Το “Μορτάκι” στην Ολυμπία και η “Ριρίκα” στα Λουτρά Κυλλήνης. Τρένα της Πελοποννήσου με παρατσούκλια και ιστορία

Ο σιδηρόδρομος στην Ελλάδα άλλαξε ριζικά τη χώρα, σε μια εποχή που δεν υπήρχαν αυτοκινητόδρομοι. Έφερε τους Έλληνες κοντά και τους έμαθε να ταξιδεύουν, συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη του εμπορίου και “έβγαλε” εκατοντάδες περιοχές από την απομόνωση.

Στα τέλη του 19ου με αρχές του 20ού αιώνα, το σιδηροδρομικό δίκτυο της Πελοποννήσου βρισκόταν στην ακμή του. Μετέφερε 1.740.000 επιβάτες ετησίως και 251.000 τόνους εμπορευμάτων.

Ειδικότερα στο Νομό Ηλείας, βρίσκονταν σε λειτουργία, μεταξύ άλλων, οι σιδηροδρομικές γραμμές Κατάκολου-Πύργου-Ολυμπίας και Καβασίλων-Κυλλήνης. Η δεύτερη έκλεισε το 1993, μαζί με το σιδηροδρομικό σταθμό στο Βαρθολομιό.

Ήταν, όμως, μία διαδρομή με ξεχωριστή σημασία. Την πραγματοποιούσε ένα τρένο που οι ντόπιοι ονόμασαν “Ριρίκα” και εξυπηρετούσε όχι μόνο το λιμάνι της Κυλλήνης, αλλά και το χωριό Λουτρά ή Λίντζι, στα βορειοδυτικά παράλια της Πελοποννήσου.

Η “Ρίρικα” και το “τρένο της αγάπης”. Την ιστορία του σιδηρόδρομου στην Ελλάδα παρουσιάζει η Μηχανή του Χρόνου τη Δευτέρα 18 Δεκεμβρίου στις 21.00 στο COSMOTE HISTORY 

Η “Ριρίκα” έκανε πολλές ενδιάμεσες στάσεις, για να εξυπηρετήσει την τοπική κίνηση, ακόμα και στη μέση του πουθενά.

Σύμφωνα με τον συγκοινωνιολόγο και ιστορικό μεταφορών, Γιώργο Νάθενα, “το όνομα “Ριρίκα” δόθηκε από κάποιον σιδηροδρομικό στο τρένο Καβασίλων – Κυλλήνης, επειδή σε κάποια μικρή στάση επιβιβαζόταν κάποια κοπέλα ονόματι Ριρίκα που εργαζόταν στα χωράφια“.

Η “Ριρίκα” δεν ήταν το μοναδικό τρένο της εποχής που είχε παρατσούκλι. Για παράδειγμα, η αμαξοστοιχία που πήγαινε από τον Πύργο στο Κατάκολο ονομαζόταν “τρένο της αγάπης”, λόγω των πολλών φλερτ και ειδυλλίων που αναπτύσσονταν στα βαγόνια.

“Ο κόσμος της Δυτικής Πελοποννήσου (κάτοικοι, επιβάτες, σιδηροδρομικοί) αγάπησε πολύ τα τρένα που λειτούργησαν στην περιοχή. Η καθημερινότητά τους συνδέθηκε με αυτά και σε αρκετές περιπτώσεις τούς προσέδωσε πετυχημένα παρατσούκλια, με τα οποία έμειναν γνωστά στη συνέχεια“, συμπληρώνει ο κ. Νάθενας.

Το “Μορτάκι”

Το τρένο που συνέδεσε την Αρχαία Ολυμπία με τον Πύργο και κατ’ επέκταση με την Αθήνα υπήρξε ο βασικός μοχλός ανάπτυξης του σύγχρονου οικισμού και της τουριστικής ανάπτυξης, γενικότερα, της Ολυμπίας από το 1891 μέχρι σήμερα.

