Το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα στενά του Νέστου. Η μοιραία απόφαση του μηχανοδηγού και η ηρωική τροχοπεδήτρια

31 Μαρτίου 1987, λίγο μετά τις 12 το μεσημέρι. Μερικά χιλιόμετρα έξω από το χωριό Λιβερά της Ξάνθης, στα στενά του ποταμού Νέστου, δύο αμαξοστοιχίες, μία επιβατική και μία εμπορική, συγκρούστηκαν μετωπικά και εκτροχιάστηκαν.

Δύο βαγόνια του εμπορικού τρένου, που μετέφεραν 50 τόνους μαζούτ έπιασαν φωτιά. Μεγάλη ποσότητα πετρελαίου κατέληξε στα νερά του Νέστου.

Τέσσερις άνθρωποι σκοτώθηκαν και σχεδόν 30 επιβάτες τραυματίστηκαν. Τα θύματα θα ήταν πολύ περισσότερα, αν μια ηρωική υπάλληλος του ΟΣΕ δεν θυσίαζε τη ζωή της.

Το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Λιβερών σόκαρε την κοινή γνώμη και έγινε πρώτη είδηση. “Μέσα σε μια πραγματική κόλαση, ανάμεσα σε τεράστιες φλόγες και κάτω από συνεχείς εκρήξεις, αλλόφρονες οι επιβάτες και το προσωπικό των δύο αμαξοστοιχιών προσπαθούσαν να σωθούν“, ανέφερε χαρακτηριστικά ρεπορτάζ της εποχής.

Πώς έγινε η σφοδρή σύγκρουση

Το ένα τρένο ήταν η 611 επιβατική αμαξοστοιχία, αποτελούμενη από πέντε βαγόνια. Το άλλο τρένο ήταν η 80610 εμπορική, με 28 βαγόνια.

Αμφότερα εκτελούσαν δρομολόγιο Αλεξανδρούπολη-Θεσσαλονίκη. Το 611 ερχόταν από την Αλεξανδρούπολη, ενώ το 80610 αναχωρούσε από Θεσσαλονίκη.

Οι δύο αμαξοστοιχίες επρόκειτο να διασταυρωθούν στις 12 περίπου το μεσημέρι, λίγο έξω από το σταθμό των Λιβερών, ο οποίος διαθέτει δύο γραμμές: μία ευθεία και μία παρακαμπτήριο.

Αντί η επιβατική αμαξοστοιχία να περιμένει στην παρακαμπτήριο, πέρασε την ειδική διασταύρωση και προχώρησε δύο χιλιόμετρα παρακάτω, μέχρι που συνέβη το αναπόδραστο, η σφοδρή σύγκρουση με το εμπορικό τρένο.

Οι δύο μηχανοδηγοί δεν είχαν ορατότητα, γιατί το σημείο όπου έγινε η σύγκρουση βρίσκεται σε χαράδρα, η γραμμή κάνει πολλές στροφές και υπάρχουν δύο μικρά τούνελ.

“Επρόκειτο ουσιαστικά για νεκρή ζώνη, όπου οι ασύρματοι δεν λειτουργούν“, ανέφερε στη “Μηχανή του Χρόνου” ο επί 31 χρόνια μηχανικός στον ΟΣΕ, Ανδρέας Μυλωνάκης, στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής έρευνας για την ιστορία του ελληνικού σιδηροδρόμου.

Το αποτέλεσμα της μετωπικής σύγκρουσης ήταν να εκτροχιαστούν πέντε βαγόνια του εμπορικού, ενώ από το επιβατικό εκτροχιάστηκε η αμαξοστοιχία και “τσαλακώθηκε” το πρώτο βαγόνι.

Άνδρες της Πυροσβεστικής, της Αστυνομίας και του Στρατού έσβησαν τη φωτιά μετά από ώρα, ενώ αρκετοί τραυματίες διακομίστηκαν στα νοσοκομεία με ελικόπτερα. Επίσης, η Πολεμική Αεροπορία διέθεσε αεροσκάφος που μετέφερε γιατρούς και φαρμακευτικό υλικό.

“Νόμισα ότι το τρένο έπεσε σε βουνό”

Οι μαρτυρίες των επιβαινόντων ήταν αποκαλυπτικές. Ο 31χρονος μηχανοδηγός του 80610, Κυριάκος Τζιτζούδης τραυματίστηκε βαρύτατα και μεταφέρθηκε με ελικόπτερο στη Θεσσαλονίκη.

