Το νησάκι της σωτηρίας που υπερασπίστηκε ο Νικηταράς και ο Γενναίος Κολοκοτρώνης, μετά την τελευταία μάχη στην Ακρόπολη

 του συνεργάτη μας, ιστορικού ερευνητή Στέφανου Μίλεση

Στις 16 Μαΐου 1827, αποκαρδιωμένοι οι τελευταίοι Έλληνες που έχουν απομείνει στα στρατόπεδα του Πειραιά και στην φαληρική ακτή, παίρνουν την απόφαση πως δεν υπήρχε πια λόγος να παραμένουν άλλο.

Η εγκατάλειψη των οχυρωμένων θέσεων

Ύστερα από την τρομερή ήττα που υπέστησαν στη μάχη του Ανάλατου, τον Απρίλιο του 1827 και το θάνατο του στρατάρχη της Ρούμελης Γεώργιου Καραϊσκάκη, εγκαταλείπουν τις θέσεις τους. Λίγοι οργανωμένα, οι περισσότεροι ατάκτως.  Εγκαταλείπουν αμαχητί τον απόρθητο λόφο της Καστέλλας, που οι Τούρκοι πολλές φορές είχαν προσπαθήσει να καταλάβουν ανεπιτυχώς, το Καστρομοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα, και πολλά άλλα σημεία που είχαν καταλάβει με αίμα.

Επιδίδονται στην αναζήτηση βαρκών που θα τους μεταφέρουν στα πλοία που ναυλοχούν στα ανοικτά, σε απόσταση που δεν τα πιάνει τουρκικό βόλι. Όμως ακόμα κι αυτή η επιβίβαση στις βάρκες, έγινε ασυλόγιστα και απείθαρχα. Μικρές βάρκες αναχωρούσαν από το Πασαλιμάνι, το Τουρκολίμανο και τις ακτές της Καστέλλας υπερφορτωμένες από τους άνδρες.

Η επιβίβαση από το Πασαλιμάνι δεν φαινόταν να παρουσιάζει πρόβλημα.

Στις άλλες δύο ακτές όμως οι Τούρκοι παραφυλούσαν και κάποια στιγμή βρήκαν την ευκαιρία να ριχτούν στα μπουλούκια που σχημάτιζαν οι Έλληνες περιμένοντας να επιβιβαστούν.

Δύο μόνο οπλαρχηγοί αποφασίζουν αντίσταση

Οι μόνοι που στάθηκαν να πολεμήσουν, ήταν ο Νικηταράς με τον Γενναίο Κολοκοτρώνη, γιο του Γέρου του Μωριά.

Άπλωσαν τα λάβαρά τους κατά μήκος της ακτής, για να δημιουργούν την αίσθηση οργανωμένου τμήματος. Συστηματικά αρχίζουν να καλύπτουν την άτακτη οπισθοχώρηση των άλλων.

Οι βάρκες καθώς ήταν λίγες και ο κόσμος που έπρεπε να μεταφερθεί πολύς, για να κερδίσουν χρόνο, αντί να μεταφέρουν τους άνδρες στα πλοία που ναυλοχούσαν στα ανοιχτά, τους έβγαζαν στο νησάκι της Σταλίδας. Τελευταίοι όλων οι Νικηταράς και Γενναίος Κολοκοτρώνης μπήκαν κι αυτοί στις βάρκες και περάσανε στη Σταλίδα. Από εκεί προσπαθούσαν να κρατήσουν τους Τούρκους μέχρι οι ίδιες βάρκες να διεκπεραιώσουν τους άνδρες από τη μικρή νησίδα, αυτή τη φορά προς τα πλοία.

Η Σταλίδα της σωτηρίας

Το όνομα της βραχονησίδας αυτής, από την αρχαιότητα ήδη προσδιόριζε και το μέγεθός της.

Είναι δύσκολο σήμερα να φανταστούμε σε πόσους άνδρες θα μπορούσε να προσφέρει σωτηρία η Σταλίδα.

Στην ακτή οι Τούρκοι είχαν στο μεταξύ συγκεντρώσει πολλούς ιππείς και πεζικό. Είχαν αναπτυχθεί κατά μήκος της ακτής. Επικεφαλής τους φυσικά ο Κιουταχής, που ύστερα από τον Καραϊσκάκη, ήθελε να καθαρίσει και με τους Νικηταρά και τον γιο του Κολοκοτρώνη.

Το ντουφέκι πέφτει ασταμάτητα και οι ελληνικές βάρκες δεν τολμάνε πια να πλησιάσουν τη νησίδα. Είναι καθαρή αποκοτιά, όμως πάνω στη Στυλίδα υπάρχουν ακόμα άνδρες που μάχονται. Όσες βάρκες πλησιάζουν είτε ξεμένουν από βαρκάρηδες που πέφτουν νεκροί από τα βόλια, είτε οπισθοδρομούν ύστερα από τη σφοδρότητα των πυρών που δέχονται.

