Το τεράστιο άγαλμα του ελέφαντα που παρήγγειλε ο Μ. Ναπολέων για το Γαλλικό μεγαλείο. Τελικά το “έφαγαν” οι αρουραίοι

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ο Ελέφαντας της Βαστίλης, γνωστός και ως Μνημείο του Ελέφαντα της Βαστίλης, ήταν ένα μεγάλο άγαλμα ενός ελέφαντα που παρήγγειλε ο Ναπολέων Βοναπάρτης.

Μεταξύ 1814 και 1846 βρισκόταν στην Πλατεία της Βαστίλης του Παρισιού. Αρχικά, το κολοσσιαίο άγαλμα των 24 μέτρων προοριζόταν να κατασκευαστεί από χαλκό αλλά τελικά μόνο ένα γύψινο μοντέλο τοποθετήθηκε στο Παρίσι.

Το έργο απαθανατίστηκε από τον Βίκτωρ Ουγκώ στο μυθιστόρημά του Οι Άθλιοι. Το άγαλμα υποτίθεται ότι ήταν το σύμβολο του γαλλικού μεγαλείου, αλλά άρχισε να καταρρέει και οι αρουραίοι να φτιάχνουν εκεί τις φωλιές του.

Τελικά, οι Γάλλοι το γκρέμισαν το 1846.

Τι απέγινε η Βαστίλη;

Στις 14 Ιουλίου 1789, η κατάληψη της Βαστίλης σηματοδότησε την αρχή της Γαλλικής Επανάστασης. Υπήρξαν τότε διάφορες ιδέες μεταξύ των επαναστατών για το τι θα έπρεπε να γίνει με το κτήριο του φρουρίου.

Κάποιοι πρότειναν να διατηρηθεί ως μνημείο του παρελθόντος και άλλοι να γκρεμιστεί και να χτιστεί στη θέση του ένα νέο μνημείο προς τιμή της Γαλλικής Επανάστασης.

Τελικά, επικράτησε η δεύτερη άποψη και η Βαστίλη γκρεμίστηκε. Χίλοι εργάτες δούλεψαν στην κατεδάφιση και οι πέτρες από τη Βαστίλη επαναχρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της Γέφυρας της Ομόνοιας (Pont de la Concorde) ενώ άλλες πωλήθηκαν ως αναμνηστικά.

Το 1792 ο χώρος του φρουρίου μετασχηματίστηκε στην Πλατεία της Βαστίλης (Place de la Bastille).

Ένα χρόνο αργότερα, στο κέντρο της πλατείας χτίστηκε ένα σιντριβάνι. Ήταν γνωστό ως “Σιντριβάνι της Αναγέννησης” και στο κέντρο είχε το άγαλμα μιας γυναίκας ντυμένης σαν αρχαία Αιγύπτια με νερό να τινάσσεται από τα στήθη της.

Ο Κολοσσός του Ελέφαντα

Όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης πήρε την εξουσία στη Γαλλία ως Πρώτος Ύπατος και στη συνέχεια αυτοκράτορας, άρχισε την ανάπλαση του Παρισιού ως την πιο σημαντική πόλη στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό ανήγειρε στο κέντρο του μνημεία για τις στρατιωτικές του νίκες.

Το πιο εντυπωσιακό απ’ αυτά θα ήταν ένα κολοσσιαίο χάλκινο άγαλμα ενός στρατιωτικού ελέφαντα ύψους 24 μέτρων. Ο Ναπολέων ήθελε το μνημείο αυτό να συμβόλιζε τα επιτεύγματα της εξουσίας του αλλά και τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης.

Οι επισκέπτες θα είχαν τη δυνατότητα από μία σκάλα να ανεβαίνουν στον πύργο πάνω στον ελέφαντα και από εκεί να έβλεπαν ολόκληρο το Παρίσι.

Σε αυτοκρατορικό διάταγμα της 24ης Φεβρουαρίου 1811, ο Ναπολέων διευκρίνισε ότι ο κολοσσιαίος χάλκινος ελέφαντας θα χυτευόταν από τα κανόνια που οι Γάλλοι πήραν ως λάφυρα πολέμου μετά από τη νίκη τους κατά των Ρώσων στη Μάχη του Φρήντλαντ το 1807.

Το έργο ξεκίνησε με την κατασκευή μιας μεγάλης πισίνας στο κέντρο της οποίας θα τοποθετούνταν το άγαλμα.

Γύψινο μοντέλο

Το 1814 δημιουργήθηκε από τον αρχιτέκτονα Ζαν-Αντουάν Αλαβοίν και τον βοηθό του Πιερ-Τσαλς Μπριντάν ένα μοντέλο του αγάλματος του ελέφαντα. Ήταν ξύλινο και καλυμμένο με γύψο. Τοποθετήθηκε στην πισίνα που είχε φτιαχτεί στην Πλατεία της Βαστίλης. Στόχος ήταν οι Παριζιάνοι να αρχίσουν να συνηθίζουν στη θέα του μνημείου πριν ακόμη να φιλοτεχνηθεί το τελικό έργο σε χαλκό.

