Το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου. Κορυφαία πράξη του απελευθερωτικού αγώνα των Κρητών που συγκίνησε την Ευρώπη

«Ένωσις ή Θάνατος» ήταν το σύνθημα του επαναστατικού λαβάρου που σήκωσαν οι Κρήτες το 1866. Ύστατη πράξη θυσίας και ηρωισμού της Επανάστασης της μεγαλονήσου αποτέλεσε το Ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου.

Ήδη από τον Μάρτιο του 1856, η Συνθήκη των Παρισίων είχε υποχρεώσει τον Σουλτάνο να εφαρμόσει το Χάττι Χουμαγιούν, δηλαδή την εγγύηση της αστικής και θρησκευτικής ισότητας ανάμεσα σε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Στην πράξη όμως, δεν άλλαξαν πολλά στη μεταχείριση των Ελληνορθόδοξων από τις οθωμανικές αρχές.Έτσι, μία δεκαετία αργότερα, ο επαναστατικός αναβρασμός είχε φτάσει στο απόγειό του.

Οι Κρητικοί ξεσηκώθηκαν επίσημα στις 21 Αυγούστου του 1866. Αρχηγοί τέθηκαν ο Ιωάννης Ζυμβρακάκης στα Χανιά, ο συνταγματάρχης Πάνος Κορωναίος στο Ρέθυμνο και ο Μιχαήλ Κόρακας στο Ηράκλειο. Αντίστοιχα, στην Ελλάδα συγκροτήθηκαν εθελοντικές ομάδες, που θα έστελναν χρήματα, τρόφιμα και πολεμοφόδια.

Στο άκουσμα της είδησης του ξεσηκωμού στο νησί ο Σουλτάνος θορυβήθηκε.

Εννέα μέρες μετά την εξέγερση, έστειλε τον Μουσταφά Ναϊλή Πασά με εντολή να την καταστείλει. Ο ίδιος είχε εμπειρία, καθώς είχε συντελέσει και στην κατάπνιξη της επανάστασης του 1821 στο νησί. Αρχικά προσπάθησε να μεταπείσει τους Κρήτες με λόγια, υποσχέσεις αλλά και απειλές. Όταν αντιλήφθηκε ότι δεν ήταν πρόθυμοι να κάνουν πίσω, ξεκίνησε η βίαιη καταστολή.

Το πρώτο δίμηνο, οι ένοπλες επιχειρήσεις των Οθωμανών επικεντρώθηκαν στα Χανιά. Τον Νοέμβρη του 1866, ο Μουσταφά Πασάς προχώρησε στο Ρέθυμνο.

Μονή Αρκαδίου

Η Μονή Αρκαδίου, 23 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου, αρνούνταν να παραδοθεί στον τουρκικό στρατό. Μέχρι τις αρχές του Νοεμβρίου, ο Μουσταφά Πασάς είχε λεηλατήσει όλα τα γύρω χωριά, με αποτέλεσμα εκατοντάδες ντόπιοι Έλληνες να έχουν καταφύγει στη Μονή.

Ο ηγούμενος, Γαβριήλ Μαρινάκης, είχε λάβει επιστολή του Μουσταφά, στην οποία του ζητούσε να παραδοθούν. Η άρνησή του ήταν κατηγορηματική. Εντός του μοναστηριού φυλάσσονταν πολεμοφόδια και τρόφιμα, ενώ είχε μετατραπεί σε έδρα της τοπικής επαναστατικής επιτροπής και σε καταφύγιο πολλών κατατρεγμένων χριστιανών. Ο ίδιος ο Γαβριήλ είχε συμμετάσχει ενεργά στην οργάνωση και τον συντονισμό της Κρητικής Επανάστασης.

Λαμβάνοντας την αρνητική απάντηση, ο Μουσταφά με το υπεράριθμο στράτευμα συνέχισε την πορεία του, πλησιάζοντας όλο και περισσότερο το μοναστήρι.

Στις 5 Νοεμβρίου μπήκαν στο Ρέθυμνο και δύο μέρες αργότερα έφτασαν έξω από το Αρκάδι. Το βράδυ της 7ης Νοεμβρίου, το τουρκικό επιτελείο στρατοπέδευσε στο χωριό Μέσση. Η εξαπόλυση επίθεσης ήταν πλέον θέμα ωρών.

Μέσα στη Μονή, πέρα από τον ηγούμενο και τους χωρικούς, βρίσκονταν αρκετοί ικανοί στρατιωτικοί και πολεμιστές. Μεταξύ αυτών, ήταν και ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δημακόπουλος από την Πελοπόννησο.

