Το σεξουαλικό σκάνδαλο που κλόνισε το κύρος των Νόμπελ. Τουλάχιστον 18 γυναίκες κατήγγειλαν ότι κακοποιήθηκαν από μέλος της Ακαδημίας. Η σιωπή της ποιήτριας γυναίκας του

Νοέμβριος 2017. Δύο από τα πιο επιφανή μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας, που κάθε χρόνο απονέμει το Νόμπελ Λογοτεχνίας, βρέθηκαν στο επίκεντρο ενός πρωτοφανούς σκανδάλου σεξουαλικής κακοποίησης. Η επιτροπή του ιστορικού θεσμού χωρίστηκε σε «στρατόπεδα», πέντε από τα 18 μέλη παραιτήθηκαν και η απονομή της χρονιάς εκείνης ακυρώθηκε.

Αφορμή για να «ξετυλιχθεί» το κουβάρι των αποκαλύψεων στάθηκε η έρευνα μίας σουηδής δημοσιογράφου. Σε άρθρο της στην εφημερίδα Dagens Nyheter, η Ματίλντα Γκούσταφσον παρουσίασε τις μαρτυρίες 18 γυναικών που κατήγγειλαν ότι είχαν κακοποιηθεί σεξουαλικά από τον Ζαν-Κλοντ Αρνό, μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας.

Όπως παραδέχθηκε η δημοσιογράφος, οι φήμες είχαν φτάσει στα αυτιά της από το 2009. Εκείνη την εποχή θεώρησε ότι θα ήταν μάταιο να το ψάξει παραπάνω. Οι καταγγελίες εις βάρος ισχυρών ανδρών πάντα συγκαλύπτονταν και αποσιωπούνταν.

Το κίνημα #MeToo και η υπόθεση Ουαϊνστάιν που ήρθαν στην επικαιρότητα 8 χρόνια αργότερα άλλαξαν πλήρως την κοσμοθεωρία της. Η Γκούσταφσον πίστεψε ότι το πλήρωμα του χρόνου είχε φτάσει. Οι φωνές των θυμάτων μπορούσαν πια να ακουστούν.

Ένας Γάλλος με σουηδικές διασυνδέσεις

Ο Ζαν-Κλοντ Αρνό ήταν στενός φίλος με τον γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας Όρας Ένγκνταλ και παντρεμένος με την διάσημη ποιήτρια Καταρίνα Φρόστενσον. Σε αντίθεση με εκείνους, ο ίδιος δεν είχε στο δυναμικό του κάποια σημαντική καλλιτεχνική κατάκτηση. Επαγγελλόταν φωτογράφος, όμως αυτό που τον έκανε να ξεχωρίζει στους λογοτεχνικούς κύκλους της Σουηδίας ήταν μάλλον η γαλλική του φινέτσα και η χαρισματική του προσωπικότητα.

«Στη Σουηδία, ειδικά οι διανοούμενοι, πάντα εξιδανίκευαν τους Γάλλους. Η εξιδανίκευση αυτή ήταν ιδιαίτερα έντονη στη γενιά του ’80. Ο Αρνό συμβόλιζε για την παρέα του Ένγκνταλ αυτήν την κουλτούρα: τους καλούς τρόπους στα εστιατόρια και το θράσος στις γυναίκες. Έτσι μπήκε στο γκρουπ τους, παρόλο που δεν είχε καταφέρει κάτι σημαντικό στο χώρο της τέχνης», εξηγεί σε συνέντευξή της στην «Καθημερινή» η Ματίλντα Γκούσταφσον.

Μέσα σε μία δεκαετία, ο γάλλος φωτογράφος ανελίχθηκε ταχύτατα. Το ’90, ο ίδιος και η γυναίκα του έγιναν μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας, ύψιστη αναγνώριση στον κόσμο της διανόησης. Παράλληλα, το ζευγάρι διατηρούσε μία πολιτιστική λέσχη στην Στοκχόλμη, τις δράσεις της οποίας χρηματοδοτούσε συχνά η Ακαδημία.

Εκεί, κατά καιρούς, πολλές επίδοξες νεαρές καλλιτέχνιδες «χτυπούσαν» την πόρτα με την ελπίδα να αναδειχθεί το έργο τους. Τα κριτήρια του Αρνό όμως δεν ήταν καλλιτεχνικά. Όπως θα κατήγγελλαν αργότερα ενώπιον του δικαστηρίου οκτώ από τις κοπέλες, ο Γάλλος τις βίαζε κατ’ εξακολούθηση και τις απειλούσε.

Δέκα ακόμη, βρήκαν το κουράγιο να εκμυστηρευτούν τις φριχτές εμπειρίες τους στη σουηδή δημοσιογράφο το 2017. Η έρευνα έφερε στο φως την κόλαση που έκρυβαν οι περίτεχνα διακοσμημένοι τοίχοι της λέσχης του Αρνό για περισσότερα από 20 χρόνια. Ωστόσο, αυτό που σόκαρε τη λογοτεχνική κοινότητα ήταν ότι όλα συνέβαιναν εν γνώσει της Φρόστενσον.

Ο ρόλος της Φρόστενσον

Μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου, πολλά από τα μέλη της Ακαδημίας παραδέχθηκαν ότι γνώριζαν για την κρυφή ζωή του Αρνό. Ο Όρας Ένγκνταλ ήταν από τους ελάχιστους που δήλωναν βέβαιοι για την αθωότητά του.

