Το “γιαχνί σοκάκι” στον Πειραιά, όπου έτρωγαν οι «άνθρωποι της αμαρτίας». Εκεί συγκρούστηκαν Μανιάτες και Κρητικοί

του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Μια μικρή πάροδος που σήμερα φέρει την ονομασία «Αγίου Σπυρίδωνος» στον Πειραιά, θα λέγαμε ότι αποτελεί «αδελφή» όμοιας παρόδου στην Κέρκυρα.

Και οι δύο μικροί αυτοί πάροδοι, στην Κέρκυρα και τον Πειραιά, τιμούν τον ίδιο Άγιο, τον εκ Κύπρου ορμώμενο Άγιο Σπυρίδωνα, που επίσης είναι προστάτης και πολιούχος των δύο πόλεων.

Και οι δύο δρόμοι αρχίζουν από εκκλησίες, που είναι αφιερωμένες στη χάρη του, ενώ τα παλιά χρόνια, πριν ακόμα στον Πειραιά ανεγερθούν ναυτιλιακά μέγαρα και πολυκατοικίες, έμοιαζαν μεταξύ τους και οπτικά.

Η μόνη διαφορά τους ήταν ότι η κερκυραϊκή πάροδος έχει αφετηρία τον Άγιο και αναπτύσσεται προς το πλαϊνό μέρος της εκκλησίας, ενώ του Πειραιά έχει ως αφετηρία της τον Άγιο, αναπτύσσεται όμως κάθετα στην εκκλησία.

Το “γιαχνί σοκάκι”

Είναι άγνωστο ποια ακριβώς εποχή η πλαϊνή πάροδος του Αγίου Σπυρίδωνος Πειραιώς απέκτησε την ονομασία «γιαχνί σοκάκι». Είναι όμως σίγουρο ότι αυτή αποτέλεσε τον πρώτο προσδιορισμό της μικρής οδού που την έκανε ιδιαιτέρως γνωστή.

Διότι το μικρό στενό παρέμενε ανώνυμο από την ίδρυση του Δήμου (1835) μέχρι και το 1923, έτος που το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς με την υπ΄ αριθμ. 268 απόφασή του, απέδωσε την ονομασία  «Αγίου Σπυρίδωνος» στη μέχρι τότε επίσημα ανώνυμη οδό.

Η αλήθεια είναι ότι ήδη οι Πειραιώτες την ονόμαζαν «Αγίου Σπυρίδωνος» πριν την επίσημη απόδοση της ονομασίας, όπως και «γιαχνί σοκάκι».

Αποτελεί μια από τις σπάνιες περιπτώσεις στον Πειραιά όπου ανώνυμος δρόμος γίνεται γνωστός με ονομασίες που του απέδωσαν οι ίδιοι οι κάτοικοι, πριν ακόμα από την επίσημη ονοματοθεσία του Δήμου.

Με την ίδια απόφαση (268) το Δημοτικό Συμβούλιο το 1923 απέδωσε ονομασίες σε όλους τους μικρές οδούς και παρόδους της πόλης που μέχρι τότε παρέμεναν ανώνυμες.

Τον προσδιορισμό «γιαχνί σοκάκι» τον συναντούμε ήδη από την δεκαετία του 1890 όταν καταχωρήσεις διαφόρων μαγειρείων και εστιατορίων στις εφημερίδες, κάνουν γνωστή την έναρξη λειτουργίας τους, ανάμεσα σε άλλα που ήδη λειτουργούν στη μικρή αυτή οδό.

Οι πατάτες γιαχνί

Καταλαβαίνει εύκολα κανείς ότι από τον προσδιορισμό «γιαχνί», η ονομασία ταυτίζεται φυσικά με τη γαργαλιστική μυρωδιά του ομώνυμου τρόπου παρασκευής φαγητού.

Αυτό όμως που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι ότι τα μαγειρειά της εποχής δεν παρασκεύαζαν πολλά φαγητά τύπου «γιαχνί», παρά μονάχα ένα που ήταν οι σωτήριες πατάτες γιαχνί!

Όλα τα μαγειρεία του μικρού αυτού δρόμου, από το 1890 και μετά, παρέμεναν ανοιχτά «καθ’ όλην την νύκτα», παρασκευάζοντας και προσφέροντας πατσά, και κρύα πρόχειρα φαγητά. Κύρια όμως, προσέφεραν πατάτες γιαχνί που αποτελούσαν τον κορμό των λεγομένων «οικονομικών συσσιτίων».

Τέτοιου τύπου φαγητά αναζητούσαν όσοι ανήκαν στην εργατική τάξη,  αλλά και εκείνοι που στερούνταν τα αναγκαία μέσα προσπορισμού, οι ασθενείς, οι ανήλικοι γαβριάδες, οι άνεργοι ναυτικοί και εργάτες του λιμανιού και άλλοι αναξιοπαθούντες, που με λίγα κέρματα αναζητούσαν εναγωνίως να καταστείλουν την πείνα τους.

