Το μυστήριο με τις αλυσιδωτές εκρήξεις πυρομαχικών σε στρατόπεδο της Μαλακάσας. Τα θύματα και η ηρωική πυρόσβεση

Ξημερώματα 25ης Δεκεμβρίου 1987. Για κάθε περιοχή και γωνιά της Ελλάδας θα ήταν μια συνηθισμένη ημέρα Χριστουγέννων. Οι καμπάνες των εκκλησιών θα χτυπούσαν χαρμόσυνα, τα παιδιά θα έψελναν τα κάλαντα και ο κόσμος θα ετοιμαζόταν για το καθιερωμένο γιορτινό τραπέζι. 

Δεν ίσχυε, όμως, το ίδιο για την περιοχή της Μαλακάσας. Εκεί επικρατούσε ο φόβος, ο τρόμος και το χάος, γιατί μια μεγάλη φωτιά ξέσπασε στην 655 Αποθήκη Βάσεως Πυρομαχικών (ΑΒΠ) του στρατοπέδου του χωριού.

Ο χώρος “τυλίχθηκε” στις φλόγες, οι νάρκες, οι όλμοι και οι οβίδες εκτοξεύονταν εκατοντάδες μέτρα μακριά και η μία έκρηξη διαδεχόταν την άλλη. Το τοπίο θύμιζε Βαγδάτη και Καμπούλ σε εμπόλεμη κατάσταση.

Πυκνοί καπνοί κάλυψαν γρήγορα τον ουρανό της Μαλακάσας και έφτασαν ως τα Μεσόγεια και τα βορειοανατολικά προάστια της Αθήνας. Οι στιγμές που έζησαν οι κάτοικοι κι όχι μόνο ήταν εφιαλτικές.

“Ζήσαμε σκηνές που δύσκολα περιγράφονται. Ακούγαμε σπαρακτικές φωνές παντού. Είδαμε να ξετυλίγονται σκηνές αλλοφροσύνης! Τα παρατεταμένα “μπουμ” που ακούγονταν κάθε λίγο και λιγάκι “έκοβαν” την ανάσα των κατοίκων.

Τα σπίτια σείονταν συθέμελα, τα κουφώματα ξεκολλούσαν, τα τζάμια έτριζαν και γίνονταν συντρίμμια“, αναφέρει ο δημοσιογράφος Πάνος Σόμπολος που κάλυψε το συμβάν.

Ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του από τις αλλεπάλληλες εκρήξεις και τέσσερις τραυματίστηκαν, πέρα από τις ζημιές και τις καταστροφές που προκλήθηκαν όλη τη νύχτα.

Τα “μαύρα Χριστούγεννα της Μαλακάσας”, όπως έμειναν γνωστά, σόκαραν την ελληνική κοινωνία και έγιναν πρώτη είδηση στις εφημερίδες.

“Η γη έτρεμε και νόμιζες πως ήταν μέρα” – Η νύχτα του τρόμου

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, η πυρκαγιά ξεκίνησε 50 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα. Εκδηλώθηκε σε ντάνα πυρομαχικών που ήταν αποθηκευμένα σε υπαίθριο χώρο στη βορειοδυτική πλευρά του στρατοπέδου Γερακίνη, στο 39ο χιλιόμετρο της Εθνικής Οδού Αθηνών-Λαμίας.

Τότε σημειώθηκε η πρώτη έκρηξη. Ο δόκιμος έφεδρος αξιωματικός που βρισκόταν σε υπηρεσία σήμανε συναγερμό και 37 στρατιώτες βγήκαν από τους θαλάμους τους.

Οι στρατιώτες προσπαθούσαν με διάφορα μέσα να σβήσουν τη φωτιά. Όταν, όμως, ο αξιωματικός υπηρεσίας συνειδητοποίησε ότι οι προσπάθειες ήταν μάταιες και επικίνδυνες, διέταξε να αποσυρθούν στον εξωτερικό χώρο του Διοικητηρίου.

20 λεπτά μετά την έναρξη των εκρήξεων, έφτασε η Πυροσβεστική Υπηρεσία στο στρατόπεδο της Μαλακάσας. Δεν μπόρεσε, όμως, να προχωρήσει και σταμάτησε στην πύλη του στρατοπέδου.

Βλήματα και θραύσματα από τα εκρηγνυόμενα πυρομαχικά “θέριζαν” ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Πολλά τζάμια των γύρω σπιτιών και αυτοκινήτων έσπασαν και οι αυλές γέμισαν με οβίδες.

