Το πολεμικό πλοίο με το παρατσούκλι “Αρχισυμμορίτης”. Η μεγάλη ναυτική περιπέτεια από καταδρομικό μέχρι φαρόπλοιο

Γράφει ο συνεργάτης μας, ιστορικός ερευνητής Στέφανος Μίλεσης

Ο ΑΛΦΕΙΟΣ ήταν ένα πολεμικό πλοίο του στόλου μας κατασκευής του 1884 και ήταν ένα από τα τέσσερα συνολικά πλοία ίδιου τύπου. Τα άλλα τρία ήταν ο ΑΧΕΛΩΟΣ, ο ΠΗΝΕΙΟΣ και ο ΕΥΡΩΤΑΣ. 

Το ΑΛΦΕΙΟΣ ανέλαβε στην ιστορική του διαδρομή να καλύψει όλες τις εθνικές ανάγκες.

Εκτέλεσε περιπολίες, αποβίβασε στρατό και αγήματα, έγινε εκπαιδευτικό ιστιοφόρο, πλοίο της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, πλοίο τροφοδοσίας, περιπολικό που εκτέλεσε νηοψίες, ανέλαβε αστυνομικά καθήκοντα στο Λαύριο, μετατράπηκε σε “Ευκαιρία” για τη μεταφορά ναυτών, έγινε υδρογραφικό, ωκεανογραφικό, φαρόπλοιο.

Όταν τελικά αποσύρθηκε έγινε φορτηγίδα που εργάστηκε μέχρι και τη μεταπολεμική εποχή στο λιμάνι του Πειραιά!

Οι “Ποταμοί” του Πολεμικού Ναυτικού

Τα πλοία αυτά είχαν όμως κι άλλες ονομασίες που προκύπταν από την ονομασία τους αλλά και από τα χρώματά τους. Από την ονόματά τους ήταν γνωστά ως ΠΟΤΑΜΟΙ, αλλά από το χρώμα τους, καθώς ήταν βαμμένα μαύρα, έγιναν γνωστά και και ως ΜΑΥΡΗ ΜΟΙΡΑ.

Ο ΑΛΦΕΙΟΣ γεννήθηκε στα ναυπηγεία του Blackwalle το 1884 με εκτόπισμα 400 τόνων. Διέθετε μηχανή με δύο λέβητες 440 ίππων αλλά ήταν προικισμένος και με ιστία.

Τα ΑΛΦΕΙΟΣ και ΑΧΕΛΩΟΣ εξήλθαν από τα αγγλικά ναυπηγεία του Blackwalle ενώ τα ΕΥΡΩΤΑΣ και ΠΗΝΕΙΟΣ από τα σκωτσέζικα ναυπηγεία του Dumparton.

Ο “Αρχισυμμορίτης” των ναυτών

Τα τέσσερα αυτά πλοία αποτελούσαν μια μοίρα με αρχηγό τον ΑΛΦΕΙΟ. Ίσως διότι ήταν ο καλύτερος και ο κομψότερος από τα “ποταμίσια” αδέλφια του. Οι ναύτες όμως υπηρετούσαν σε αυτό δεν άργησαν να τον βαπτίσουν με το δικό τους όνομα.

Καθώς ήταν ο αρχηγός της μοίρας, δηλαδή της “συμμορίας” όπως έλεγαν τους “ποταμούς”, το αποκαλούσαν “Αρχισυμμορίτη”, παρατσούκλι. Σύντομα αυτό πέρασε και στον απλό κόσμο.

Η ειρωνεία της ιστορίας ήταν ότι το αδελφό του πλοίο “Ευρώτας”, είχε αναλάβει τη μεταφορά καταδίκων από τις διάφορες φυλακές προς εκτέλεση με τη χρήση λαιμητόμου!

Τροφοδοσίες και Καταδρομές με αγήματα

Ο ΑΛΦΕΙΟΣ με κυβερνήτη τον Παύλο Κουντουριώτη προσέφερε τις υπηρεσίες του στον κρητικό αγώνα. Κουβαλούσε πυρομαχικά και τρόφιμα στους Κρήτες και έσπερνε τον τρόμο στους Οθωμανούς.

Όταν άρχισε ο πόλεμος του 1897 ο ΑΛΦΕΙΟΣ προσκολλήθηκε στην “Ανατολική μοίρα” και ανέλαβε την παρενόχληση των τουρκικών μεταφορών. Τότε σημείωσε τον πρώτο του άθλο.

Εκτέλεσε καταδρομική αποστολή, που οι βρετανικές ειδικές ναυτικές δυνάμεις σήμερα υιοθέτησαν πλήρως στο σύγχρονο ναυτικό πόλεμο. Βρίσκει αντίκρισμα στο σύνθημα «Δεν θα μας δείτε που ερχόμαστε, δεν θα μας ακούσετε που φεύγουμε!».

Κατέστρεψε με φωτιά τα εφόδια των Τούρκων

Μάλιστα το πλήρωμα του ΑΛΦΕΙΟΥ είχε την τόλμη όταν αργότερα πέρασε εκ νέου από την ίδια παραλία όπου διαπίστωσε πως κάποια από τα εφόδια που είχαν αποπειραθεί να καταστρέψουν δια πυρός είχαν διασωθεί.

