Το Ολοκαύτωμα των Ρομά στο Β΄ ΠΠ. Τα αδέλφια που έραψαν πλάτη με πλάτη και η άρνηση της Γερμανίας να τους αποζημιώσει

Η εξόντωση των Ρομά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Γ’ Ράιχ αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα σχετικά άγνωστο Ολοκαύτωμα, για το οποίο δεν υπάρχει ιδιαίτερη αναφορά. Όλοι γνωρίζουν ότι υπήρχαν Εβραίοι στο γκέτο της Βαρσοβίας, αλλά αγνοούν ότι υπήρχαν και Ρομά.

Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι περίπου 500.000 Ρομά εξοντώθηκαν από τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου ενώ μεταγενέστερη έρευνα εκτιμά ότι αριθμός των θυμάτων ανέρχεται σε 1,5 με 2 εκατομμύρια.

Οι Ρομά χαρακτηρίστηκαν από το ναζιστικό καθεστώς ως “εχθροί του φυλετικού κράτους” και τοποθετήθηκαν στην ίδια κατηγορία με τους Εβραίους.

Το 1936, οι Ναζί ίδρυσαν τη Μονάδα Έρευνας για τη Φυλετική Υγιεινή και τη Δημογραφική Βιολογία, η οποία είχε ως αποστολή να εξετάσει τους πληθυσμούς των τσιγγάνων στην Ευρώπη και να διερευνήσει πόσο “άριοι” είναι. Μετά από συνεντεύξεις και ιατρικές εξετάσεις, η Μονάδα αποφάσισε ότι οι περισσότεροι Ρομά δεν ήταν “καθαρόαιμοι” και αποτελούσαν κίνδυνο για τη γερμανική φυλετική καθαρότητα.

Επομένως, έπρεπε είτε να απελαθούν είτε να εξαλειφθούν.

Ο Αρχηγός των SS και ιθύνων νους του Ολοκαυτώματος, Χάινριχ Χίμλερ, πρότεινε αρχικά την απέλασή τους σε απομακρυσμένο περιφραγμένο οικισμό, όπου οι λιγοστοί “καθαροί τσιγγάνοι” θα μπορούσαν να συνεχίσουν ανεμπόδιστα τον νομαδικό τρόπο ζωής τους. Ο Χίμλερ εξήγησε:

Ο στόχος των ληφθέντων μέτρων από το Κράτος για την υπεράσπιση της ομογένειας του γερμανικού έθνους πρέπει να είναι ο φυσικός διαχωρισμός των Τσιγγάνων από το γερμανικό έθνος, η αποφυγή επιμειξιών και τελικά, η ρύθμιση του τρόπου ζωής των καθαρών και μη Τσιγγάνων. 

Αμέσως μετά την απόφαση του Χίμλερ, η κυβέρνηση του Γ’ Ράιχ άρχισε να μεταφέρει τους Ρομά σε δημοτικά στρατόπεδα κράτησης στα περίχωρα των πόλεων. Αρχικά, τοποθετήθηκαν στα λεγόμενα “γκέτο”, με γνωστότερο όλων το Γκέτο της Βαρσοβίας, όπου δημιούργησαν μια ξεχωριστή “ομάδα” από τους Εβραίους. Ο χρονικογράφος του Γκέτο, Εμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ, δήλωσε ότι οι Ρομά στάλθηκαν στη Βαρσοβία, επειδή οι Γερμανοί ήθελαν:

να πετάξουν στο Γκέτο ό,τι είναι χαρακτηριστικώς βρώμικο, άθλιο και παράξενο, από το οποίο κάποιος ένιωθε φόβο και που ούτως ή άλλως έπρεπε να καταστραφεί..

Στις 16 Δεκεμβρίου 1942, ο Χίμλερ διέταξε να μεταφερθούν οι υποψήφιοι για εξόντωση Ρομά από τα γκέτο στις εγκαταστάσεις εξόντωσης του Άουσβιτς-Μπίρκεναου.

Υπολογίζεται ότι αριθμός των τσιγγάνων που στάλθηκαν στο Άουσβιτς ξεπέρασαν τις 23 χιλιάδες.

Οι Αρχές του στρατοπέδου στέγασαν τους Ρομά σε ειδικό συγκρότημα, το οποίο ονόμασαν “οικογενειακός καταυλισμός τσιγγάνων” και τους υποχρέωσαν να φορούν καφέ, μαύρα ή πράσινα τριγωνικά μπαλώματα, το οποίο ήταν το σύμβολο για τους επαγγελματίες εγκληματίες και λιγότερο συχνά το γράμμα «Ζ», από την λέξη “Zigeuner”, που σημαίνει Τσιγγάνος στα γερμανικά.

Τον Μάιο του 1944, οι φρουροί των SS στο Άουσβιτς προσπάθησαν να εκκαθαρίσουν τον “οικογενειακό καταυλισμό” αλλά όπως αναφέρεται, “αντιμετώπισαν απροσδόκητη αντίσταση”. Όταν οι κρατούμενοι διατάχθηκαν να βγουν από τον καταυλισμό, αρνήθηκαν πεισματικά και αντιμετώπισαν τους Ναζί με αυτοσχέδια όπλα, όπως σωλήνες σιδήρου, φτυάρια και άλλα εργαλεία εργασίας.

Οι ναζιστικές δυνάμεις επέλεξαν να μην συγκρουστούν τη δεδομένη στιγμή με τους Ρομά και αποχώρησαν. Στα τέλη της άνοιξης μετέφεραν τρεις χιλιάδες Ρομά στο Άουσβιτς Α’  και στα άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία. Στις 2 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, οι στρατιώτες των SS κινήθηκαν εναντίον των 2.898 κρατουμένων, που είχαν απομείνει.

Τα περισσότερα θύματα ήταν άρρωστοι, ηλικιωμένοι άντρες, γυναίκες και παιδιά.

Το προσωπικό του στρατοπέδου τους θανάτωσε σχεδόν όλους, στους θαλάμους αερίων του Μπίρκεναου. Όσα παιδιά επιβίωσαν συνελήφθησαν και θανατώθηκαν τις επόμενες μέρες. Συνολικά, από τους 23.000 που είχαν σταλθεί στο στρατόπεδο, δολοφονήθηκαν περίπου οι 19.000.

Τα ιατρικά πειράματα του Μένγκελε

Κατά τη διάρκεια παραμονής τους στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, οι πληθυσμοί των τσιγγάνων υποβλήθηκαν σε ιατρικά πειράματα από τον “Άγγελο του Θανάτου”, Δρ. Γιόζεφ Μένγκελε.

Τα πειράματα περιλάμβαναν την τοποθέτηση ατόμων σε θαλάμους πίεσης, τη δοκιμή ναρκωτικών ουσιών, την κατάψυξή τους, την απόπειρα αλλαγής του χρώματος των ματιών τους με την έγχυση χημικών στα μάτια των παιδιών, τον ακρωτηριασμό των άκρων τους και άλλες βάναυσες χειρουργικές επεμβάσεις. Ο Μένγκελε είχε ιδιαίτερη προτίμηση στα παιδιά.

Τους έφερνε γλυκά, παιχνίδια και τα μετέφερε ο ίδιος στο θάλαμο αερίων. Προσπαθούσε να δημιουργήσει ένα κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ τους και φαίνεται πως τα κατάφερνε, αφού τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά τον αποκαλούσαν “θείο Μένγκελε”. Η Εβραία τρόφιμος στο Άουσβιτς, Βέρα Αλεξάντερ, που φρόντιζε πενήντα δίδυμα Ρομά παιδιά, είχε καταθέσει τη μαρτυρία της:

Θυμάμαι ένα ζευγάρι δίδυμων, τον Γκίντο και την Ίνα, ηλικίας περίπου τεσσάρων ετών. Μια μέρα, ο Μένγκελε τους πήρε. Όταν επέστρεψαν, βρίσκονταν σε τρομερή κατάσταση. Ήταν ραμμένα μαζί, πλάτη με πλάτη, σαν σιαμαία. Οι πληγές τους μολύνθηκαν και έβγαζαν πύον. Ούρλιαζαν μέρα-νύχτα.

Τότε οι γονείς τους, θυμάμαι το όνομα της μητέρας ήταν Στέλλα, κατάφεραν να βρουν λίγη μορφίνη και σκότωσαν τα παιδιά για να τερματίσουν τον πόνο τους.