“Γίναν’ όλοι λιώμα, κάηκαν. Ευτυχώς εγώ σώθηκα, ειδοποιήστε τους δικούς μου στην Αλεξανδρούπολη“, δήλωσε κλείνοντας με απόγνωση τα μάτια του.

Ο Σάββας Μαυρομμάτης, που επέβαινε στο τελευταίο βαγόνι του εμπορικού τρένου και ήταν προϊστάμενος της αμαξοστοιχίας, είπε:

“Είχα επιβιβαστεί στο τρένο στο σταθμαρχείο της Σταυρούπολης, όπου οι υπάλληλοι έδωσαν στους μηχανοδηγούς κλειδί να μπουν στην ευθεία γραμμή. Λίγο πριν φτάσουμε στα Λιβερά, ένιωσα ένα φοβερό τράνταγμα

Νόμισα ότι το τρένο προσέκρουσε με φοβερή ταχύτητα σε βουνό. Έπεσα κάτω, ενώ ένα κιβώτιο και σπασμένα τζάμια με τραυμάτισαν, ευτυχώς ελαφρά. Βγήκα έξω και “κέρωσα” μπροστά στο θέαμα που είδα.

Αναποδογυρισμένα στο γκρεμό βαγόνια, καπνοί, “πύρινη βροχή”, εκρήξεις και μία τεράστια πυρκαγιά να απλώνεται με μεγάλη ταχύτητα προς το ποτάμι και το δάσος.

Αμέσως μόλις συνήλθα, άρπαξα το φορητό ραδιοτηλέφωνο και, αρθρώνοντας λίγες λέξεις, ειδοποίησα το σταθμαρχείο Τοξοτών για το δυστύχημα“.

Όσο για τον προϊστάμενο της επιβατικής αμαξοστοιχίας, λίγα λεπτά πριν τη σύγκρουση έμπαινε πανικόβλητος στα κουπέ των επιβατών και προσπαθούσε μάταια να ακινητοποιήσει το τρένο, τραβώντας τις χειρολαβές εκτάκτου ανάγκης, σύμφωνα με μαρτυρίες επιβατών.

Η αυτοθυσία που έσωσε ζωές

Τα συνεργεία που έσπευσαν στον τόπο του δυστυχήματος ανέσυραν από τα συντρίμμια τέσσερα πτώματα:

• του Γιάννη Γκεβρέκη, μηχανοδηγού της επιβατικής αμαξοστοιχίας,
• του Γιάννη Καρκούδη, μηχανοδηγού της εμπορικής αμαξοστοιχίας,
• του Θανάση Τριανταφύλλου, θερμαστή της επιβατικής αμαξοστοιχίας
• και της τροχοπεδήτριας Λεμονιάς Χουτουρίδου.

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, η Χουτουρίδου ήταν μόλις 25 ετών και αρραβωνιασμένη. Εκτελούσε χρέη συνοδού στο επιβατικό τρένο και βρισκόταν στο πρώτο βαγόνι. Λίγα λεπτά πριν από τη μοιραία σύγκρουση, είδε να έρχεται από την αντίθετη πλευρά ο εμπορικός συρμός και “πάγωσε”.

Αντιλαμβανόμενη την τραγωδία που προδιαγραφόταν, η 25χρονη όρμησε και άρπαξε την ειδική λαβή που υπήρχε στο βαγόνι και ενεργοποίησε το σήμα κινδύνου

Παράλληλα, καλούσε τους επιβάτες να τρέξουν στα πίσω βαγόνια ή να πηδήξουν από τα παράθυρα. Η ίδια δεν έφυγε ποτέ από το βαγόνι της.

Η πράξη της υπήρξε σωτήρια για τους επιβάτες αλλά μοιραία για την ίδια. Ο θάνατος την βρήκε όρθια, να προσπαθεί να σπρώξει τους επιβάτες στα πίσω βαγόνια. Αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι οι νεκροί θα ήταν πολύ περισσότεροι, εάν η υπάλληλος του ΟΣΕ δεν είχε αντιδράσει.

Η κηδεία της Χουτουρίδου έγινε με τιμές ηρωίδας, μέσα σε ατμόσφαιρα οδύνης και θλίψης. Δεκάδες στεφάνια κατατέθηκαν στον τάφο της 25χρονης, ανάμεσα στα οποία και εκείνα του Υπουργού Βορείου Ελλάδος, Στέλιου Παπαθεμελή, του Υπουργού Υγείας, Γεώργιου Αλέξανδρου Μαγκάκη και του Υπουργού Μεταφορών, Κώστα Μπαντουβά.