Ο από μηχανής… ψαριανός

Μια βάρκα μόνο ξεκόβει και πλησιάζει προς την Σταλίδα. Την κουμαντάρει ο ηρωικός ψαριανός κανονιέρης ο Θοδωρής Ματιός (ή και Μαθιός). Ήταν εκείνος που δούλευε το ένα από τα οκτώ κανόνια του λόφου της Καστέλλας. Όταν έριχνε ήταν αδύνατον να μη βρει το στόχο του. Οι Τούρκοι τον έτρεμαν για το σημάδι του. Κάθε φόρα που βροντούσε οι Έλληνες της Καστέλλας έλεγαν αναμεταξύ τους «ο γέρος ωρέ, βαράει!».

Δεν ήταν γέρος με τα σημερινά δεδομένα, απλά ήταν μεγαλύτερος στην ηλικία από τους άλλους. Αυτός ο θρυλικός ψαριανός, δεν δρα τώρα ως κανονιέρης αλλά ως βαρκάρης! Κουβαλάει κόσμο με τη μια και μοναδική βάρκα που πάει κι έρχεται.

Τα τελευταία βόλια σε αττική γη

Λίγους κάθε φορά, στο τέλος καταφέρνει και τους παίρνει όλους. Οι Νικηταράς και Γενναίος ήταν που έφυγαν τελευταίοι από τη νησίδα ντουφεκίζοντας ακατάπαυστα. Αυτές ήταν και οι τελευταίες ντουφεκιές που έπεσαν στην Αττική γη. Το ημερολόγιο έδειχνε 16 Μαΐου 1827, και είχαν περάσει πέντε περίπου μήνες από την εποχή που ο Σκωτσέζος Τόμας Γκόρντον αποβιβάστηκε στο Φάληρο (24 προς 25 Ιανουαρίου 1827) και κατέλαβε το λόφο της Καστέλλας.

Όπως γράφει και ο Φωτιάδης τα ταμπούρια της Καστέλλας, το στρατόπεδο του Κερατσινίου, το Μετόχι, ο Παλαιόπυργος, το Καστρομοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα που με τόσο αγώνα είχαν κατακτηθεί, σκόρπισαν σαν τα φύλλα που τα φυσάει ο άνεμος. Κι όταν η τελευταία βάρκα με τον Θοδωρή Ματιό απομακρυνόταν από τη Σταλίδα έχοντας ως επιβάτες τους Νικηταρά και Γενναίο κλαίγανε για το κατάντημα μέχρι και τα βράχια της Καστέλλας…

Τελευταία πράξη η παράδοση

Στις 24 Μαΐου 1827 παραδόθηκαν οι Έλληνες υπερασπιστές της Ακρόπολης.  Ζητήθηκε από τον πλοίαρχο Λεμπλάν της γαλλικής φρεγάτας “ΖΗΝΩΝ” να μεσολαβήσει για ευνοϊκούς όρους. Η ήττα αυτή οδήγησε επίσης και τον Ελληνικό στόλο να εγκαταλείψει την θαλάσσια κυριαρχία του και να συγκεντρωθεί στον Πόρο. Χίλια πεντακόσια άτομα περίπου, περιλαμβανομένων και 400 γυναικόπαιδων εγκατέλειψαν το κάστρο παρά του ότι εντός αυτού υπήρχε διαθέσιμη ποσότητα σταριού και 2.000 λίτρα μπαρούτι. Μόνο το νερό σπάνιζε και αυτό που υπήρχε ήταν ελεεινό.

(Η πρώτη φωτογραφία του κειμένου, αποτελεί λεπτομέρεια της έγχρωμης Λιθογραφίας με τίτλο “Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στην Καστέλλα” Εθνική Πινακοθήκη. Πίσω από τους οπλαρχηγούς που διαδραμάτισαν κυρίαρχο ρόλο στις μάχες για τη λύση της πολιορκίας της Ακρόπολης, ο ζωγράφος Βρυζάκης τοποθέτησε τους ψαριανούς κανονιέρηδες ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Ματιός. Ο ήρωας της Σταλίδας)

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Στέφανου Μίλεση με τίτλο “Ο Πειραιάς στην Επανάσταση του ’21. Τα Πεπραγμένα των Ελλήνων στον Πειραιά και στον Φαληρέα, κατά την περίοδο 1826-1827”, Έκδοση 2021 από Δημοτική Ραδιοφωνία Πειραιά, Κανάλι Ένα).