Το παλαιό Χημείο στα Εξάρχεια αποκαλύπτει το μυστικό του: Ο ασύρματος του κτιρίου μετέδιδε μηνύματα στην κατοχή και η κεραία είναι ακόμα στη θέση της

Το Παλαιό Χημείο, το ιστορικό νεοκλασικό στην οδό Σόλωνος και Μαυρομιχάλη απέκτησε και πάλι ζωή. Το «Φυσικείο», όπως αλλιώς συνήθιζαν να το ονομάζουν, ήταν σταθμός για την εκπαίδευση και τους εθνικούς και δημοκρατικούς αγώνες των φοιτητών, αλλά και στολίδι για τα Εξάρχεια.

Το κτίριο σχεδιάστηκε από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Ερνέστο Τσίλλερ και θεμελιώθηκε το 1887, ενώ τα μαθήματα άρχισαν να διδάσκονται από το 1890. Πρωτεργάτης για την ίδρυση του κτιρίου ήταν ο καθηγητής Χημείας Αναστάσιος Χρηστομάνος, ο οποίος αφιέρωσε 45 χρόνια από τη ζωή του για να κατασκευαστεί το κτίριο αλλά και για να προσφέρει τις γνώσεις του στους φοιτητές. Στην αρχή αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες επειδή οι καθηγητές θεωρητικών σχολών δεν το ήθελαν και εμπόδιζαν την κατασκευή του.

Από το Χημείο πέρασαν σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο καθηγητής Φυσικής Καίσαρ Αλεξόπουλος, ο Δημήτριος Χόνδρος και ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Οι φοιτητές εκτίμησαν την παρουσία τους και έκαναν ουρές για να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις τους.

“Το 1905 αυξήθηκε πάρα πολύ ο αριθμός των φοιτητών. Ερχόντουσαν πρωί πρωί να πιάσουν σειρά, αλλά τότε στην προσπάθεια να μπουν πρώτοι, ποδοπατήθηκαν και δυο τρεις φοιτητές. Αλλά και αργότερα επειδή ήταν πολύ μεγάλες οι μορφές που δίδασκαν εδώ γινόταν ουρά απ’ έξω, καθόντουσαν στα σκαλιά από τις 7 η ώρα για να προλάβουν να πιάσουν θέση”, αναφέρει η βιβλιοθηκονόμος – φιλόλογος και υπεύθυνη της Βιβλιοθήκης της Νομικής Σχολής, Βασιλική Στρακαντούνα.

Η φονική πυρκαγιά του 1911

Στις 16 Αυγούστου 1911 ξέσπασε πυρκαγιά στο Παλαιό Χημείο. Η πυροσβεστική καθυστέρησε πολύ να πάει επειδή δεν υπήρχαν τα μέσα να ειδοποιηθεί εγκαίρως – η αντλία ήταν ατμοκίνητη και μετακινείτο με άλογα. Η φωτιά εξαπλώθηκε. Όταν τελικά έφτασαν, το κτίριο είχε σχεδόν καταστραφεί. Τρεις πυροσβέστες-στρατιώτες, ο Παναγιώτης Καραγιαννίδης, ο Παναγιώτης Τσαβλής και ο Κωνσταντίνος Ζαΐμης στην προσπάθειά τους να το σώσουν, έχασαν τη ζωή τους από τις αναθυμιάσεις.

Οι λόγοι που ξέσπασε η πυρκαγιά είναι άγνωστοι, αν και ο ιστορικός Στεφανίδης είχε αναφέρει ότι δεν αποκλείεται να υπήρχαν «κακόβουλες ενέργειες» εκ των έσω. Παρ’ όλα αυτά κατάφεραν να διασωθούν κάποια όργανα Φυσικής. Το 1916 αποκαταστάθηκαν οι ζημιές και προστέθηκε ο δεύτερος όροφος, ενώ μια δεκαετία αργότερα χτίστηκε ο τρίτος.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η πρώτη φορά που καταργήθηκε το πανεπιστημιακό άσυλο μετά τη δολοφονία Καλτεζά. Τι υποστήριξε ο τότε πρύτανης Μιχάλης Σταθόπουλος που πήρε τη δύσκολη απόφαση για το Χημείο 

Γερμανική κατοχή και το απελευθερωτικό μήνυμα του 1944

Στο Παλαιό Χημείο λειτουργούσε ο ραδιοσταθμός του Πανεπιστημίου και είχε δυο ασυρμάτους της εταιρίας Telefunken. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, από τον ασύρματο του Χημείου επικοινωνούσαν με την εξόριστη κυβέρνηση στην Αίγυπτο με σύρματα Μορς.

Οι Γερμανοί με ραδιογωνόμετρο εντόπισαν ότι στο Χημείο γινόταν εκπομπή και λήψη σήματος και πήγαν να συλλάβουν τους δράστες. Ο καθηγητής Φυσικής Καίσαρ Αλεξόπουλος όμως, είχε φροντίσει να αποσυναρμολογηθεί και να μπει στις βιτρίνες ως έκθεμα – έτσι δε βρήκαν τίποτα στο κτίριο που να αποδεικνύει εκείνο που υποψιάζονταν.

Αργότερα, στις 14 Οκτωβρίου 1944, ένας από τους ασυρμάτους μεταφέρθηκε στους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου για να μεταδοθεί το μήνυμα της απελευθέρωσης. Δεν μεταδόθηκε από το Χημείο όπως πολλοί πιστεύουν, διότι στο Ζάππειο υπήρχαν ραδιοθάλαμοι και οι κατάλληλες κεραίες για να έχει πιο μεγάλη εμβέλεια, σε αντίθεση με το Χημείο όπου η κεραία δεν ήταν τόσο ισχυρή.

Οι καταλήψεις και τα φοιτητικά κινήματα

Από το Παλαιό Χημείο ξεκίνησαν οι φοιτητικές κινητοποιήσεις που κατέληξαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973. Ο Χρυσολέων Συμεωνίδης, υπεύθυνος του Μουσείου Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογίας θυμάται ότι «επί δικτατορίας έμπαιναν στο κτίριο κάποια άτομα και κυνηγούσαν τους φοιτητές».

Το κτίριο έχει συνδεθεί με πολλές καταλήψεις. Μία από αυτές έγινε το Μάιο 1985 από αναρχικούς, ύστερα από απαγόρευση πορείας που είχε διοργανώσει η αναρχική εφημερίδα «Σπάστης», στις 9 Μαΐου, για την απομάκρυνση της αστυνομίας από τα Εξάρχεια.

Όταν η πορεία διαλύθηκε, αναρχικοί μπήκαν στο Χημείο και το κατέλαβαν ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Ύστερα από πέντε μέρες η κατάληψη τελείωσε και τα αιτήματα τους για απομάκρυνση της αστυνομίας και απελευθέρωση των συλληφθέντων αναρχικών έγιναν δεκτά από την κυβέρνηση. Λέγεται πως όταν βγήκαν έξω από το κτίριο φώναζαν «Μέσα στο Χημείο μια χούφτα αναρχικοί ξεφτίλισαν το κράτος και την καταστολή».

Λίγους μήνες αργότερα, το κτίριο καταλήφθηκε ξανά μετά τη δολοφονία του 15χρονου Μιχάλη Καλτεζά από αστυνομικό. Η κατάληψη διαλύθηκε από δυνάμεις της αστυνομίας.

Στο κτίριο δεν έγιναν όμως ζημιές ούτε κλοπές. Έκαψαν μόνο μια πόρτα, η οποία αντικαταστάθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Οι φοιτητές του Παλαιού Χημείου έκαναν συνελεύσεις για μέρες. Είχαν κλείσει το κτίριο για το νόμο 815 που προέβλεπε την ακύρωση του πανεπιστημιακού ασύλου. Οι φοιτητές που σπούδαζαν Χημεία και Φυσική είχαν τις γνώσεις να κάνουν τους αγώνες τους με διαφορετικό τρόπο αφού, όπως αναφέρει ο κ. Συμεωνίδης, «κάποιοι φοιτητές έφτιαχναν και μολότοφ καθώς διέθεταν τις γνώσεις. Κάποτε, σε μια κατάληψη είχαν ανεβάσει φιάλη υδρογόνου στην ταράτσα και θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο αν την πετούσαν κάτω, μάλλον την χρησιμοποίησαν ως φόβητρο και ευτυχώς που το κτίριο αυτό δεν πήρε φωτιά με όσα έγιναν, διότι είχε τόσα χημικά μέσα που θα κινδύνευε όλη η περιοχή, κυρίως από τις αναθυμιάσεις».

Το Χημείο σήμερα

Το κτίριο θα στεγάσει το Μουσείο Φυσικών Επιστημών και Τεχνολογίας, ένα χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων στον τρίτο όροφο και τη Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής, που μέχρι τώρα βρισκόταν σε 10 διαφορετικά κτίρια. Μέχρι το 2006 που ξεκίνησαν οι εργασίες συντήρησης του νεοκλασικού, γίνονταν ακόμα μαθήματα σε φοιτητές του Παιδαγωγικού τμήματος και ο υπόλοιπος χώρος αξιοποιείτο ως μουσείο. Όπως είπε ο κύριος Συμεωνίδης “το κτίριο δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ”.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Ο μαθηματικός που βοήθησε τον Αϊνστάιν και τον Βενιζέλο. Απορρίφθηκε από τους Έλληνες καθηγητές πανεπιστημίου