Το πλήρωμα του ΑΛΦΕΙΟΥ μαζί με μέρος των πληρωμάτων των τορπιλοβόλων «14» και «16» αποβιβάστηκαν στο σημείο. Είχαν αποστολή να αρπάξουν τα διασωθέντα εφόδια των Τούρκων.

Επικεφαλής αυτού του εγχειρήματος ήταν ο Ανθυποπλοίαρχος Εμμανουήλ Αντωνιάδης, που έπεσε μαχόμενος μαζί με τον ναύτη του ΑΛΦΕΙΟΥ Αθανάσιο Κουτσογιαννόπουλο και τον ναύτη του Τορπιλοβόλου «16» Ιωάννη Γολέμη.

Οι Τούρκοι καθώς είχαν εκτεθεί ανεπανόρθωτα από το ρεζιλίκι του εμπρησμού των εφοδίων τους είχαν εγκαταστήσει σημαντική δύναμη ανδρών με αποστολή να φυλάει να εναπομένοντα εφόδια. Μόλις οι Τούρκοι αυτής της δύναμης είδαν τους Έλληνες αν αποβιβάζονται για δεύτερη φορά στην ίδια ακτή άρχισαν το καταιγιστικό πυρ εναντίον τους.

Αυτοί μάλιστα υπήρξαν και οι μοναδικοί νεκροί του ελληνικού πολεμικού ναυτικού κατά τον ατυχή πόλεμο του 1897.

Νηοψίες στο Αιγαίο

Αργότερα ο ΑΛΦΕΙΟΣ, σε περιπολία του στο Αιγαίο, θα ακινητοποιήσει τη θαλαμηγό ΜΙΝΕΡΒΑ ιδιοκτησίας του Αυστροουγγρικού Λόυντ.

Στη νηοψία που διενήργησαν ανακάλυψαν ότι μετέφερε κρυφά ανώτερους Τούρκους διοικητικούς υπαλλήλους. Μαζί τους και ένας Τουρκικός λόχος.

Από κοινού θα αναλάμβαναν την διοίκηση της Θεσσαλονίκης που μόλις είχε καταληφθεί από τους Τούρκους. Οι Αυστριακοί πιστοί παραδοσιακά σύμμαχοι των Τούρκων δεν δίσταζαν να τους συνδράμουν όποτε ήταν δυνατόν.

Περιπολικό

 Ακολούθησαν πέντε χρόνια που οι ΠΟΤΑΜΟΙ δεν είχαν πολεμική δράση να αναλάβουν.

Μέχρι που το 1903, έτος δράσης των Βουλγάρων Κομιτατζήδων στη Μακεδονία στάθηκε αιτία να αναλάβουν και πάλι δράση. Ο ΑΛΦΕΙΟΣ ανέλαβε καθήκοντα περιπολίας στις ακτές Κασσάνδρας, Λιτοχώρου, Λεπτοκαρυάς, Πλαταμώνα ανακόπτοντας την τροφοδοσία και την δράση τους.

Αστυνομικών καθηκόντων

Το 1906, το ΑΛΦΕΙΟΣ ναυλοχούσε μόνιμα στον Πειραιά, όπου χρησιμοποιήθηκε μάλιστα για μικρό χρονικό διάστημα και για τις ανάγκες της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. Έλαβε μέρος στον ναυτικό αποκλεισμό του Λαυρίου όπου είχαν κατέβει σε απεργία οι Μεταλλωρύχοι στο πλευρό των οποίων είχαν παραταχθεί και εργάτες από την Αθήνα και τον Πειραιά προσεγγίζοντας τον αριθμό των 12 χιλιάδων απεργών.

Μαζί με τα πληρώματα άλλων πλοίων τέθηκε σε αποστολή παράλληλης πλεύσης με τους απεργούς που κατέβαιναν στην Αθήνα με σκοπό την επίδειξη δύναμης και αποτροπής.

Εκπαιδευτικό και “Ευκαιρία”

Το 1909 παραλήφθηκαν νέες μονάδες του στόλου (ΥΔΡΑ, ΣΠΕΤΣΕΣ ΚΑΙ ΨΑΡΑ) και ο ΑΛΦΕΙΟΣ πέρασε κατά κάποιο τρόπο σε σειρά εφεδρείας. Έγινε εκπαιδευτικό αφού πρώτα του αφαιρέθηκαν τα ιστία. Όπως έγραψε ο λογοτέχνης Κωνσταντίνος Φαλτάιτς, από μοναδικά πλοία εκπαιδεύσεως και γυμνασίων που ήταν μέχρι τότε, οι “ποταμοί” άρχισαν να χάνουν τη δόξα τους.

Γυμνώθηκαν από τα πανιά τους (τους αφαιρέθηκαν τα ιστία τους) και κατάντησαν “Ευκαιρίες” με μοναδικό προορισμό τη μεταφορά ναυτών και τροφίμων από τον Πειραιά για τον Ναύσταθμο και αντιστρόφως.

Κάποτε η ηγεσία χρησιμοποιούσε κανέναν “ποταμό” για τη σχολή δοκίμων, του τοποθετούσαν εκ νέου την αρματωσιά του για ταξίδι στο Ιόνιο ή στο Αιγαίο.

Ως αποβατικό

Το 1912 με το ξέσπασμα του Α’ Βαλκανικού πολέμου, κλήθηκε και πάλι στην ενέργεια. Ανέλαβε δράση στην μοίρα του Ιονίου βοηθώντας την απόβαση τμημάτων του στρατού. Τότε δύο φορές βλήθηκε από τους Τούρκους όταν επιχειρούσε την κατάληψη των Αγίων Σαράντα κι όταν ενίσχυε τον αγώνα των Ελλήνων της Χιμάρας.

Ανακαλύπτει επικίνδυνο ύφαλο

Την εποχή εκείνη με κυβερνήτη τον Γιωργαντά ανακάλυψε και έναν επικίνδυνο ύφαλο κοντά στις ακτές της Αλβανίας. Έκτοτε ο ύφαλος αυτός καταγράφηκε σε όλους τους υδρογραφικούς χάρτες με το όνομα του πλοίαρχου του.

Στην εκστρατεία της Ιωνίας (1919 – 1922) διαδραμάτισε βοηθητικό ρόλο έχοντας τεθεί στην διάθεση της υδρογραφικής εταιρείας.

Υδρογραφικό, ωκεανογραφικό αλλά και φαρόπλοιο

Για το σκοπό αυτό τον Απρίλιο του 1925, μετονομάστηκε σε ΝΑΥΤΙΛΟΣ λαμβάνοντας τον χαρακτηρισμό και επίσημα ως υδρογραφικού πλοίου.

Το αξιοθαύμαστο είναι πως το Διάταγμα μετονομασίας του υπογράφηκε από τον πρώην κυβερνήτη του, τον Παύλο Κουντουριώτη, που στο μεταξύ είχε γίνει πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Όμως ανεπίσημα ο ΑΛΦΕΙΟΣ ανέλαβε και καθήκοντα “Φαρόπλοιου” μεταφέροντας τρόφιμα και φωτιστικά καύσιμα σε απομακρυσμένους κάβους. Για τους Φαροφύλακες την εποχή εκείνη ο ΑΛΦΕΙΟΣ αποτελούσε ένα πλοίο παρηγοριάς.

Όταν τελικά κρίθηκε πολύ παλαιό, ακόμα και για αυτή την εργασία, οδηγήθηκε στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας και έδεσε σε μια του άκρη συντροφιά με ένα παλιό καταδιωκτικό το “Υπ’ αριθ. 1”. Και τα δύο είχαν πρυμνοδετήσει κοντά στο σταθμό της υποβρυχιακής άμυνας όπως τον έλεγαν τότε.

Ο λογοτέχνης Χρήστος Λεβάντας κινητοποιεί τον κόσμο για την διάσωσή του

Τον Νοέμβριο του 1936 αποφασίστηκε η διάλυσή του ΑΛΦΕΙΟΥ, του θρυλικού “Αρχισυμμορίτη” για τους ναύτες, του αρχηγού της “Μαύρης Μοίρας” και των “Ποταμών” μας. Για την άδικη συμπεριφορά των ανθρώπων προς το ιστορικό αυτό πλοίο, έγραψε ο λογοτέχνης Χρήστος Λεβάντας, σε εφημερίδα πανελλήνιας κυκλοφορίας. Στην εφημερίδα “Ακρόπολις” σε ένα άρθρο, που μάλλον στάθηκε αιτία να αλλάξει τη μοίρα του πλοίου, (Εφημερίδα “Η Ακρόπολις” φ. 4ης Νοεμβρίου 1936) έγραψε:

“Η ίδια θλιβερή μοίρα που βαραίνει τους ανθρώπους παρακολουθεί και τα πλοία. Ακμή και παρακμή. Αρχίζουν τη ζωή τους με τον θριαμβευτικό κρότο μιας φυάλης σαμπάνιας που σπάζεται στα πλευρά τους γεμάτα ελπίδες και νιάτα και σβήνουν γηραλέα, θαλασσοδαρμένα, με τον αμείληκτο ήχο του σφυριού που άπονα διαλύει τις λαμαρίνες τους…. Διαλύεται ο ΝΑΥΤΙΛΟΣ, ο γηραιός ΑΛΦΕΙΟΣ που είχε υψώσει άλλοτε περήφανα το ανάστημά του στα γαλανά νερά κι είχε θερμάνει τα όνειρα γενεών Ελλήνων...”.

Μέχρι και φορτηγίδα

Όπως συνέβη και με πολλά άλλα σκαριά του πολεμικού μας ναυτικού, το σκαρί του αγοράστηκε από επιχειρηματία. Το μετασκεύασε σε φορτηγίδα που προσέφερε για χρόνια υπηρεσίες στο λιμάνι του Πειραιά ως φορτηγίδα.