Ο αρχαιοπρεπής σιδηροδρομικός σταθμός της Αρχαίας Ολυμπίας, λειτούργησε λίγα χρόνια μετά την κατασκευή του Αρχαιολογικού Μουσείου. Όλα αυτά, μαζί με τον χώρο των ανασκαφών από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, αποτέλεσαν τους πρώτους πόλους έλξης και διαμονής επισκεπτών από ολόκληρο τον κόσμο.

Μεταγενέστερα δρομολογήθηκε και το αποκαλούμενο “μορτάκι” ή “ωτομορτάκι“, δηλαδή η μικρή “ωτομοτρίς“. Επρόκειτο για μονή αυτοκινητάμαξα γερμανικής κατασκευής και ήταν μικρότερη σε σχέση με τις “μεγάλες” τριπλές αυτοκινητάμαξες (“ωτομοτρίς“) που πήγαιναν στην Αθήνα.

Συνήθως οι κάτοικοι της Ηλείας που ήθελαν να μεταβούν στην πρωτεύουσα για δουλειές, προτιμούσαν το νυχτερινό τρένο που έφτανε στην Αθήνα ξημερώματα και επέστρεφαν πίσω με την ταχεία που έφευγε από Αθήνα για Πάτρα-Πύργο-Κυπαρισσία το μεσημέρι.

Η εμπορική εκμετάλλευση των Λουτρών

Το Μάιο του ίδιου έτους, υπογράφτηκε η σχετική σύμβαση, βάσει της οποίας οι πηγές των ιαματικών υδάτων και ο δημόσιος χώρος ξηράς, σε ακτίνα μισού χιλιομέτρου γύρω από τις πηγές, περνούσαν στον έλεγχο της σιδηροδρομικής εταιρείας.

Επιπλέον, η σύμβαση προέβλεπε την παραχώρηση επιπλέον χώρου, έκτασης 100 στρεμμάτων περίπου, για την ανέγερση συνοικισμού.

Οι Σιδηρόδρομοι Πελοποννήσου θα είχαν την αποκλειστική εκμετάλλευση της παραλίας μπροστά στις ιαματικές πηγές και, συγχρόνως, θα αναλάμβαναν την υποχρέωση να αποξηράνουν τις ελώδεις εκτάσεις που βρίσκονταν στη δικαιοδοσία τους.

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι ΣΠΑΠ θα κατασκεύαζαν πολυτελές ξενοδοχείο για τους λουόμενους. Οι μελέτες και τα σχέδια που καταρτίστηκαν έλαβαν την έγκριση του υπουργείου και οι εργασίες προχώρησαν με ταχείς ρυθμούς.

Μια λουτρόπολη ευρωπαϊκών προδιαγραφών

Τα πιο χαρακτηριστικά κτήρια της περιοχής των Λουτρών ήταν το “Μέγα Ξενοδοχείον” και το “κατάστημα λουτρών“, το οποίο ήταν πιθανότατα το εντευκτήριο, όπως όριζε η σύμβαση. Τα έπιπλα και γενικότερα ο εξοπλισμός του ξενοδοχείου διακρίνονταν για την πολυτέλειά τους.

Το συγκρότημα περιελάμβανε καφενεία, εστιατόρια, περίπτερα πωλήσεων μικροαντικειμένων, μικρό καζίνο, μόνιμη κατοικία του επικεφαλής γιατρού, ακόμη και ξενώνα για άπορους. Δύο κεντρικές οδοί συνέδεαν το ξενοδοχείο με το “κατάστημα λουτρών”, όπως επίσης και την περιοχή των κτηρίων με την παραλία.

Υπήρχε, μάλιστα, η σκέψη για τη λειτουργία ιππήλατου ή μηχανοκίνητου σιδηροδρόμου, με στρώση στενής σιδηροδρομικής γραμμής τύπου Ντεκοβίλ, η οποία θα συνέδεε το “κατάστημα λουτρών” με τις ιαματικές πηγές, την παραλία και το σταθμό, αλλά δεν υλοποιήθηκε.

