Το θρυλικό πλοίο Αβέρωφ είχε έρθει χωρίς πυρομαχικά. Το άγνωστο κατόρθωμα του ατμόπλοιου “Πέλοψ”, που έδωσε τη λύση

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Η έλλειψη πυρομαχικών

Το θρυλικό Θωρηκτό πλοίο του στόλου μας «Αβέρωφ», όταν κηρύχθηκε ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος βρισκόταν έξω από τα Δαρδανέλια στην κυριολεξία άνευ πυρομαχικών! Κι αυτό διότι το «Αβέρωφ» όταν είχε αγοραστεί από τα ναυπηγεία Ορλάντο, είχε παραδοθεί χωρίς πυρομαχικά. Η παραγγελία τους έγινε τρεις μήνες μετά την έλευση του πλοίου στην Ελλάδα.

Μόνο 50 βλήματα για τα πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος είχαν φορτωθεί απευθείας στον «Αβέρωφ», όταν είχε μεταβεί στην Αγγλία το καλοκαίρι του 1911 για τις εορτές της Στέψεως του Βασιλέως Γεωργίου. Όταν λοιπόν εξερράγη ο πόλεμος οι αποθήκες του Ναυτικού, δεν είχαν την απαιτούμενη ποσότητα πυρομαχικών.

Αυτά είχαν παραγγελθεί από την Αγγλία, από το εργοστάσιο Φέρθ και οι πυροσωλήνες τους από το εργοστάσιο Άρμστρονγκ. Από τη μια η παράδοσή τους καθυστερούσε, ενώ από την άλλη, υπήρχε αδημονία.  Ήταν σχεδόν βέβαιο ότι ο πόλεμος πλησίαζε. Όταν το Υπουργείο Ναυτικών ζήτησε τηλεγραφικώς πληροφορίες για τις ελλείψεις των πυριταποθηκών του «Αβέρωφ», η απάντηση ήταν ότι διέθεταν τα μισά ακριβώς πυρομαχικά από εκείνα που έπρεπε να διαθέτουν. Αυτό θα ήταν ολέθριο για τις ναυμαχίες στο Αιγαίο.

Αναζήτηση εμπορικού ατμόπλοιου προς εκτέλεση αποστολής

Ο πόλεμος κηρύχτηκε επίσημα στις 5 Οκτωβρίου και η κατάσταση απαιτούσε ένα ελληνικό ατμόπλοιο να μεταβεί στην Αγγλία, να φορτωθεί με πυρομαχικά και να επιστρέψει το συντομότερο δυνατόν. Τότε ανατέθηκε στο «ΠΕΛΟΨ» το έργο αυτό.

Το περίπου 700 τόνων ατμόπλοιο, εισέπλευσε στον ποταμό Τάμεση και αφού φόρτωσε απέπλευσε αμέσως. Όταν όμως εξήλθε στο πέλαγος, συνάντησε πρωτοφανή κακοκαιρία και αναγκάστηκε να ποδίσει στο λιμάνι του Φάλμουθ. Όταν όμως εκεί οι λιμενικές αρχές διαπίστωσαν ότι το ατμόπλοιο ήταν κατάφορτο πυρομαχικών, αμέσως έθεσαν ζήτημα ασφαλείας του πληθυσμού της πόλης και ζήτησαν από το «ΠΕΛΟΨ» να εξέλθει του λιμένος, διαφορετικά θα προχωρούσαν σε κατάσχεση του πολύτιμου φορτίου!

Απόφαση να εξέλθουν στην τρικυμία

Ο πλοίαρχος και το πλήρωμα του ελληνικού ατμόπλοιου,  έλαβαν την απόφαση να βγουν στην ανοιχτή θάλασσα και να αντιμετωπίσουν την σφοδρή κακοκαιρία. Η  ναυτοσύνη τους ήταν το δικό τους “πυρομαχικό” απέναντι στη μανία του καιρού.

Την 22^α Οκτωβρίου φάνηκε στον όρμο του Μούδρου, το επιταγμένο «ΠΕΛΟΨ» κατάφορτο με πυρομαχικά που προορίζονταν αποκλειστικά για το «Αβέρωφ».