Σύμφωνα με το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ, οι διακρίσεις κατά των Ρομά συνεχίστηκαν και μετά την πτώση των Ναζί, σε όλη την κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας αποφάσισε ότι όλα τα μέτρα που ελήφθησαν κατά των τσιγγάνων πριν το 1943 ήταν “εύλογα επίσημα μέτρα κατά ατόμων που διέπραξαν εγκληματικές ενέργειες” και όχι αποτέλεσμα των φυλετικών διακρίσεων.

Η απόφαση αυτή ουσιαστικά έκλεισε την πόρτα για την αποκατάσταση χιλιάδων θυμάτων Ρομά, οι οποίοι φυλακίστηκαν, εξαναγκάστηκαν σε στείρωση και εκτοπίστηκαν από τη Γερμανία χωρίς να έχουν διαπράξει κάποιο συγκεκριμένο έγκλημα.

Η Δυτική Γερμανία αναγνώρισε τη γενοκτονία των Ρομά μόλις το 1982.

Η γερμανική κυβέρνηση, αν και πλήρωσε αποζημιώσεις πολέμου σε Εβραίους επιζώντες του Ολοκαυτώματος, στους Ρομά αρνήθηκε κάθε παρόμοιο δικαίωμα.

Ο κοινωνιολόγος και Ρομά ακτιβιστής, Νίκο Φορτούνα, εξήγησε τη διάκριση μεταξύ της εβραϊκής συλλογικής μνήμης του Ολοκαυτώματος και της εμπειρίας των Ρομά, υποστηρίζοντας ότι,

“Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ των Εβραίων και των Ρομά, που απελάθηκαν. Οι Εβραίοι σοκαρίστηκαν και μπορούσαν να θυμηθούν το έτος, την ημερομηνία και την ώρα που συνέβη. Οι Ρομά το προσπέρασαν. Είπαν: “Φυσικά και απελάθηκα. Είμαι Ρομά, αυτά τα πράγματα συμβαίνουν στους Ρομά.

Η νοοτροπία των Ρομά είναι διαφορετική από την εβραϊκή νοοτροπία.

Για παράδειγμα, ένας Ρομά ήρθε σε μένα και ρώτησε: “Γιατί νοιάζεστε τόσο πολύ για αυτές τις απελάσεις; Δεν απελάθηκε η οικογένειά σας”. Είπα: “Νοιάζομαι ως Ρομά”. Και αυτός απάντησε: “Δεν με νοιάζει, γιατί η οικογένειά μου ήταν γενναίοι, περήφανοι Ρομά, που δεν απελάθηκαν”.

Oι Εβραίοι υπέστησαν καθολική εξόντωση ενώ για τους Ρομά ήταν επιλεκτική, καθώς εξοντώθηκαν μόνο σε μερικά μέρη της Ευρώπης, όπως η Πολωνία, οι Κάτω Χώρες, η Γερμανία και η Γαλλία. Στη Ρουμανία και σε μεγάλο μέρος των Βαλκανίων, απελάθηκαν μόνο οι νομάδες Ρομά και οι κοινωνικά αποκλεισμένοι Ρομά. Αυτό επηρέασε τη νοοτροπία τους.”

Ο Ρομά γλωσσολόγος και συγγραφέας, Ίαν Χάνκοκ, παρατήρησε επίσης την απροθυμία μεταξύ των Ρομά να αναγνωρίσουν τη “θυματοποίησή τους” από το Γ’ Ράιχ, εξηγώντας πως οι τσιγγάνοι “παραδοσιακά δεν είναι διατεθειμένοι να διατηρήσουν ζωντανές τις τρομερές αναμνήσεις από την ιστορία τους. Η νοσταλγία είναι πολυτέλεια για τους άλλους”.

Ο πληθυσμός των Ρομά αναφέρεται στην συγκεκριμένη εθνοκάθαρση με τον όρο “Ποράιμος”, που σημαίνει “Αφανισμός”. 

Το 2011, η Πολωνία καθιέρωσε επίσημα την 2α Αυγούστου ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ρομά ενώ το 1990 καθιερώθηκε η 8η Απριλίου ως “Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά”, κατά την οποία γιορτάζεται ο πολιτισμός των τσιγγάνων.

^{Αρχική φωτογραφία: Άμαχοι Ρομά στο Άσπεργκ της Γερμανίας συγκεντρώνονται για απέλαση από τις γερμανικές Αρχές στις 22 Μαΐου 1940 (Πηγή: Wikipedia)}