Χάρη στους ΣΠΑΠ, τα Λουτρά Κυλλήνης μετατράπηκαν σε μία λουτρόπολη οργανωμένη κατά τα δυτικά πρότυπα, η οποία προσέλκυε όλο και περισσότερους επισκέπτες.

Χαρακτηριστικό είναι πως ο αντιπρόσωπος των γαλλικών μεταλλικών νερών Vichy στη Μασσαλία είχε εκφράσει ενδιαφέρον για τη διάθεση των νερών της Κυλλήνης στο εξωτερικό.

Η δαπάνη κατασκευής του όλου συγκροτήματος ξεπέρασε τις 500.000 δραχμές. Το έργο κίνησε το ενδιαφέρον πολλών επιχειρηματιών, οι οποίοι κατέθεσαν τις προτάσεις τους για την ενοικίαση των εγκαταστάσεων.

Μετά από διαγωνισμό, το συγκρότημα των Λουτρών ενοικιάστηκε για μια δεκαετία, αρχής γενομένης από το 1893. Παρ’ όλ’ αυτά, ο ενοικιαστής δεν κατόρθωσε να πληρώσει ούτε την πρώτη δόση του ενοικίου. Το συμβόλαιό του διακόπηκε και οι ΣΠΑΠ κατάφερε με δυσκολία να εξασφαλίσει τις νόμιμες αποζημιώσεις.

Οι προσπάθειες για την εύρεση νέου και πιο φερέγγυου ενοικιαστή απέβησαν άκαρπες και, τελικά, οι ΣΠΑΠ αποφάσισαν να ασχοληθούν μόνοι τους με την εκμετάλλευση των Λουτρών.

Στα μεταγενέστερα χρόνια, τα κτήρια καταστράφηκαν είτε από τη φθορά του χρόνου είτε εσκεμμένα για διάφορους λόγους, με αποτέλεσμα η περιοχή να μη διατηρεί τίποτε από την παλιά αίγλη της.

Κατά την διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου, οι εγκαταστάσεις των Λουτρών καταστράφηκαν και, το 1951, ανέλαβε την οργάνωση και εκμετάλλευσή τους ο Ε.Ο.Τ., με τη δημιουργία υδροθεραπευτηρίου, ξενοδοχείων και camping στην περιοχή.

To 1998, η έκταση των Λουτρών Κυλλήνης παραχωρήθηκε για 46 χρόνια στον επιχειρηματία και ιδρυτή της μεγαλύτερης αλυσίδας ξενοδοχείων Grecotel, Νικόλαο Δασκαλαντωνάκη.

Έτσι, δίπλα στα πάλαι ποτέ ρωμαϊκά λουτρά, ο επισκέπτης θα δει ένα σύγχρονο υδροθεραπευτήριο και πολυτελή ξενοδοχεία. Παρ’ όλ’ αυτά, αρκετοί τουρίστες πηγαίνουν στις ιαματικές πηγές, για να κάνουν το λασπόλουτρό τους και να έρθουν σε επαφή με τη φύση.

Όλες οι φωτογραφίες του άρθρου και το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών προέρχονται από το λεύκωμα “Οι Σιδηρόδρομοι της Πελοποννήσου (1882-1962)”,  Μουσείο Φωτογραφίας “Χρήστος Καλεμκερής” Δήμου Καλαμαριάς. Πληροφορίες αντλήθηκαν και από το βιβλίο του Γεώργιου Νάθενα, “Ο σιδηρόδρομος στη γη της Αρχαίας Ολυμπίας”.

Στην αρχική εικόνα απεικονίζεται άφιξη τοπικής αμαξοστοιχίας στο σιδηροδρομικό σταθμό Κυλλήνης το καλοκαίρι του 1963 (αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου)