθεστώς διαρκούς ταπείνωσης και βίας, με πολλές ώρες αγγαρείας χωρίς φαγητό, διαπόμπευσης και ψυχολογικής βίας σε όσους δεν υπέγραφαν τη γνωστή δήλωση μετανοίας. Ειδικά οι στρατιώτες καλούνταν να υπογράψουν αμέσως με το που έφθαναν στο νησί. Η δήλωση έπρεπε υπό μορφή επιστολής να απευθύνεται στον δάσκαλο, τον πρόεδρο ή τον παπά του χωριού τους. Ωστόσο, δεν υπέγραφαν όλοι.

Με συνεχείς επιδρομές στις σκηνές των κρατουμένων, οι αναμορφωμένοι στρατιώτες τους ξυλοκοπούσαν, τους πετούσαν στη θάλασσα, ενώ όσοι από αυτούς δεν υπέγραφαν τη “δήλωση”, στέλνονταν στο “Γραφείο Ηθικής Αγωγής”.

Ένα ειδικό τμήμα, όπου μέσω ηθικής – ψυχολογικής πίεσης “συμπλήρωνε” τις πρακτικές βίας και δημιουργούσε τις κατάλληλες συνθήκες τρόμου και αβεβαιότητας προκειμένου να οδηγηθούν οι στρατιώτες στην υπογραφή της δήλωσης μετανοίας.

Οι στρατιώτες που υπέγραψαν ήταν τόσοι πολλοί που το τάγμα στο οποίο υπηρετούσαν ονομάστηκε “κολυμβήθρα του Σιλωάμ”.

Οι “ομιλίες” αυτών που υπέγραφαν τη δήλωση

Όσοι εξαναγκάζονταν να υπογράψουν, στη συνέχεια υποχρεώνονταν να αποδείξουν στη διοίκηση ότι πράγματι είχαν αλλάξει πεποιθήσεις, αφού προηγουμένως είχαν βασανιστεί. Έκαναν ομιλίες μπροστά στους υπόλοιπους στρατιώτες για το “τέρας” του κομμουνισμού και την “προσφορά” της Μακρονήσου, ενώ πολλοί από αυτούς έγιναν στη συνέχεια οι ίδιοι βασανιστές. Κατά το Γενικό Επιτελείο Στρατού, μέχρι τον Οκτώβριο του 1949 είχαν «αναμορφωθεί» 25.000 οπλίτες και αξιωματικοί. Έχει υπολογιστεί ότι κατά τα έτη 1947-1950 πέρασαν από τη Μακρόνησο 27.000 στρατιώτες, 1.100 αξιωματικοί και 30.000 πολίτες. 

Οι πολιτικοί κρατούμενοι

Όταν οι πολιτικοί κρατούμενοι αποβιβάζονταν στη Μακρόνησο, ο διοικητής της μονάδας το πρώτο πράγμα που τους καλούσε να κάνουν ήταν να υπογράψουν τη δήλωση εκείνη τη στιγμή. Μετά το τέλος της διορίας, δέχονταν άγρια επίθεση από τους στρατιώτες με ρόπαλα και αλυσίδες, ενώ κάποιοι υπέκυπταν και υπέγραφαν.

Όσοι αρνούνταν απομονώνονταν και στη συνέχεια μεταφέρονταν σε σημεία όπου βασανίζονταν. Για να “παραδειγματιστούν”, τους πήγαιναν σε σκηνές πολιτικών κρατούμενων προηγούμενων αποστολών, οι οποίοι έφεραν εμφανή τα σημάδια της κακοποίησης από τους βασανιστές.

Πολλοί εμφάνισαν ψυχικά νοσήματα, ενώ υπήρξαν και εκείνοι που επιχείρησαν να αυτοκτονήσουν.

Η απομόνωση και το “σύρμα”

Οι χώροι της απομόνωσης βρίσκονταν έξω από το κυρίως στρατόπεδο και ένα από αυτά οι κρατούμενοι το ονόμαζαν “σύρμα”.  Ήταν ένας περιορισμένος χώρος περιφραγμένος με αγκαθωτό σύρμα δίπλα στις εγκαταστάσεις των ταγμάτων, στο οποίο παρέμεναν όσοι δεν είχαν υπογράψει δήλωση.

Στα σύρματα έμεναν μικρές ομάδες κρατουμένων σε σκηνές, όπου το βράδυ ήταν υποχρεωμένοι να μένουν χωρίς φως και φαγητό. Για τους απομονωμένους υπήρχε μόνο ένας κουβάς με νερό και ανά πάσα στιγμή δέχονταν τις επιθέσεις των βασανιστών, χωρίς απαραίτητα κάποια οργανωμένη επιχείρηση.

Οι αιφνιδιαστικές επιθέσεις περιελάμβαναν γκρέμισμα των σκηνών, ενώ κάποιοι κρατούμενοι πετάγονταν με τα ρούχα στη θάλασσα.

Οι στρατιώτες που βασανίζονταν κουβαλούσαν πέτρες από το πρωί μέχρι το βράδυ, με ελάχιστο φαγητό και νερό.

Τον χειμώνα του 1949 μεταφέρθηκαν στα “σύρματα” και οι πολιτικοί εξόριστοι που δεν είχαν υπογράψει τη δήλωση μετανοίας. Πολλοί από αυτούς ήταν προχωρημένης ηλικίας, ωστόσο αυτό δεν ήταν αποτρεπτικό για τους βασανιστές. Καθημερινό εγερτήριο, καψόνια, υποχρεωτική παρακολούθηση των ομιλιών από τους “ανανήψαντες” (αυτούς που υπέγραψαν), και εξαντλητικό κουβάλημα πέτρας για την κατασκευή κτιρίων, τοίχων ή δρόμων.

Οι δηλώσεις μετανοίας για τους πολιτικούς κρατούμενους ήταν μία επώδυνη διαδικασία, καθώς καλούνταν να αποκηρύξουν τις ιδέες τους, τους φίλους και τους συντρόφους τους και πολλές φορές φορές μέλη των οικογενειών τους.

Η δήλωση τις περισσότερες φορές γινόταν μετά από βασανιστήρια. Έτσι και αλλιώς όποιος είχε σκοπό να υπογράψει κατά την κατάταξη δεν υπήρχε λόγος να το κάνει στην εξορία.

Επιπλέον, οι κρατούμενοι στρατιώτες της Μακρονήσου δεν έπρεπε απλώς να υπογράψουν το “χαρτί”. Ήταν υποχρεωμένοι να στέλνουν επιστολές στα χωριά τους, οι οποίες διαβάζονταν μετά το τέλος της κυριακάτικης λειτουργίας. Μερικοί που απελευθερώνονταν μετά την υπογραφή, εξαναγκάζονταν να κάνουν ομιλίες περιοδεύοντας σε διάφορα χωριά “αποκαλύπτοντας” τον προδοτικό ρόλο των κομμουνιστών και εκθείαζαν το “έργο” που συντελούνταν στη Μακρόνησο.

Ένα από τα χειρότερα βασανιστήρια που έκαναν οι δεσμοφύλακες της Μακρονήσου στους κρατούμενους, ήταν αυτό της ορθοστασίας.Αρχικά το θύμα ριχνόταν στη θάλασσα δεμένο, έχοντας πάνω του πολλά αντικείμενα.

Βρεγμένος όπως έβγαινε και εξαντλημένος, ήταν υποχρεωμένος να στέκεται ακίνητος και αμίλητος για ώρες, κάποιες φορές για μία ολόκληρη μέρα. Δύο φρουροί τον επιτηρούσαν όλο το 24ωρο και δεν του επέτρεπαν να καθίσει, εκτός από την ώρα του φαγητού, για πέντε λεπτά. Το υπόλοιπο διάστημα απαγορευόταν ακόμη και να κουνηθεί.

Πάνω σε έναν βράχο

Πέρα από τη φυσική εξάντληση, οι κρατούμενοι δέχονταν και ψυχολογικό πόλεμο.

Το βασανιστήριο γινόταν πάνω σε ένα βράχο, μπροστά από τις σκηνές των κρατουμένων για εκφοβισμό και παραδειγματισμό.  Τα βασανιστήρια έχουν αμφισβητηθεί αν και είναι προφανές ότι κάθε χρονιά υπήρχε διαφορετική γραμμή. Για παράδειγμα την εποχή του Πλαστήρα προφανώς οι μέθοδοι ήταν λιγότερο ακραίες, συγκριτικά με την πρώτη περίοδο και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου.

Ο διαχωρισμός

Η διοίκηση του στρατοπέδου χώριζε τους κρατούμενους σε “ανανήψαντες” και “αμετανόητους” και έστρεφε τους πρώτους εναντίον των δεύτερων. Τότε ξεκινούσε μία καινούρια φάση ηθικών βασανισμών, αυτή τη φορά και με ανθρώπους που αναγκάζονταν να στραφούν εναντίον των φίλων και συντρόφων τους.

Η Μακρόνησος υπήρξε τόπος βασανιστηρίων και δολοφονιών και έχει σχετιστεί με τις πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας της Ελλάδας. Πολλοί άνθρωποι βασανίστηκαν, πέθαναν και κάποιοι κουβαλούσαν μέχρι το τέλος της ζωής τους τα ψυχολογικά τραύματα από τα δεινά που είχαν υποστεί. Οι εξορίες στη Μακρόνησο συνεχίστηκαν και από άλλες μετεμφυλιακές κυβερνήσεις. Ωστόσο, δημιουργήθηκαν ισχυρές φιλίες όπως του Νίκου Κούνδουρου και του Θανάση Βέγγου που υπηρετούσε τη θητεία του στο νησί επειδή ο πατέρας του ήταν χαρακτηρισμένος αριστερός. Εκεί ο Βέγγος μυήθηκε στο θέατρο και στη μετεμφυλιακή Ελλάδα συνεργάστηκε με τον σκηνοθέτη και ακολούθησε τον δρόμο της τέχνης.

Με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, το νησί κρίθηκε ως μνημείο της εποχής του εμφυλίου.

Πηγή αρχικής εικόνας: Flickr.com

Πληροφορίες αντλήθηκαν και από το “Ψηφιακό Αρχείο Μακρονήσου”

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Πώς ο Κατράκης διέσωσε τα ποιήματα του Ρίτσου στην εξορία της Μακρονήσου. Το ριψοκίνδυνο σχέδιο με τον κουβά και τα μπουκάλια