Το γύψινο μοντέλο ήταν τόσο μεγάλο που ο φύλακας του ζούσε σ’ ένα από τα πόδια του ελέφαντα που το είχε διαμορφώσει σε δωμάτιο! Στο άγαλμα αυτό δεν ήταν να δυνατό να ανέβουν επισκέπτες μέχρι τον πύργο του ελέφαντα.

Όταν το 1815 ο Ναπολέων ηττήθηκε στο Βατερλό και έχασε οριστικά την εξουσία, όλες οι εργασίες για τη δημιουργία του χάλκινου αγάλματος σταμάτησαν.

Ωστόσο, το γύψινο μοντέλο παρέμεινε στη θέση του. Από το 1830, μετά την ανατροπή του Καρόλου 9^ου, τελευταίου βασιλιά των Βουρβόνων στη Γαλλία και εχθρού του Ναπολέοντα, ξεκίνησε και πάλι η συζήτηση για την ολοκλήρωση του έργου σε χαλκό ή άλλο μέταλλο. Καμία από τις προτάσεις αυτές δεν τελεσφόρησε.

Φωλιές αρουραίων

Ωστόσο, υπήρχε ένα σοβαρότερο πρόβλημα με το άγαλμα του ελέφαντα. Καθώς ήταν γύψινο δεν ήταν ανθεκτικό. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, ο γύψος άρχισε να ξεφλουδίζει και να ανοίγονται τρύπες. Εκατοντάδες αρουραίοι βρήκαν την ευκαιρία να κάνουν τις φωλιές τους μέσα στο άγαλμα. Από εκεί επέδραμαν στα γειτονικά σπίτια προς αναζήτηση τροφής.

Το μεγαλοπρεπές μνημείο που είχε οραματιστεί ο Ναπολέων ως σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης και της αυτοκρατορίας του είχε εξελιχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες εστίες τρωκτικών και μολυσματικών ασθενειών στο Παρίσι.

Οι Άθλιοι

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Βίκτορ Ουγκώ έχει τον Γαβριά, το παιδί του δρόμου στους Άθλιους του, να μένει μέσα στο ελέφαντα. Αν και το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1862, η αναφορά στον Γαβριά είναι τριάντα χρόνια πιο πριν.

Ο Ουγκώ περιγράφει αρνητικά το μνημείο. Έτσι, οι σοβάδες που είχαν ξεκολλήσει από τα πλευρά του ελέφαντα έμοιαζαν σαν «αποκρουστικές πληγές πάνω του».

Ο ελέφαντας «στεκόταν στη γωνία του, μελαγχολικός, άρρωστος, γκρεμισμένος, περικυκλωμένος από ένα σάπιο φράχτη, το οποίο κατουρούσαν συνεχώς μεθυσμένοι αμαξάδες….Ήταν ακάθαρτος, περιφρονημένος, αποκρουστικός και υπέροχος, άσχημος στα μάτια των αστών, μελαγχολικός στα μάτια του στοχαστή».

Κατεδάφιση

Οι κάτοικοι του Παρισιού που έμεναν κοντά στον ελέφαντα υπέβαλαν συνεχή αιτήματα για την κατεδάφισή του. Τελικά εισακούστηκαν το 1846. Η κατεδάφιση του αγάλματος σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής για το Παρίσι που είχε επίκεντρο τον εκσυγχρονισμό και την ανοικοδόμηση της πόλης.

Στη θέση του Ελέφαντα της Βαστίλης οι γαλλικές αρχές τοποθέτησαν τη “Στήλη του Ιουλίου” (Colonne de Juillet), το μνημείο για την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830. Σήμερα το μόνο κατάλοιπο από τον ελέφαντα είναι η πισίνα του, μέσα στην οποία στέκει η “Στήλη του Ιουλίου”.

Το νέο μνημείο του Παρισιού

Το Παρίσι γιόρτασε την 100η επέτειο της Γαλλικής Επανάστασης με την Παγκόσμια Έκθεση του 1889. Στο πλαίσιο της έκθεσης, ο Πύργος του Άιφελ χτίστηκε στο κέντρο του Παρισιού. Σε αντίθεση με τον Ελέφαντα της Βαστίλης, ο Πύργος του Άιφελ ήταν σύμβολο επιτυχίας και προόδου. Μέχρι και σήμερα είναι ένα από τα πιο εμβληματικά ορόσημα στον κόσμο.

Ο Ελέφαντας της Βαστίλης, από την άλλη, είναι πλέον μια μακρινή ανάμνηση, μια υπενθύμιση των ιδανικών της Γαλλικής Επανάστασης αλλά και των αποτυχημένων υποσχέσεων της Γαλλικής Αυτοκρατορίας.

Δείτε εδώ τον Ελέφαντα της Βαστίλης όπως απεικονίστηκε στην ταινία του 2012 “Οι Άθλιοι”, ως το σπίτι του Γαβριά