Τα οικονομικά συσσίτια της εργατικής τάξης

Η αναζήτηση οικονομικών συσσιτίων αποτελούσε για πολλούς τη μόνιμη ημερήσια μέριμνά τους. Το ίδιο όμως συνέβαινε και με τους ξενύχτηδες και όλα εκείνα τα πρόσωπα που είχαν λόγο να περιπλανώνται την νύχτα στους κακόφημους δρόμους του πειραϊκού λιμανιού, ανάμεσα στα βαριετέ και στα ύποπτα κέντρα «της διαφθοράς», όπως τα αποκαλούσαν τότε.

Η μικρή πάροδος, το «γιαχνί σοκάκι», με μήκος μόλις 200 μέτρα, βρισκόταν σφηνωμένο ανάμεσα στην παραλιακή και πολύβουη Ακτή Μιαούλη και την παράλληλη οδό Φίλωνος. Βρισκόταν δηλαδή στο κέντρο της «αμαρτίας», αλλά και στο απόκεντρό της.

Οι «άνθρωποι της αμαρτίας» κατά την διάρκεια της νύχτας, αλλά και της εργατικής τάξης κατά την διάρκεια της ημέρας, μπορούσαν να «αποσυρθούν» από τους πολυσύχναστους παράλληλους δρόμους και έστω για λίγο να χορτάσουν την πείνα τους στην ηρεμία. Τα μαγειρεία που προσέφεραν το λεγόμενο «οικονομικό συσσίτιο» γρήγορα γίνονταν ανάρπαστα.

Όσοι προσέρχονταν να φάνε σε αυτά έρχονταν σε επαφή με τη χαρακτηριστική «γαργαλίζουσα ευωδία πατάτας γιαχνί» που προκαλούσε «το κροτάλισμα των σιαγόνων» (Εφημερίδα «ΣΚΡΙΠ», φ.15 Μαρτίου 1900).

Σύντομα τα «οικονομικά συσσίτια» ταυτίστηκαν με τις πατάτες γιαχνί η μυρωδιά των οποίων κάλυπτε όλο τον μικρό δρόμο. Το «γιαχνί σοκάκι» χάρη στις πατάτες γιαχνί έγινε πόλος έλξης και για τους περαστικούς του λιμανιού, τους ταξιδιώτες και όσους αναζητούσαν οικονομικά γεύματα.

Το πανηγύρι του Αγίου Σπυρίδωνα

Κάθε χρόνο στις 11 Δεκεμβρίου, στο πανηγύρι που γινόταν την παραμονή της εορτής του Αγίου Σπυρίδωνα, όλοι οι γύρω δρόμοι όπως και ο κοντινός Θεμιστόκλειος κήπος (Τινάνειος).

Οι δρόμοι κατακλύζονταν από προσκυνητές που κατέφταναν από μακρινά μέρη της Αττικής για να τιμήσουν τον Άγιο Σπυρίδωνα τον θαυματουργό. Η συγκέντρωση πλήθους αποτελούσε για χρόνια πατροπαράδοτη ευσεβής συνήθεια, κύρια για τους αγρότες της Αττικής και της Μεγαρίδος.

Είχαν παραλάβει με τη σειρά τους την παράδοση αυτή από τους γονείς τους. Φρόντιζαν να διατηρήσουν το έθιμο των προγόνων τους ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες, διανυκτερεύοντας όπου εύρισκαν πρόχειρα.

Για τον Πειραιά η ημέρα εκείνη ήταν αργία. Οι Πειραιώτες έκλειναν τα καταστήματά τους από την παραμονή, έβαζαν τα γιορτινά τους και πορεύονταν με κατάνυξη στον Άγιο.

Η πολιτεία όμως ήταν γεμάτη από επαρχιώτες που περιφέρονταν. Τα μόνα μαγειρεία που παρέμεναν ανοιχτά ήταν δίπλα από τον Άγιο! Το «γιαχνί σοκάκι» διέδιδε τη φήμη του τόσο από τα πανηγύρια του Αγίου, όσο και από τα αμαρτωλά καθημερινά «πανηγύρια» της νύχτας.

Το “γιαχνί σοκάκι” κέντρο οδομαχιών

Τον Φεβρουάριο του 1906 το «γιαχνί σοκάκι» βρέθηκε να μονοπωλεί τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Στα τρομερά επεισόδια που σημειώθηκαν στον Πειραιά ανάμεσα στους Μανιάτες και στους Κρητικούς, οι δεύτεροι κατέβαιναν οπλισμένοι με ό,τι βρίσκει πρόσφορο διέθετε ο καθένας.

Αναζητούσαν να βρουν Μανιάτες στον Πειραιά, κυρίως στα λεγόμενα μανιάτικα καφενεία. Γύριζαν μανιασμένα στα σημεία που συνήθως σύχναζαν Λάκωνες. Και Μανιάτες συνάντησαν για πρώτη φορά στο «Γιαχνί σοκάκι».

Σε αυτό σημειώθηκε η πρώτη ένοπλη μάχη. Η δεύτερη στους διπλανούς δρόμους της Τρούμπας.

