Το «σκανδαλώδες» άγαλμα του Λόρδου Βύρωνα με την γυμνόστηθη Ελλάδα. Γιατί απειλήθηκε διπλωματικό επεισόδιο με την Γαλλία

Η προσφορά του Λόρδου Βύρωνα στον Αγώνα του 1821 είναι αναμφισβήτητη. Η μνήμη του έχει τιμηθεί με τελετές και μνημεία σε διάφορες επετείους, όπως τα 100 χρόνια από τη γέννησή του το 1888, τα 100 χρόνια από το θάνατό του το 1924, και τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. 

Το 1888, κατασκευάστηκε ο ανδριάντας του στο Μεσολόγγι. Το 1924 ανεγέρθηκε ένα γλυπτό στο Ζάππειο με τίτλο «Η Ελλάς στεφανώνει τον Βύρωνα». Φιλοτεχνήθηκε με πρωτοβουλία του Σκυλίτση, Έλληνα ομογενούς της Αγγλίας. 

Στην αρχή, διοργανώθηκε διαγωνισμός για το ποιος θα αναλάβει το έργο προς τιμήν του Βύρωνα. Οι υποψήφιοι γλύπτης έπρεπε να δημιουργήσουν ένα γύψινο προσχέδιο του κύριου γλυπτού που έκαναν, αν κέρδιζαν.

Επιλέχθηκε ο Γάλλος Σαππύ, αλλά πέθανε. Έτσι, την κατασκευή του μαρμάρινου έργου ανέλαβε ο Γάλλος Φαλγκέρ.

Τα εγκαίνια έγιναν το 1896, με μεγάλη λαμπρότητα, καθώς παρέστησαν σημαντικές προσωπικότητες της εποχής, όπως ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄.

«Το γλυπτό προκάλεσε τεράστιο σκάνδαλο, καταρχάς στους Έλληνες, οι οποίοι είπαν ότι δεν ήταν δυνατόν ένα εθνικό μνημείο να ανατίθεται σε ξένους. Ένας από αυτούς, ο διάσημος γλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης, που είχε αποκλειστεί, έγραψε ένα λίβελο για το πώς παρουσιάζεται η Ελλάδα. Θεωρούσε ότι την απεικόνιζε σαν απλή γυναίκα και ότι δεν υπάρχει το ηρωικό στοιχείο σε ένα τόσο σημαντικό μνημείο», ανέφερε στη “Μηχανή του Χρόνου” η Χριστίνα Κουλούρη, καθηγήτρια νεότερης και σύγχρονης ιστορίας και πρύτανης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Θεωρήθηκε ότι το έργο ήταν αρκετά τολμηρό, καθώς η Ελλάδα απεικονιζόταν γυμνόστηθη σκυμμένη πάνω από τον Λόρδο Βύρωνα. Πίστευαν ότι κάτι τέτοιο δεν ταιριάζει στο ηρωικό παρελθόν.

«Ήταν λίγο σοκαριστική σαν εικόνα για την κοινωνία, παρόλο που ήταν το πιο πρωτότυπο μνημείο που τιμούσε κάποιο ήρωα της Επανάστασης, από άποψης σύνθεσης. Όλα τα υπόλοιπα ήταν πιο συμβατικά», ανέφερε η Χριστίνα Κουλούρη.

Ο Λόρδος Βύρωνας ως αφορμή για διπλωματικό επεισόδιο

«Ασκήθηκε κριτική και από τη Γαλλία. Υπήρξε μάλιστα και άρθρο της Λε Φιγκαρό που έλεγε “με ποιο δικαίωμα κάνετε μνημείο στον Βύρωνα, τι έδωσε στην Ελλάδα;”. 

Η κ. Κουλούρη αναλύει: “Στην πραγματικότητα, πίσω από αυτό ήταν ότι ενώ υπήρχαν τόσοι Γάλλοι φιλέλληνες, δεν έγινε κανένα μνημείο για αυτούς».

Αυτή η δυσαρέσκεια αντικατόπτριζε την ξεκάθαρη αντιπαλότητα ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, σχετικά με το ανατολικό ζήτημα. Η κατασκευή ενός μνημείου από άγγλο γλύπτη θεωρήθηκε πολιτικό ζήτημα, καθώς φάνηκε ότι η Ελλάδα συμπορεύεται με την Αγγλία και όχι τη Γαλλία. Ένα μνημείο κατάφερε να εγείρει θέματα εξωτερικής πολιτικής.

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Βύρωνας έγινε η αιτία διπλωματικού επεισοδίου

«Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα είναι η σύνδεση που έγινε το 1924, που θα είναι η επέτειος από τα 100 χρόνια του θανάτου του. Στην Αθήνα οι εορτασμοί έγιναν λίγες εβδομάδες μετά την ανακήρυξη της αβασίλευτης δημοκρατίας», αναφέρει η κ. Κουλούρη.

Στις 25 Μαρτίου, ψηφίστηκε η αβασίλευτη δημοκρατία στην Ελλάδα και στις 19 Απριλίου, έγινε η επέτειος για τα 100 χρόνια από τον θάνατο του Λόρδου.

Εκείνη την περίοδο, μια προσφυγική συνοικία στο Παγκράτι μετονομάστηκε σε «Βύρωνας». Η τελετή έγινε υπό την παρουσία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, του Άγγλου Πρέσβη και του Προέδρου της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, του Αμερικανού Χένρι Μόργκεντάου.

Την ιδέα για την μετονομασία είχε ο Μόργκεντάου, ο οποίος βραβεύτηκε με το Μεγάλο Σταυρό.

«Τότε ήταν σημαντικός πολιτικός παράγοντας, που στήριζε τον Παπαναστασίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν Δημοκρατικό πολίτευμα, ενώ η Αγγλία Μοναρχικό. Υπήρχε κρίση στις σχέσεις με τη Μεγάλη Βρετανία και την Ελλάδα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και κυρίως την αποπομπή του Βασιλιά. Επομένως εδώ ο Μόργκεντάου λειτούργησε λίγο σαν μεσολαβητής, για να αποκατασταθούν οι σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αγγλία», ανέφερε στη ΜτΧ η Χριστίνα Κουλούρη.

Το άρθρο αποτελεί απόσπασμα από τη μεγάλη έρευνα της Μηχανής του Χρόνου για την εκπομπή «Μπάιρον. Ο λόρδος που έδωσε τη ζωή του για την ελευθερία των Ελλήνων. Η κατάρα στον Έλγιν»