Η εμφάνισή του προκάλεσε ανακούφιση, όχι μόνο στο πλήρωμα του θωρηκτού, αλλά και στην ηγεσία του Ναυτικού. Το βραδυκίνητο ατμόπλοιο εμφανίστηκε ως μητέρα τροφός που την κατάλληλη στιγμή προσφέρει φαγητό στα πεινασμένα παιδιά της.

Στο βιβλίο «Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού 1909 – 1913» του Ιωάννου Θεοφανίδου (ΤΥΠΟΙΣ Π.Δ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ, 1923, σελ. 121), σημειώνεται διαφορετική ημερομηνία άφιξης του «ΠΕΛΟΨ» στον Μούδρο. Υποστηρίζεται ότι το επίτακτο ατμόπλοιο, έφτασε να τροφοδοτήσει με πυρομαχικά τον «Αβέρωφ» αρχές Νοεμβρίου. Ακόμα όμως κι έτσι, η προσφορά του «ΠΕΛΟΨ» στον ναυτικό αγώνα παραμένει σημαντική.

Το μικρό ατμόπλοιο πέρασε στο περιθώριο της ιστορίας, μπροστά στις ιστορικές νίκες με τις οποίες ο «Αβέρωφ» εδραίωσε την ελληνική υπεροχή στη θάλασσα του Αιγαίου.

Φυσικά η συμμετοχή του μικρού επίτακτου εμπορικού ατμόπλοιου, «ΠΕΛΟΨ», σε αποστολές κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων δεν ήταν η μόνη, αλλά ούτε η μοναδική. Συνέχιζε να εκτελεί επιχειρήσεις άλλοτε με συνοδεία πολεμικών πλοίων και άλλοτε όχι. Όλα τα ελληνικά εμπορικά πλοία οι Τούρκοι τα θεωρούσαν εν δυνάμει εχθρικά, ακόμα κι αν έπλεαν εκτός ελληνικών χωρικών υδάτων ή δεν είχαν ανάμειξη στις επιχειρήσεις.

Για αυτό και φρόντιζαν να τα καταστρέφουν. Στην εποχή που αναφερόμαστε, οι βυθίσεις εμπορικών πλοίων αντιπάλων, που δεν είχαν σχέση με τις πολεμικές επιχειρήσεις, δεν αποτελούσε συνηθισμένη τακτική. Αυτή εφαρμόστηκε κατά κόρον τα μεταγενέστερα χρόνια και ειδικά κατά την διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων.

Σε μια από τις πολλές απεικονίσεις επιστολικών δελταρίων του Πειραιά των αρχών του 20^ου αιώνα, υπάρχει μια φωτογραφία στην οποία δεσπόζουν με την παρουσία τους, δύο καράβια. Στο πρώτο από αυτά διακρίνεται το όνομά του γραμμένο με κεφαλαία γράμματα «ΠΕΛΟΨ».

Τίποτα δεν ήταν τυχαίο στους φωτογράφους της εποχής. Όταν αποφάσιζαν να στρέψουν τους φακούς των φωτογραφικών τους μηχανών, για να απαθανατίσουν γεγονότα, ανθρώπους ή και αντικείμενα δεν το έκαναν αναίτια. Ένιωθαν ότι είχαν αποστολή να καταγράψουν την ιστορία, να μετατρέψουν τη φθαρτή πραγματικότητα σε άφθαρτη εικόνα.

Έτσι συνέβη και με τη φωτογραφική απεικόνιση του ατμόπλοιου “ΠΕΛΟΨ” που ο φωτογράφος επέλεξε, για να διασώσει στο χρόνο, όχι τόσο το σκαρί όσο την ιστορία του.

Η παραπάνω ιστορία, αναφέρεται, στο περιθώριο σημαντικών γεγονότων, τα οποία κατέγραφε με την πένα του ο Σπύρος Μεταξάς (1897-1961) όταν συνέγραφε το έργο του με τίτλο «Ιστορία του Ελληνικού Εμπορικού Ναυτικού 1821 – 1924».