Οι περισσότεροι ήξεραν αλλά δεν μιλούσαν. Παρέμεναν σιωπηλοί για να μην έρθουν σε ρήξη με την Καταρίνα Φρόστενσον, καθώς και για να την προστατεύσουν. Σύμφωνα με την Γκούσταφσον, η σουηδή ποιήτρια «αντιπροσώπευε τη δημιουργική ιδιοφυΐα. Η ποίησή της θεωρούταν μοναδική και όλοι πίστευαν ότι θα μιλούσαν γι’ αυτή τους επόμενους αιώνες». Το να προστατεύσουν την ποίησή της ήταν σημαντικότερο από το να προστατεύσουν τα άγνωστα θύματα.

Ωστόσο, όταν η υπόθεση αποκαλύφθηκε, δεν υπήρχαν πολλά που μπορούσαν να κάνουν πλέον. Η Φρόστενσον, που το 2017 ήταν ένα από τα 18 εκλεκτά μέλη της επιτροπής της Ακαδημίας που απένειμε το ιστορικό Νόμπελ, κατηγορούταν για συγκάλυψη της εγκληματικής δράσης του άντρα της. Για την Γκούσταφσον, ο ρόλος της καταξιωμένης ποιήτριας «είναι η δυσκολότερη ερώτηση στην υπόθεση».

Η Φρόστενσον είχε αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην τέχνη της και ο Αρνό για εκείνη ήταν μία αρσενική μούσα. «Οι ρόλοι είχαν αντιστραφεί: εκείνος ήταν που καθάριζε και μαγείρευε, ώστε αυτή να είναι αποκλειστικά συγκεντρωμένη στην ποίησή της. Άτομα που ήταν κοντά τους έλεγαν ότι αποτελούσε πηγή έμπνευσης για το έργο της», αναφέρει η δημοσιογράφος.

Τα αντίπαλα στρατόπεδα

Μέχρι το σκάνδαλο «Αρνό», η Σουηδική Ακαδημία είχε σχεδόν «μυθολογικό χαρακτήρα» στη χώρα, ενώ το να είσαι μέλος θεωρείτο ύψιστη τιμή.

«Υπήρχε μυστήριο γύρω από τη ζωή των μελών, κανείς δεν ήξερε τίποτα γι’ αυτούς. Μετά το άρθρο, το δέος υποχώρησε. Δεν έχουν πλέον την εμπιστοσύνη του κόσμου και έχασαν το σεβασμό. Για πρώτη φορά στην ιστορία είναι δύσκολο να βρουν νέα μέλη. Αρκετοί λογοτέχνες και πανεπιστημιακοί απέρριψαν προτάσεις να γίνουν μέλη, κάτι που στο παρελθόν ήταν αδιανόητο», εξηγεί η Γκούσταφσον.

Παρά τις προσπάθειες ορισμένων μελών να «θάψουν» το ζήτημα, η κοινωνική κατακραυγή ήταν ήδη τεράστια. Ο χειρισμός της υπόθεσης από την Ακαδημία έπρεπε να γίνει δημόσια και με πλήρη διαφάνεια. Αυτό προκάλεσε «εμφύλιο» μεταξύ των μελών της. Γρήγορα σχηματίστηκαν δύο στρατόπεδα: στο ένα «ηγούταν» η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Ακαδημίας Σάρα Ντάνιους, και στο δεύτερο ο Ένγκνταλ.

Όσοι συμμάχησαν με την Ντάνιους δεν πίστευαν στην ιδέα της «δημιουργικής ευφυΐας» που είναι υπεράνω νόμων. Η πλευρά του Ένγκνταλ ήθελε την παραδοσιακή αντιμετώπιση, δηλαδή το «θάψιμο» της υπόθεσης και την αποφυγή του κουτσομπολιού. Η αποκοπή κάθε δεσμού με τον Αρνό ήταν δεδομένη και είχε γίνει εξαρχής. Αυτό που διακυβευόταν ήταν το μέλλον της Φρόστενσον στην Ακαδημία. Η απόφαση θα λαμβάνονταν δημοκρατικά.

Η τελική ψηφοφορία πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 2018 και βγήκε 8-6 υπέρ της ποιήτριας. Η Ντάνιους θεώρησε το αποτέλεσμα ως προσωπική ήττα και παραιτήθηκε. Μαζί της αποχώρησαν τρία ακόμη μέλη.

Ωστόσο, σε παραίτηση οδηγήθηκε εν τέλει και η Φρόστενσον. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δύο ακόμη μέλη απουσίαζαν για άσχετους λόγους, η επιτροπή βρισκόταν στα μείον επτά και δε μπορούσε να σχηματίσει πλειοψηφία. Έτσι, η απονομή του βραβείου για τη χρονιά εκείνη αναγκαστικά ακυρώθηκε.

Το φθινόπωρο του ίδιου έτους ο Ζαν-Κλοντ Αρνό κάθισε στο ειδώλιο του κατηγορουμένου. Εκτός από τις υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης, αντιμετώπιζε και την κατηγορία της διαρροής των ονομάτων των νικητών των βραβείων σε φίλους του που τα «έπαιζαν» στο στοίχημα. Ο 72χρονος φωτογράφος καταδικάστηκε σε δύο χρόνια και έξι μήνες φυλάκιση.

Το 2019, αφού η Ακαδημία δέχθηκε νέα μέλη στην Επιτροπή απένειμε το βραβείο Νόμπελ εις διπλούν. Την ίδια χρονιά, η δημοσιογράφος Ματίλντα Γκούσταφσον εξέδωσε το βιβλίο «Λέσχη – Μία έρευνα», που εξιστορεί αναλυτικά το «ξετύλιγμα» του σκανδάλου που έπληξε ανεπανόρθωτα το κύρος του θεσμού παγκοσμίως.

αρχική εικόνα: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Το αμφιλεγόμενο νόμπελ ιατρικής που δόθηκε στον ψυχίατρο που εφάρμοσε τη λοβοτομή. Τα διάσημα θύματά του. Γιατί το ίδρυμα Νόμπελ αρνείται να το αποσύρει