Το πείραμα του καθηγητή ψυχολογίας που έκανε ένα μωρό να φοβάται τον Άγιο Βασίλη και τα κουνελάκια. Έμεινε στην ιστορία ως «The Little Albert Experiment» και προκάλεσε πολλές κατηγορίες για ανηθικότητα

Το 1920, ο καθηγητής Τζον Γουάτσον (John Watson) είχε ενθουσιαστεί από την έρευνα που είχε κάνει ο Ιβάν Παβλόφ (Ivan Pavlov), σχετικά με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά. Όπως είναι γνωστό, ο Παβλόφ χτυπούσε ένα κουδουνάκι κάθε φορά που τάιζε τα σκυλιά του.

Την πρώτη φορά που συνέβη αυτό, τα σκυλιά άρχισαν να εκκρίνουν σάλια. Με την επανάληψη της διαδικασίας, τα σκυλιά κατέληξαν να κάνουν το ίδιο πράγμα, μόνο με το άκουσμα του ήχου του κουδουνιού, χωρίς την ύπαρξη τροφής στο δωμάτιο.

Ο Γουάτσον ήθελε να προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα και να δοκιμάσει τη λεγόμενη «συμπεριφοριστική θεωρία» σε ένα μωρό «υγιές και φυσιολογικό», όπως έλεγε.

Πώς πραγματοποιήθηκε το πείραμα

Ο καθηγητής με τη συνεργάτιδά του Ρόζαλι Ρέινερ (Rosalie Rayner) βρήκαν ένα μωρό 9 μηνών, που το ονόμασαν «μικρό Άλμπερτ» για να συμμετάσχει στο πείραμα.

Το πρώτο βήμα ήταν να εκθέσουν το παιδί σε διάφορα ερεθίσματα. Το έφεραν σε επαφή με ένα λευκό ποντίκι, ένα κουνέλι, ένα πιθηκάκι, ενώ του έδωσαν μια μάσκα του Άγιου Βασίλη και κομμάτια εφημερίδας. Το παιδί δεν έδειξε σημάδια φόβου με κάποιο από αυτά.

Την επόμενη φορά, ο Γουάτσον έδωσε στο παιδί το ποντίκι, αλλά έκανε θόρυβο, χτυπώντας ένα μεταλλικό σωλήνα με το σφυρί. Ο ήχος ήταν εκκωφαντικός και όπως ήταν φυσικό, ο «μικρός Άλμπερτ» έβαλε τα κλάματα.  Η διαδικασία αυτή επαναλήφθηκε πολλές φορές και το αγόρι είχε ακριβώς την ίδια αντίδραση.

«Τη στιγμή που δείχναμε στο αγόρι το ποντίκι, έβαζε αυτομάτως τα κλάματα. Σχεδόν αμέσως γυρνούσε προς τα αριστερά, έριχνε το βάρος του στην αριστερή του πλευρά, σηκωνόταν όρθιο και χοροπηδούσε τόσο γρήγορα, ώστε με δυσκολία κρατιόταν για να μην ανέβει στο τραπέζι», είχαν γράψει χαρακτηριστικά ο Γουάτσον και η Ρέινερ στη μελέτη τους.

Η γενίκευση των εξαρτημένων αντανακλαστικών

Ο Γουάτσον ωστόσο, με το πείραμα παρατήρησε και κάτι άλλο. Τη γενίκευση του φαινομένου. Ο «μικρός Άλμπερτ» δεν φοβόταν μόνο το λευκό ποντίκι από ένα σημείο και έπειτα, αλλά μια πλειάδα από λευκά τριχωτά αντικείμενα, όπως για παράδειγμα τη μάσκα του Άγιου Βασίλη με τη γενειάδα και τις γούνες.

Κριτική του πειράματος

Το πείραμα σήμερα θεωρείται ένα από τα πιο γνωστά στη ψυχολογία και συμπεριλαμβάνεται σε μελέτες και μαθήματα στα διάφορα πανεπιστήμια παγκοσμίως. Ωστόσο, έχει δεχθεί πολλές αρνητικές κριτικές.

Πρώτα – πρώτα, ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η διαδικασία που ακολουθήθηκε δεν ήταν προσεχτικά σχεδιασμένη. Ο Γουάτσον και η Ρέινερ δεν ανέλυσαν την αντίδραση του παιδιού με βάση τα αντικείμενα που του δόθηκαν, αλλά με βάση τη δική τους προσωπική εκτίμηση και ερμηνεία.

Έπειτα, υπήρξαν και επιστήμονες που θεώρησαν πως με το συγκεκριμένο πείραμα δημιουργήθηκαν και θέματα ηθικής και πως στις μέρες μας κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί. Θα χαρακτηριζόταν «ανήθικο».

Η κατάληξη του «μικρού Άλμπερτ»

Το ερώτημα τι απέγινε ο μικρός Άλμπερτ, απασχολούσε για χρόνια τους ψυχολόγους. Ο Γουάτσον και η Ρέινερ δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν την μελέτη και να περιορίσουν τις φοβίες που είχαν δημιουργήσει στο παιδί, αφού μετακόμισε με τη μητέρα του, όταν έληξε το πείραμα.

Άλλοι πίστευαν ότι το αγόρι μεγάλωσε και έγινε «αλλόκοτο», με περίεργες φοβίες για τα λευκά και τριχωτά αντικείμενα.

Η πραγματικότητα όμως ήταν πολύ διαφορετική σύμφωνα με δημοσιεύματα. Το αγόρι, του οποίου το αληθινό όνομα ήταν Ντάγλας Μέριττ (Douglas Meritte) πέθανε σε ηλικία 6 ετών, το 1925,  από υδροκεφαλίτιδα.

Το παιδί δεν ήταν «υγιές και φυσιολογικό», όπως το είχε περιγράψει ο Γουάτσον. Ο καθηγητής πιθανόν να ήξερε ότι το αγόρι έπασχε από την ασθένεια, αλλά παρέκαμψε το γεγονός, για να πετύχει τον στόχο του.

Το γεγονός αυτό ωστόσο, δεν έχει επιβεβαιωθεί επίσημα.

Δείτε πως πραγματοποιήθηκε το πείραμα με το «μικρό Άλμπερτ: