Το “Φιλεντέμ” δεν ήταν κρητικό τραγούδι και είχε πολιτικό νόημα! Πώς έγινε γνωστό και ποιος ήρωας ήταν ο “Φιλεντέμ”

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού 

Ένα από τα πιο γνωστά κρητικά τραγούδια είναι το «Φιλεντέμ»:

«Μια παντρεμένη αγαπώ θεός να την φωτίσει μωρό μου

τον άντρα της να απαρνηθεί

και ‘μένα ν ‘αγαπήσει…

Φιλεντέμ, φιλεντέμ, φιλέντεμ

Φιλεντέμ, φιλεντέμ ο τσι΄ αμάν αμάν»

Το αρχικό τραγούδι

Αντίθετα με τη γενική αντίληψη που υπάρχει σήμερα το τραγούδι δεν είναι παραδοσιακό της Κρήτης. Αρχικά ο τίτλος του ήταν “Φίλε Εντέμ” και ήταν επίκληση στον Τούρκο Αγά Εντέμ από τους χριστιανούς να σταματήσει τις διώξεις εναντίον τους.

Το τραγούδι ήταν δημοφιλές στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη.

Αν και αναφερόταν στην καταπίεση της οθωμανικής εξουσίας, ο σκοπός του τραγουδιού άρεσε και στους Τούρκους οι οποίοι το τραγουδούσαν με δικούς τους στίχους.

Άλλωστε και οι φτωχοί τούρκοι πολίτες, δεν είχαν και την καλύτερη γνώμη για την εξουσία, ούτε ήταν προνομιούχοι σε σχέση με τους αγάδες και τους τσιφλικάδες.

Στέλιος Φουσταλιέρης

Λίγο πριν από το 1930 ένα πλοίο με Τούρκους ναύτες έτυχε να δέσει στο λιμάνι του Ρεθύμνου. Ένας νεαρός μουσικός, ο Στέλιος Φουσταλιέρης άκουσε τους Τούρκους να σιγοτραγουδούν το “Φίλε Εντέμ”. Αυτός άρχισε να παίζει το σκοπό του τραγουδιού με το μπουλγαρί του (κρητικό ταμπουρά).

Στη συνέχεια έβαλε δικούς του στίχους στο τραγούδι που έκαναν αναφορά σε μία Τουρκοπούλα:

«Μια Τουρκοπούλα στο τζαμί πάει να προσκυνήσει,

γιαλελέλι, τοάδες κάνει στο θεό για ν’ αλλαξοπιστήσει.

Φίλε Edem , ωχ αμάν, αμάν.

Φίλε Edem , ωχ αμάν, αμάν.

Τουρκοπούλα, ο φερετζές σου κρύβει μέσα τσ’ ομορφιές σου,

κρύβει μέσα τσ’ ομορφιές σου, Τουρκοπούλα, ο φερετζές σου.

Μια Τουρκοπούλα στο τζαμί, “Αλλάχ, Αλλάχ” φωνάζει,

γιαλελέλι, Κι όταν θα πει το “μπιρ Αλλάχ” μεσ’ στην καρδιά με σφάζει».

Αργότερα μπήκαν οι στίχοι με τους οποίους το τραγούδι έγινε  γνωστό σε όλη την Ελλάδα.

Πάτρικ Λη Φέρμορ

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όταν ο Βρετανός ταγματάρχης, συγγραφέας και φιλέλληνας,  Πάτρικ Λη Φέρμορ έφθασε στην Κρήτη για να ξεκινήσει τη δράση με τους ντόπιους αντιστασιακούς εναντίον των Γερμανών κατακτητών. Λάτρης της μουσικής και του χορού, άκουσε κάποια μέρα το τραγούδι και του κόλλησε.

Ήταν το κρητικό τραγούδι που ήθελε να ακούει συνέχεια και συχνά σφύριζε το σκοπό του. Εξάλλου γνώριζε ελληνικά και είχε μια τρομερή έφεση στη γλωσσολογία, την εκμάθηση ξένων γλωσσών και την απομνημόνευση. Πόσοι ξένοι γνωρίζουν απ΄ έξω, σχεδόν όλες τις στροφές του εθνικού μας ύμνου κι όχι μόνο τις δυο πρώτες;

Η αγάπη του Φέρμορ για το τραγούδι ήταν ο λόγος που οι Κρητικοί του κολλήσαν το παρατσούκλι «ο Φιλεντέμ», αν και ο ίδιος χρησιμοποιούσε στο νησί το ψευδώνυμο «Μιχάλης», με το οποίο έκανε και κουμπαριές.

Τον Απρίλιο του 1944 ο Πάτρικ Λη Φέρμορ με τον συμπατριώτη του Στάνλεϊ Μος και Έλληνες αντιστασιακούς, απήγαγαν τον Γερμανό διοικητή της Κρήτης, στρατηγό Χάινριχ Κράιπε. Ήταν από τις σημαντικότερες αντιστασιακές ενέργειες στην κατεχόμενη Ευρώπη και μοναδική στα χρονικά.

Δείτε εδώ:

Η θρυλική απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε στην Κρήτη. Βρετανοί και Έλληνες πέρασαν 22 γερμανικά μπλόκα. Πως διέφυγαν στη Μ. Ανατολή

Μπάρμπα Στέλιος και Νίκος Ξυλούρης

Ο «πατέρας» του τραγουδιού Στέλιος Φουσταλιέρης εκτός από μουσικός ήταν και ωρολογοποιός. Διατηρούσε κατάστημα στην οδό Αρκαδίου, έναν από τους κεντρικούς δρόμους της πόλης του Ρεθύμνου. Ήταν ευγενής και καλοσυνάτος άνθρωπος και ιδιαίτερα αγαπητός στους Ρεθυμνιώτες που τον αποκαλούσαν “μπάρμπα Στέλιο”.

Πέθανε το 1992 σε ηλικία 81 ετών.

Στοιχεία αντλήθηκαν από: www.ekriti.gr

Η καλύτερη ερμηνεία του «Φιλεντέμ» θεωρείται ότι είναι από τον Νίκο Ξυλούρη. Ακούστε εδώ εκτέλεση του τραγουδιού από τον Νίκο Ξυλούρη σε ηχογράφηση του 1972.