Το παράτολμο σαμποτάζ των Βρετανών στη γέφυρα του Ασωπού. H διαφωνία του ΕΛΑΣ και το εμπόδιο με τους συνεχείς καταρράκτες

21 Ιουνίου 1943. Άνδρες της βρετανικής μυστικής παραστρατιωτικής υπηρεσίας SOE ανατίναξαν τη σιδηροδρομική γέφυρα του Ασωπού στην Φθιώτιδα.

Ήταν ένα ισχυρό πλήγμα κατά των Γερμανών κατακτητών, καθώς χρειάστηκαν 68 ημέρες για να επισκευάσουν την γέφυρα και να επαναχρησιμοποιήσουν την σιδηροδρομική γραμμή, που συνέδεε την βόρεια Ελλάδα με τον νότο.

Ήταν το δεύτερο σημαντικότερο σαμποτάζ μετά από εκείνο στο Γοργοπόταμο, λίγους μήνες νωρίτερα. Όπως και στον Γοργοπόταμο, έτσι και στον Ασωπό ο σκοπός του σαμποτάζ ήταν να διακοπεί ο ανεφοδιασμός της γερμανικής στρατιάς του Έρβιν Ρόμελ στη βόρεια Αφρική.

Όμως, στον Ασωπό δεν πήρε μέρος καμία από τις δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις: ο ΕΛΑΣ του Άρη Βελουχιώτη και ο ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα. Το σχέδιο εμπνεύστηκαν, σχεδίασαν και υλοποίησαν μόνοι τους οι Άγγλοι, παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετώπιζαν.

Την ανατίναξη των γεφυρών του Γοργοποτάμου και του Ασωπού, όπως επίσης και της σιδηροδρομικής σήραγγας στο Κούρνοβο, ερεύνησε η “Μηχανή του Χρόνου” και θα τις παρουσιάσει σε ειδική εκπομπή που θα προβληθεί στο Cosmote History.

Η επιλογή του Ασωπού και το αρχικό σχέδιο

Μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, ο Βρετανός αξιωματικός, Έντι Μάγερς προήχθη σε ταξίαρχο. Στη συνέχεια άρχισε να σχεδιάζει το επόμενο χτύπημα. Στις αρχές Νοεμβρίου του 1942, επιθεώρησε τη γέφυρα του Ασωπού, η οποία περνούσε πάνω από το ομώνυμο φαράγγι, λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα του Γοργοποτάμου.

Η εξαιρετικά δυσπρόσιτη θέση της γέφυρας,  σε ένα φαράγγι που σχηματίζουν οι κάθετες βουνοπλαγιές της Οίτης και του Καλλιδρόμου, και οι περιορισμένες εκρηκτικές ύλες που είχε ο Μάγερς στη διάθεσή του, απέτρεψαν εκείνη τη χρονική στιγμή μια επιχείρηση καταστροφής της.

Επιπλέον, στα άκρα της γέφυρας υπήρχαν δύο σήραγγες, οι οποίες φυλάσσονταν από ισχυρή φρουρά, οπότε η γέφυρα θεωρείτο απόρθητη. Όπως ανέφερε στη “Μηχανή του Χρόνου” ο αρχαιολόγος Πέτρος Κουνούκλας, που έχει ερευνήσει τα βρετανικά αρχεία, το αρχικό σχέδιο του Μάγερς ήταν το εξής:

“Θα καταλάμβανε ένα τρένο από την περιοχή της Λάμιας, που θα κατευθυνόταν προς τη γέφυρα του Ασωπού. Θα αιφνιδίαζε την φρουρά και στη συνέχεια θα υπονόμευε τη γέφυρα“.

Το πλάνο άλλαξε, όταν ο αντισυνταγματάρχης Άρθουρ Έντμοντς πληροφορήθηκε ότι οι γερμανικές δυνάμεις είχαν στρατοπεδεύσει πολύ κοντά στη σήραγγα. Τότε του προτάθηκε ένα εναλλακτικό σχέδιο, που προτιμούσε ο Βελουχιώτης. Ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ πρότεινε μια μεγάλη ομάδα ανταρτών να εξαπολύσει αιφνιδιαστική επίθεση μέσα από την σήραγγα και να εξουδετερώσει τις σκοπιές.

H διαφωνία του ΕΛΑΣ και η κινηματογραφική ανατίναξη

Οι Άγγλοι, απέρριψαν το σχέδιο Βελουχιώτη, επειδή πίστευαν ότι θα είχε πολλά θύματα και αμφίβολη έκβαση. Το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής όμως, πίεζε για ένα ακόμα αποτελεσματικό χτύπημα και είχε δώσει εντολές για νέο σαμποτάζ με την κωδική ονομασία “Animals” (21 Ιουνίου – 14 Ιουλίου 1943).

Η καταστροφή της γέφυρας του Ασωπού, ήταν επιτακτική ανάγκη και γι’ αυτό ζητήθηκε η στρατιωτική συνδρομή των ανταρτών του ΕΛΑΣ.

Ωστόσο, η τριανδρία του ΕΛΑΣ (Άρης Βελουχιώτης, Στέφανος Σαράφης, Ανδρέας Τζήμας) αντιπρότεινε τη διενέργεια δολιοφθοράς στη σιδηροδρομική σήραγγα του Κούρνοβου, κοντά στο σταθμό Νεζερού – Δομοκού, γιατί, κατά τη γνώμη τους, ήταν ευκολότερος στόχος και θα προκαλούσε πλήγμα στον εχθρό.

“Υπήρξε και μία τρίτη παράμετρος: τα ισχυρά αντίποινα, τα οποία θα πραγματοποιούνταν μετά τη διενέργεια του σαμποτάζ, ανεξαρτήτως της έκβασής του. Η διαφωνία του ΕΛΑΣ δημιούργησε εκνευρισμό στον Μάγερς, τον οποίο περιγράφει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματα του, λέγοντας ότι “εφόσον δεν πρόκειται να μας βοηθήσουν οι Έλληνες, εμείς θα κάνουμε το σαμποτάζ μόνοι μας”“, συμπληρώνει ο Π. Κουνούκλας.

Οι Άγγλοι τελικά προχώρησαν μόνοι τους  στο σχέδιο ανατίναξης της γέφυρας του Ασωπού. Για να μην διαταράξουν, όμως, τη σχέση τους με τους αντάρτες, τους προμήθευσαν με τα απαραίτητα εκρηκτικά για το δικό τους σαμποτάζ στο Κούρνοβο.

Πώς τηρήθηκε η μυστικότητα

Όταν οι φήμες για την ανατίναξη της γέφυρας του Ασωπού έφτασαν στο χωριό Γαρδικάκι, οι κάτοικοι θορυβήθηκαν και απείλησαν με προδοσία, φοβούμενοι τα γερμανικά αντίποινα.

Τότε επενέβη ο Άρης Βελουχιώτης, παρόλο που ο ΕΛΑΣ δεν συμμετείχε στην επιχείρηση. Ο καπετάνιος της Ρούμελης τους απείλησε λέγοντας ότι τολμήσουν να αποκαλύψουν το σχέδιο στους Γερμανούς, θα κάψει το χωριό και δεν θα αφήσει τίποτα όρθιο.

H Επιχείρηση Ασωπός κινδύνευσε από τους καταρράκτες

Οι Βρετανοί, αντί να επιτεθούν στη γέφυρα κατά μέτωπο με 1.000 έως 1.500 άνδρες, όπως πρότεινε ο Βελουχιώτης, αποφάσισαν να πλησιάσουν τα βάθρα από τη δυτική πλευρά του φαραγγιού, το οποίο ήταν απόκρημνο και μακριά από τη στόχευση της γερμανικής φρουράς, που δεν θα περίμενε επίθεση μέσα από το απροσπέλαστο βουνό. 

Στην επιχείρηση συμμετείχαν έξι άνδρες. Ο Ροδεσιανός ταγματάρχης Τζέφρι Γκόρντον Κριντ, ο ταγματάρχης του μηχανικού Κέν Σκοττ, οι λοχαγοί Χάρι Μακιντάιρ και Ντον Στοττ . Μαζί με τον Στοττ ήταν ο νεοζηλανδός λοχίας Τσάρλι Ματς και ένας στρατιώτης παλαιστινιακής καταγωγής, ο Μάικλ Κούρι.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι σαμποτέρ ήταν οι συνεχόμενοι καταρράκτες, που έπεφταν από μεγάλο ύψος.

Αν μπορούσαν να τους ξεπεράσουν, θα έφταναν μέχρι τα βάθρα. Όμως ο τελευταίος καταρράκτης πριν από τη γέφυρα αποδείχθηκε αξεπέραστο φυσικό εμπόδιο. Το νερό έπεφτε σχεδόν κάθετα από ύψος 15 μέτρων και σχημάτιζε βαθιά λίμνη. Τα βράχια γλιστρούσαν σαν να ήταν πάγος.

Καθώς δεν είχαν πλέον τόσα πολλά σχοινιά, πήραν την οδυνηρή απόφαση να διακόψουν την επιχείρηση και να επιστρέψουν. Επανήλθαν, όμως, αργότερα και κατάφεραν με τους ιμάντες των αλεξίπτωτων να αναρριχηθούν και να πλησιάσουν τη γέφυρα.

Οι τυχερές σκαλωσιές

Όταν πλησίασαν τα βάθρα, οι Βρετανοί βρήκαν μια αναπάντεχη βοήθεια από τους Γερμανούς, που πραγματοποιούσαν συντήρηση: είχαν τοποθετήσει ξύλινα υποστυλώματα, δηλαδή σκαλωσιές, οι οποίες βοήθησαν τους σαμποτέρ να ανέβουν και να υπονομεύσουν με εκρηκτικά την γέφυρα.

Μεσάνυχτα 20 προς 21 Ιουνίου 1943, τα εκρηκτικά και οι θρυαλλίδες τοποθετήθηκαν βάσει σχεδίου στη θέση τους.

Οι άνδρες αποχώρησαν με γοργές κινήσεις μέσα στο σκοτάδι, ανέβηκαν σε έναν χοντρό κορμό του δένδρου που είχαν ρίξει μέσα στον τρίτο καταρράκτη, κολύμπησαν για αρκετή ώρα και ακολουθώντας αντίστροφη πορεία, σκαρφάλωσαν με τα σχοινιά των αλεξιπτώτων, αφήνοντας πίσω τους και τον δεύτερο καταρράκτη.

Μετά από δύο ώρες και ενώ πλέον δεν είχαν καμία οπτική επαφή με την γέφυρα, άκουσαν μια τρομακτική έκρηξη που ταρακούνησε όλο το φαράγγι

Το χαμόγελο του Τσόρτσιλ

Όπως φαίνεται τόσο από τα βρετανικά αρχεία όσο και από τα απομνημονεύματα του Έντι Μάγερς, η ανατίναξη της γέφυρας του Ασωπού υπήρξε πολύ σημαντική για τους Συμμάχους. Ανύψωσε το ηθικό των Βρετανών, επέφερε καίριο πλήγμα στους Γερμανούς και χαρακτηρίστηκε ως η σημαντικότερη καταδρομική ενέργεια που σχεδίασε ο Μάγερς.

Η επιχείρηση έφερε αποτέλεσμα ενόψει την επικείμενης απόβασης των συμμάχων στην Σικελία.  Ο Φύρερ ενέκρινε την περαιτέρω ενίσχυση των δυνάμεων για την προστασία των σιδηροδρόμων και την καταπολέμηση των ανταρτών στην Ελλάδα. 

Ο Άγγλος ταξίαρχος Μάγερς έτυχε θερμής υποδοχής από τον Ούινστον Τσόρτσιλ, όταν επισκέφθηκε την Αγγλία. Του έδειξε τις αεροφωτογραφίες από βρετανικό αεροπλάνο που φωτογράφιζε την καταστραμμένη γέφυρα και αναφέρει χαρακτηριστικά ότι δεν θα μπορέσει να ξεχάσει ποτέ το χαμόγελο του Τσόρτσιλ βλέποντας το αποτέλεσμα αυτής της επιχείρησης.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Αρχείο Πέτρου Κουνούκλα