Το “oλοκαύτωμα των βιβλίων” από τους Ναζί. Ποιοι συμμετείχαν στην πυρά και η στάση του πνευματικού κόσμου

10 Μαΐου 1933. Εκείνη την ημέρα, 40.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Μπέμπελπλατς του Βερολίνου.

Ανάμεσά τους βρίσκονταν 5.000 φοιτητές μέλη του Ναζιστικού Κόμματος, μαζί με καθηγητές τους, που κουβαλούσαν με κάρα και μετέφεραν με φορτηγά χιλιάδες κατασχεθέντα βιβλία, καρπός του γερμανικού κι όχι μόνο πνεύματος. Ο σκοπός τους ήταν ένας: να τα κάνουν στάχτη.

Ο 23χρονος φοιτητής, Χέρμπερτ Γκούτγιαρ είπε εν μέσω χειροκροτημάτων: “Παραδίδω στη πυρά ότι είναι αντιγερμανικό“. Με τη λέξη “αντιγερμανικό” εννοούσε οτιδήποτε είχε γραφτεί από Εβραίους, κομμουνιστές, σοσιαλιστές, αριστερούς, ειρηνιστές και “εχθρούς” του καθεστώτος που τότε διένυε τον τέταρτο μήνα της εξουσίας του.

Όλα αυτά ήταν η κορύφωση της αποκαλούμενης “Δράσης ενάντια στο μη γερμανικό πνεύμα”, την οποία κήρυξε η Γερμανική Φοιτητική Ένωση (DSt), ένα μήνα νωρίτερα, τον Απρίλιο του 1933.

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν ήταν λίγοι οι φοιτητές που αντιτάχθηκαν στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Θεώρησαν το χιτλερικό καθεστώς ως το κατάλληλο “όχημα” για να εκφράσουν την πολιτική τους δυσαρέσκεια και, με τη σειρά του, ο Χίτλερ βρήκε στο πρόσωπο των φοιτητών τους ιδανικούς στυλοβάτες για να προωθήσει τα σχέδιά του εναντίον της διανόησης.

“Το κράτος κατακτήθηκε, αλλά όχι τα πανεπιστήμια“, ήταν το σύνθημα που έδινε το έναυσμα για όσα θα επακολουθούσαν.

Η “λογοτεχνική κάθαρση” που οδήγησε σχεδόν 100.000 βιβλία στην πυρά

“Υπήρχαν επιτροπές φοιτητών που συσκέπτονταν μαζί με καθηγητές για να αποφασίσουν ποιες κατηγορίες βιβλίων από τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες θα έμπαιναν σε μαύρη λίστα”, ανέφερε ο Ουίλιαμ Μέινεκ, ιστορικός του Μουσείου Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ.

Στις 8 Μαΐου, Γερμανοί φοιτητές έγραψαν σε άρθρο ότι αγωνίζονταν για την “καθαρότητα” του γερμανικού πολιτισμού και λαού. Δύο ημέρες αργότερα, συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Μπέμπελπλατς, κοντά στο ιστορικό Πανεπιστήμιο Χούμπολτ.

Στο πλάι τους είχαν, εκτός από τους καθηγητές τους, μέλη των Ες Ες, που κρατούσαν αναμμένους πυρσούς, και άλλους ένθερμους θιασώτες της ναζιστικής ιδεολογίας.

Το ένα “ανεπιθύμητο” βιβλίο μετά το άλλο έπεφτε στην πυρά και γινόταν στάχτη.

Την ίδια στιγμή, οι ενορχηστρωτές του “ολοκαυτώματος” φώναζαν τα ονόματα των συγγραφέων των φλεγόμενων βιβλίων και οι πολίτες που είχαν συγκεντρωθεί για να δουν το θέαμα χειροκροτούσαν.

Έργα του Καρλ Μαρξ, του Άλμπερτ Αϊνστάιν, του Ζίγκμουντ Φρόιντ, της Έλεν Κέλερ, του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, του Μπέρτολτ Μπρεχτ, του Χάινριχ Μαν, του Έρνεστ Χέμινγουέι και εκατοντάδων άλλων διανοουμένων μετατράπηκαν σε στάχτη.

Η ίδια εικόνα επαναλαμβανόταν και σε άλλες 34 γερμανικές πόλεις, κυρίως σε πόλεις με πανεπιστήμια. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του Φράιμπουργκ, όπου ο τότε πρύτανης του πανεπιστημίου, Μάρτιν Χάιντεγκερ, όχι μόνο δεν εναντιώθηκε, αλλά έλαβε μέρος σε αντίστοιχες πράξεις.

Στο στόχαστρό βρέθηκαν, επίσης, οι ιδιωτικές συλλογές επιστημόνων, όπως ο Γερμανός σεξολόγος, Μάγκνους Χίρσφελντ.

Ο σύνδεσμος βιβλιοπωλών όχι μόνο δεν προέβαλε αντίσταση στα σχέδια των ναζί, αλλά συμμετείχε ενεργά στο κάψιμο των βιβλίων.

Υποστηρίζοντας τη λεγόμενη “λογοτεχνική κάθαρση”, ο σύνδεσμος ήλπιζε ότι θα αποκόμιζε σημαντικά οικονομικά οφέλη από το ναζιστικό καθεστώς.

Αδιαφορούσαν πλήρως για το μέγεθος μιας πνευματικής καταστροφής, της οποίας υπήρξαν συνένοχοι. Με βάση τις εκτιμήσεις, 20.000 βιβλία κάηκαν μόνο στο Βερολίνο. Συνολικά, τα καμένα βιβλία υπολογίζονται σε 80 με 90.000.

