“Το παιχνίδι των Δώδεκα Γραμμών”. Το “τάβλι” στο Βυζάντιο που παιζόταν με 3 ζάρια

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Ζήνων ο «ταβλαδόρος» αυτοκράτορας

Ο αυτοκράτορας Ζήνων αγαπούσε το τάβλι. Σ’ ένα παιχνίδι που ήταν σίγουρος ότι θα κέρδιζε, η τελευταία ζαριά που έφερε είχε σαν αποτέλεσμα να το χάσει. Ο αυτοκράτορας στεναχωρήθηκε σε τέτοιο σημείο που έγραψε ένα επίγραμμα όπου περιέγραφε αναλυτικά πόσο άτυχος ήταν στο τάβλι.

Το ποίημα του Ζήνωνα σώθηκε γιατί περίπου επτά δεκαετίες μετά τη συγγραφή του, ο Αγαθίας ο Σχολαστικός, ποιητής και λόγιος, το συμπεριέλαβε σε μία συλλογή του με επιγράμματα που είχε γράψει ο ίδιος ή είχε βρει από άλλους. Πρόκειται για το «Επίγραμμα Αγαθία 482».

Το τάβλι στην αρχαιότητα

Στην αρχαιότητα διάφορες φιλολογικές πηγές κάνουν σύντομες αναφορές σε παιχνίδια που παίζονταν με ζάρια και πούλια. Αυτά θα πρέπει να έμοιαζαν με το σημερινό τάβλι. Όμως, για πρώτη φορά είναι στο επίγραμμα του Ζήνωνα ένα από τα παιχνίδια αυτά αναφέρεται ως «τάβλη». Επιπλέον, μέσω της αναλυτικής καταγραφής της άτυχης ζαριάς του, ο Ζήνων παρουσιάζει τους κανόνες του παιχνιδιού.

Για περίπου 1400 χρόνια κανένας δεν μπορούσε να καταλάβει από το επίγραμμα αυτό πως παιζόταν το «αρχαίο» τάβλι. Το 19^ο αιώνα ο Γάλλος αξιωματικός και ιστορικός Louis Becq de Fouquières που είχε γράψει ένα βιβλίο για την Ασπασία διάβασε τα επιγράμματα του Αγαθία, όταν έπεσε πάνω σε αυτό του Ζήνωνα για το τάβλι. Αφού το μελέτησε, και μάζεψε και όσες άλλες καταγραφές για το παιχνίδι σε άλλες αρχαίες φιλολογικές πηγές, ο Becq de Fouquières  μπόρεσε να ανακατασκευάσει το παιχνίδι, στο οποίο αρχικά είχε δώσει το όνομα «Το παιχνίδι των Δώδεκα Γραμμών».

Πρόκειται για το τάβλι που γνωρίζουμε σήμερα και οι κανόνες του είναι ίδιοι ακριβώς με αυτούς που περιγράφει ο Ζήνων.

Η πιο ιστορική ζαριά στο τάβλι

Όμως ποια ήταν η ζαριά που έφερε ο Ζήνων και είχε σαν αποτέλεσμα να χάσει ένα παιχνίδι που είχε σίγουρη τη νίκη;

Το 480 μ.Χ. περίπου, ο αυτοκράτορας έπαιζε τάβλι με κάποιο φίλο του, το όνομα του οποίου δεν αναφέρει στο επίγραμμα. Ο Ζήνων, είχε τα λευκά πούλια και ο φίλος του τα μαύρα. Όπως εξελίχθηκε το παιχνίδι, ο αυτοκράτορας είχε μια στοίβα από επτά πούλια, τρεις στοίβες από δύο πούλια και δύο πούλια που ήταν μόνα τους. Αυτά κινδύνευαν να τα βγάλει ο αντίπαλος εκτός παιχνιδιού αν τα έπιανε με τα δικά του πούλια.

Ήταν η σειρά του Ζήνωνα να ρίξει τα ζάρια. Την εποχή εκείνη, το τάβλι παιζόταν με τρία ζάρια. Ο Ζήνων έφερε 2, 5 και 6. Η ζαριά αυτή οδήγησε σε ήττα τον αυτοκράτορα αφού έτσι όπως ήταν τα πούλια του οι μόνες κινήσεις που μπορούσε να κάνει, με βάση τους κανόνες του παιχνιδιού, ήταν να σπάσει τις τρεις στοίβες που η καθεμιά είχε από δύο πούλια. Έτσι εξέθεσε σε κίνδυνο τα περισσότερα πούλια του. Στην επόμενη ζαριά του, ο αντίπαλος του Ζήνωνα τα “έπιασε” με αποτέλεσμα να χάσει το παιχνίδι.

Ο Ζήνων ήταν από τους πιο άτυχους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Στα 16 χρόνια που βασίλεψε δεν υπήρξε σχεδόν κανένα έτος που να μην γινόταν στην αυτοκρατορία πόλεμοι και εξεγέρσεις. Τα τελευταία συνήθως υποκινούνταν από την πεθερά του Ζήνωνα, τη Βηρίνα, που τον μισούσε.

Όμως, μαζί με όλα αυτά ο Ζήνων είχε να αντιμετωπίσει εξωτερικούς πολέμους, επιδρομές βαρβάρων, εμφύλιες διαμάχες για τα θρησκευτικά ζητήματα μεταξύ χριστιανών διαφορετικών δογμάτων, λιμούς, λοιμούς, φυσικές καταστροφές κτλ.

Επιπλέον, έτυχε να είναι αυτοκράτορας το 476 μ.Χ. στο κοσμοϊστορικό γεγονός της κατάλυσης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Ζήνων δεν μπορούσε να κάνει τίποτα άλλο από το να αναγνωρίσει το γεγονός και να αποδεχτεί τον Οστρογότθο στρατηγό Οδόακρο ως «Βασιλιά της Ιταλίας», καταλύοντας μία παράδοση πολλών αιώνων.

Όσον αφορά τα οικογενειακά του, ούτε και εκεί ο Ζήνων στάθηκε ιδιαίτερα τυχερός. Εκτός από την πεθερά του σχεδόν όλοι οι συγγενείς του, τον πολέμησαν. Είναι αλήθεια ότι η γυναίκα του, η Αριάδνη, παρά την εχθρότητα των δικών της στάθηκε δίπλα στον Ζήνωνα σε όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπισε. Όμως, το μοναδικό παιδί που απέκτησαν πέθανε μόλις έξι ετών. Και τα πραγματικά του προβλήματα βρήκαν κάποια σχετική ηρεμία όταν αποφάσισε να εξοντώσει την πεθερά του.