Η Λεμονιά Χουτουρίδου βραβεύτηκε μετά θάνατον από την Ακαδημία των Αθηνών με το βραβείο “Ηρώ Κωνσταντοπούλου” και 300.000 δραχμές. Όλοι όσοι την γνώριζαν, την περιέγραψαν ως υπόδειγμα ήθους, αλτρουισμού και ευσυνειδησίας.

Οι ευθύνες του μηχανοδηγού

Η ευθύνη για το σιδηροδρομικό δυστύχημα αποδόθηκε στον μηχανοδηγό του επιβατικού τρένου, Γιάννη Γκεβρέκη, ο οποίος ή δεν κατάλαβε πότε έπρεπε να περάσει την αμαξοστοιχία στη βοηθητική σιδηροδρομική γραμμή ή δεν αντιλήφθηκε το ακριβές σημείο διασταύρωσης.

“Η τραγωδία οφείλεται σε ανθρώπινο λάθος του θανόντα μηχανοδηγού, ο οποίος είχε γνώση του τι έπρεπε να κάνει“, δήλωσε ο Υπουργός Βορείου Ελλάδος, Στέλιος Παπαθεμελής.

Αντίγραφο υπηρεσιακού σημειώματος που βρέθηκε στα γραφεία του σταθμού ΟΣΕ Τοξοτών Ξάνθης επιβεβαίωνε, εμμέσως πλην σαφώς, ότι το λάθος ήταν του Γκεβρέκη:

“Κάθε τρένο που περνάει από τους Τοξότες και κατευθύνεται στα Λιβερά, ειδοποιείται πως θα συναντήσει άλλη αμαξοστοιχία που εκτελεί δρομολόγιο στις 12:30 κάθε μέρα.

Στον μηχανοδηγό δίνεται υπηρεσιακό σημείωμα, το οποίο υπογράφει ο ίδιος ο σταθμάρχης και ο τεχνικός του ΟΣΕ από το σταθμό Τοξοτών.

Ανάλογο σημείωμα είχε επιδοθεί και στο μηχανοδηγό της 611 αμαξοστοιχίας και έπρεπε να περιμένει να περάσει πρώτα η εμπορική αμαξοστοιχία. Κανένας δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει κάτω από ποιες συνθήκες ενήργησε ο μηχανοδηγός”.

Από την πλευρά του, το Σωματείο Μηχανοδηγών του ΟΣΕ έκανε λόγο για “κατασκευασμένα στοιχεία” που στόχευαν στο “βιαστικό κλείσιμο της υπόθεσης” και εκφράστηκαν αμφιβολίες για το αν όντως ο Γκεβρέκης παρέλαβε το σχετικό έντυπο οδηγιών από τον σταθμάρχη.

Το πόρισμα του ΟΣΕ και το σενάριο της υπνηλίας

Η Επιτροπή Ανωτάτων Στελεχών του ΟΣΕ, που ανέλαβε τη διερεύνηση του τραγικού περιστατικού, εξέδωσε πόρισμα, με βάση το οποίο “το δυστύχημα βαρύνει το προσωπικό έλξης της αμαξοστοιχίας 611“.

Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, το τρένο δεν παρουσίασε καμία μηχανική βλάβη κατά τη διάρκεια της διαδρομής ούτε είχε προβλήματα στο σύστημα πεδήσεως. Ο ταχογράφος που εντοπίστηκε στα συντρίμμια έδειξε ότι το 611 έτρεχε με 55 χιλιόμετρα τη στιγμή της σύγκρουσης.

Επιπλέον, δημοσίευμα της εποχής έκανε λόγο για έρευνα που φέρεται να διεξήχθη στις εγκαταστάσεις του ιατρείου ΟΣΕ Δράμας, από την οποία προέκυψε ότι ο Γκεβρέκης έπασχε από “αγχώδη νεύρωση” και έκανε συχνά εξετάσεις.

Ως εκ τούτου, δεν αποκλείστηκε το ενδεχόμενο ο μηχανοδηγός να ακολουθούσε φαρμακευτική αγωγή, η οποία του προκάλεσε υπνηλία και, σε συνδυασμό με την πολύωρη εργασία, να αποκοιμήθηκε πάνω στη μηχανή. Αργότερα, πάντως, ο ΟΣΕ διέψευσε ότι ο Γκεβρέκης λάμβανε αγχολυτικά φάρμακα.

Δείτε στο ακόλουθο βίντεο τα ρεπορτάζ της εποχής για το σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Λιβερά Ξάνθης:

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: εφημερίδα “Τα Νέα“