“Ο μελλοντικός Γερμανός άνδρας δεν θα είναι απλώς ένας άνδρας των βιβλίων”

Στην καταστροφή των βιβλίων πρωτοστάτησε ο Υπουργός Προπαγάνδας, Γιόζεφ Γκέμπελς. Οι χιλιάδες παρευρισκόμενοι τον άκουσαν να εκφωνεί μια “φλογερή” ομιλία στο Βερολίνο:

“Όχι στον ξεπεσμό και την ηθική διαφθορά! Η εποχή του ακραίου εβραϊκού “διανοουμενισμού” φτάνει στο τέλος της. Και ο μελλοντικός Γερμανός άνδρας δεν θα είναι απλώς ένας άνδρας των βιβλίων, αλλά ένας άνδρας με χαρακτήρα. Και αυτός είναι ο σκοπός για τον οποίο θέλουμε να σας εκπαιδεύσουμε“.

Οι αντιδράσεις των στοχοποιημένων διανοούμενων

Οι άνθρωποι του πνεύματος δεν μπορούσαν να μείνουν άλλο στη χώρα, αντικρίζοντας την καύση των βιβλίων τους. Ο Τόμας Μαν, ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ και ο Λίον Φόιχτβανγκερ ήταν μόνο μερικοί από όσους “γύρισαν την πλάτη” στη ναζιστική Γερμανία.

Ο Γερμανός συγγραφέας, Έριχ Κέστνερ υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας του “Ολοκαυτώματος των βιβλίων”. Ακόμη και τα παιδικά βιβλία που είχε γράψει πετάχτηκαν στη φωτιά! Με πικρία και απόγνωση είπε:

“Βρισκόμουν μπροστά από το Πανεπιστήμιο, ανάμεσα σε φοιτητές, το άνθος του έθνους μας, με ναζιστικές στολές, και έβλεπα τα βιβλία μας να γίνονται παρανάλωμα του πυρός“.

Η Έλεν Κέλερ, με ανοιχτή επιστολή της προς τους ναζί φοιτητές, διατράνωσε την απέχθειά της:

“Μπορείτε να κάψετε τα βιβλία μου και τα βιβλία των καλύτερων μυαλών στην Ευρώπη, αλλά οι ιδέες που περιέχουν αυτά τα βιβλία έχουν βρει εκατομμύρια αποδέκτες και θα συνεχίσουν να βρίσκουν“.

Όσο για τον Αυστριακό ψυχαναλυτή, Ζίγκμουντ Φρόιντ, η αντίδρασή του ήταν λακωνική, αιχμηρή και με λεπτή δόση χιούμορ: “Στον Μεσαίωνα, θα έκαιγαν εμένα. Τώρα καίνε μόνο τα βιβλία μου“.

Στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, ο Αμερικανός δημοσιογράφος, Ουόλτερ Λίπμαν δεν έκρυψε την ανησυχία του παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα:

“Αυτές οι πράξεις συμβολίζουν τον ηθικό και πνευματικό χαρακτήρα του ναζιστικού καθεστώτος. Γιατί αυτές οι φωτιές δεν είναι έργο μαθητών ή όχλων, αλλά της σημερινής γερμανικής κυβέρνησης.

Ο δυσοίωνος συμβολισμός αυτής της πράξης και αυτών των φωτιών είναι ότι υπάρχει μια κυβέρνηση στη Γερμανία που διδάσκει στους ανθρώπους της ότι η σωτηρία τους βρίσκεται στη βία“.

Τα προφητικά λόγια του Χάινε και το ποίημα του Μπρεχτ

Ανάμεσα στα βιβλία που τυλίχθηκαν στις φλόγες ήταν κι εκείνα του Χάινριχ Χάινε, του Γερμανού ποιητή εβραϊκής καταγωγής του 19ου αιώνα.

Αν ο Χάινε ζούσε, θα έβλεπε τα λόγια που είχε γράψει στο έργο του Almansor, το 1821, να επιβεβαιώνονται περίτρανα στα χρόνια που θα ακολουθούσαν:

“Εκεί που καίνε βιβλία, θα κάψουν στο τέλος και ανθρώπους“.

Το 1938, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ δημοσίευσε το ποίημα “Το κάψιμο των βιβλίων“. Οι στίχοι του σε μετάφραση Μάριου Πλωρίτη:

Η “άδεια βιβλιοθήκη”

Την ανάμνηση του “Ολοκαυτώματος των βιβλίων” διατηρεί ζωντανή η “Άδεια Βιβλιοθήκη”, μια γυάλινη πλάκα στην πλατεία Μπέμπελπλατς που φιλοτέχνησε το 1995 ο Ισραηλινός καλλιτέχνης, Μίχα Ούλμαν.

Κάτω από το τζάμι διακρίνονται σειρές από άδεια τσιμεντένια ράφια, τα οποία συμβολίζουν το βουβό κενό που άφησε πίσω της η καύση των βιβλίων. Το μνημείο αφήνει να εννοηθεί πως τα βιβλία που κάηκαν είναι αναντικατάστατα και το κενό μπορεί να γεμίσει σιγά σιγά με νέα.

Επίσης, στην πλατεία Römerberg, μπροστά από το δημαρχείο της Φρανκφούρτης, υπάρχει μια κυκλική πλάκα που λειτουργεί ως διαρκής υπενθύμιση του πνευματικού αποκεφαλισμού της 10ης Μαΐου 1933. Γύρω από αυτήν, είναι γραμμένα τα προφητικά λόγια του Χάινε.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Youtube