Αν και Αρκάς στην καταγωγή, ο Δημακόπουλος είχε έρθει στην Κρήτη ως εθελοντής για να ενισχύσει τον Αγώνα. Στα τέλη του Σεπτεμβρίου, ο συνταγματάρχης Κορωναίος τον διόρισε φρούραρχο της Μονής και ηγέτη ενός σώματος 40 αντρών.

Η πολιορκία και η ανατίναξη

Το πρωί της 8ης Νοεμβρίου του 1866, ο Πελοποννήσιος ανθυπολοχαγός είδε τη Μονή Αρκαδίου να περικυκλώνεται από τον εχθρό. Η διαφορά δυνάμεων ήταν ασύγκριτη. Το οθωμανικό στράτευμα αποτελούταν από 15.000 Τουρκοαιγυπτίους και Αλβανούς, ενώ μπροστά είχαν παρατάξει και 30 κανόνια.

Από την άλλη, οι Κρήτες που είχαν καταφύγει στη Μονή ήταν 964, με τα περισσότερα να είναι γυναικόπαιδα. Οι μάχιμοι οπλισμένοι άντρες ήταν μόλις 259. Παρόλα αυτά, ήταν αποφασισμένοι να μην παραδοθούν.

Την πρώτη μέρα η αντίσταση ήταν ηρωική. Παρά τις λυσσαλέες επιθέσεις τους, οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να μπουν στη Μονή. Την επόμενη μέρα έφτασαν ενισχύσεις. Τα δύο μεγάλα πυροβόλα που μεταφέρθηκαν από το Ρέθυμνο σήμαναν το δεύτερο κύμα της επίθεσης και την αρχή του τέλους για τους πολιορκημένους.

Αργά το απόγευμα το δυτικό τείχος γκρεμίστηκε και οι επιτιθέμενοι βρήκαν την ευκαιρία να εισβάλουν. Οι Κρήτες, που είχαν ξεμείνει από πυρομαχικά, είχαν για οπλισμό μόνο ξίφη και άλλα αιχμηρά αντικείμενα. Τα γυναικόπαιδα είχαν κρυφτεί στην πυριτιδαποθήκη. Εκεί γράφτηκε και η τραγικότερη πράξη της επίθεσης.

Όσο οι Οθωμανοί σφάγιαζαν τους εξεγερμένους στους υπόλοιπους χώρους της Μονής, ο Κωστής Γιαμπουδάκης έβαλε φωτιά στην μπαρουταποθήκη. Η έκρηξη προκάλεσε τον θάνατο όχι μόνο των ταμπουρωμένων Ελλήνων, αλλά και πολλών Τούρκων που είχαν πλησιάσει και προσπαθούσαν να μπουν. Λέγεται ότι εκεί έπεσε νεκρός και ο ηγούμενος Γαβριήλ.

Μετά την έκρηξη, οι επιτεθέντες λεηλάτησαν τα ιερά κειμήλια και έκαψαν ολοσχερώς τον ναό. Όποιον Κρητικό έβρισκαν μπροστά τους που είχε διασωθεί, τον κατέσφαζαν.

Απολογισμός

Οι απώλειες των Τούρκων υπολογίζονται περί τους 1.500. Σύμφωνα με μία δεύτερη εκδοχή, έφτασαν τους 3.000 νεκρούς. Ακριβής καταγραφή δεν έγινε.

Από τους 964 Κρήτες, 846 σκοτώθηκαν στη μάχη ή τη στιγμή της έκρηξης. 114 άνδρες και γυναίκες πάρθηκαν αιχμάλωτοι. Μόλις 3 ή 4 κατάφεραν να διαφύγουν.

Οι νεκροί θάφτηκαν χωρίς μνήματα, ενώ μερικά πτώματα πετάχτηκαν σε γειτονικά φαράγγια. Αργότερα, τα λείψανα συγκεντρώθηκαν και τοποθετήθηκαν στον ανεμόμυλο, ο οποίος μετατράπηκε σε λειψανοθήκη προς τιμήν των υπερασπιστών του Αρκαδίου.

Το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου συγκίνησε όλο τον χριστιανικό κόσμο και επανέφερε τον Αγώνα των Ελλήνων στη διεθνή επικαιρότητα. Προσωπικότητες όπως ο Τζουζέπε Γκαριμπάλντι και ο Βίκτωρ Ουγκώ πήραν θέση υπέρ της Κρητικής Επανάστασης, ενώ πολλοί ξένοι εθελοντές έσπευσαν να την ενισχύσουν.

αρχική εικόνα: Wikimediamtx Commons