Οι Κρητικοί μετά την επίθεσή τους κλήθηκαν να παραδώσουν τον οπλισμό τους. Όμως δεν εμπιστεύονταν την αστυνομία, καθώς στα διάφορα αστυνομικά τμήματα του Πειραιά υπηρετούσαν πολλοί Μανιάτες.

Στον Πειραιά το «Μανιάτης είναι ο Παπάς, Μανιάτης ο Αστυνόμος, Μανιάτικος κι ο νόμος» ήταν γνωστό από τότε.

Έτσι επέστρεψαν και ταμπουρώθηκαν στην κορυφή του λόφου της Καστέλλας. Ο Πειραιάς την περίοδο εκείνη βρισκόταν στις φλόγες. Η παρεξήγηση των «αχθοφορικών δικαιωμάτων» ανάμεσα σε κρητικούς ναυτικούς και Μανιάτες αχθοφόρους κατέληξε να παρουσιαστεί λανθασμένα από τις εφημερίδες ως «Άγρια φυλετική έριδα». Και όλα είχαν ξεκινήσει από το «γιαχνί σοκάκι»!

Οι γιαχνί πατάτες που παραλίγο να φτάσουν στο κέντρο της πόλης!

Η παράδοση των μαγειρείων στο «γιαχνί σοκάκι» συνεχίστηκε για πολλά χρόνια ακόμα. Το γνωστό γαλακτοπωλείο «Στάνη» στην Πλατεία Κοραή προσπάθησε στα τέλη της δεκαετίας του 1930 να λειτουργήσει και ως μαγειρείο οικονομικών γευμάτων.

Παρασκεύαζε όσπρια, λαδερά φαγητά και φυσικά πατάτες γιαχνί. Αυτή ήταν ακόμα μια εμπορική κίνηση που καταδείκνυε την επιχειρηματική ευφυΐα του ιδιοκτήτου της «Στάνης» Στυλιανού Κουντουρά. Προσπάθησε να ανταγωνιστεί τα μαγειριά της οδού Αγίου Σπυρίδωνα (Γιαχνί σοκάκι), που σέρβιραν πατάτες γιαχνί για να τρώνε όλοι φθηνά. Προσπάθησε να φέρει τις πατάτες γιαχνί στην Πλατεία Κοραή, όπως πολλοί έλεγαν την περίοδο εκείνη.

Σύμφωνα με τον Λεβάντα η λειτουργία της «Στάνης» και ως εστιατόριο διήρκεσε μικρό χρονικό διάστημα καθώς ακολούθησε η κατοχή.

Στη μεταπολεμική εποχή της Τρούμπας

Μεταπολεμικά στην παραλία της Ακτής Μιαούλη ανεγέρθηκαν τεράστια Μέγαρα και ναυτιλιακά κτήρια. Τα μαγειρειά στο «γιαχνί σοκάκι» συνέχιζαν να παρασκευάζουν φαγητά την ημέρα για τους υπαλλήλους των ναυτιλιακών μεγάρων.

Τα ναυτιλιακά μέγαρα είχαν προβλέψει να κατασκευάσουν στοές στο ισόγειό τους που ένωναν την παραλία με τον μικρό δρόμο. Δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα βρίσκεται η Στοά Σπύρου Δουρούτη, προσφάτως ανακαινισμένη.

Η Στοά της Ακτής Μιαούλη 11 οδηγεί επίσης στο μικρό αλλοτινό «γιαχνί σοκάκι». Ακριβώς δίπλα της βρίσκεται μια από τις παλαιότερες στοές στον Πειραιά, η στοά Ακτής Μιαούλη 7-9. Κι αυτή η στοά οδηγεί επίσης στην μικρή οδό και είναι γνωστή και ως Στοά Καραγιανίδη από το ομώνυμο γραφείο Ταξιδιών που βρίσκεται στην είσοδο της στοάς από την παραλιακή της πλευρά.

Η Στοά της Ακτής Μιαούλη 7-9, με την στοά της Ακτής Μιαούλη 11 και την Στοά Δουρούτη είναι μεταξύ τους παράλληλες στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο ανάμεσα στην οδό Πουρή και στην οδό Μπουμπουλίνας.

Όσο για τη νύχτα η πελατεία στο γιαχνί σοκάκι μεταπολεμικά αυξήθηκε δραματικά. Συνετέλεσε η νέα μορφή της Τρούμπας αλλά και τα πληρώματα των ξένων στόλων και ιδίως του Έκτου Αμερικανικού.

Το «ξήλωμα» της Τρούμπας από τον Αριστείδη Σκυλίτση με το κλείσιμο των «σπιτιών» και των άλλων κέντρων, φυσικά επέφερε και το μαρασμό των μαγειρείων της οδού Αγίου Σπυρίδωνος.

Τα τελευταία χρόνια η μερική πεζοδρόμηση της μικρής οδού και η πρωτοβουλία κάποιων επιχειρηματιών αναζωογόνησε κάπως την «ερημιά» των τελευταίων δεκαετιών, χωρίς όμως ο μικρός δρόμος να φτάσει στη φήμη που κάποτε είχε αποκτήσει.