Οι κάτοικοι της Μαλακάσας έτρεχαν φοβούμενοι για τη ζωή τους. Έχοντας στα χέρια τους ένα ρούχο ή μια κουβέρτα, έπαιρναν τα αυτοκίνητά τους ή στοιβάζονταν σε φορτηγάκια και έφευγαν με προορισμό τον Ωρωπό, την Αθήνα, τη Θήβα και τη Χαλκίδα.

Οι φαντάροι, ανήμποροι να κάνουν οτιδήποτε για να σταματήσει η πύρινη λαίλαπα, έτρεχαν πανικόβλητοι έξω από το στρατόπεδο. Οι ρεπόρτερ που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή επίσης κινδύνεψαν. Xαρακτηριστικά έγραψανQ

“Η γη έτρεμε και νόμιζες πως ήταν μέρα. Τεράστια μανιτάρια μαύρου καπνού υψώνονταν στον ουρανό. Παντού βασίλευε η ερημιά“

“Τώρα ήρθε το τέλος μας” – Η διάσωση δύο ηλικιωμένων

Ένα τέταρτο πριν τις 02:00, ο γενικός αστυνομικός διευθυντής Αττικής έδωσε εντολή να διακοπεί η κυκλοφορία στην Εθνική Οδό Αθηνών-Λαμίας, καθώς επίσης και τα δρομολόγια στη σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών-Λαμίας.

Παρ’ όλ’ αυτά, η κατάσταση χειροτέρευε όσο περνούσαν οι ώρες. Η φωτιά έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις και οι εκρήξεις συνέχιζαν να σπέρνουν τον τρόμο.

Στις 03:30, λίγο πιο κάτω από τη διασταύρωση Ωρωπού-Μαλακάσας, ένας άνδρας εμφανίστηκε μαζί με τη γυναίκα του μπροστά στους αστυνομικούς και τους πυροσβέστες. Ζήτησε να του επιτραπεί να πάει στη Μαλακάσα, για να σώσει τον πεθερό και την πεθερά του, ηλικίας 88 και 77 ετών αντίστοιχα.

Το σπίτι που βρίσκονταν οι δύο ηλικιωμένοι ήταν κοντά στον περίβολο του στρατοπέδου. Οι αρχές συνέστησαν στον άνδρα να μην προχωρήσει, γιατί κινδύνευε άμεσα από τις εκρήξεις, αλλά εκείνος ήταν αποφασισμένος να σώσει τους πεθερούς του.

Αφού απομακρύνθηκε από το σημείο και πέρασαν περίπου 45 λεπτά, ο άνδρας και η σύζυγός του εμφανίστηκαν με το ΙΧ τους, μέσα στο οποίο επέβαιναν οι δύο ηλικιωμένοι σώοι και αβλαβείς. Όπως δήλωσαν, οι στιγμές που έζησαν ήταν εφιαλτικές:

“Είμαστε τυχεροί που δεν μας σκότωσαν οι βόμβες. Γίνονταν συνέχεια σεισμοί από τις εκρήξεις και το σπίτι μας τρανταζόταν ολόκληρο. Λέγαμε: “Τώρα ήρθε το τέλος μας”. Φωνάζαμε “Βοήθεια, βοήθεια!”, αλλά ποιος να μας ακούσει! Μόνο οι βόμβες ακούγονταν και η λάμψη που έκανε τη νύχτα μέρα“.

Οι ηρωικοί εναέριοι πυροσβέστες

Στις 04:45 σημειώθηκε ίσως η ισχυρότερη απ’ όλες τις εκρήξεις, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ. Συντάραξε όχι μόνο τη Μαλακάσα αλλά και τον Ωρωπό, το Μήλεσι και τα πέριξ των βορειοανατολικών προαστίων.

Με το πρώτο φως της ημέρας, τρία πυροσβεστικά αεροσκάφη ρίχτηκαν στη “μάχη” με τις φλόγες και τις εκρήξεις. Με αυταπάρνηση κατόρθωσαν να εμποδίσουν την πυρκαγιά να φτάσει και στις αποθήκες με βαρύτερο πολεμικό υλικό.

Στις 07:30 η κατάσταση ήταν καλύτερη και δόθηκε εντολή για επαναλειτουργία των δρομολογίων του ΟΣΕ. Τρεις ώρες μετά και αφού έγινε ένας πρόχειρος καθαρισμός των δρόμων από τα θραύσματα, “άνοιξε” και η Εθνική Οδός Αθηνών-Λαμίας. Η φωτιά τέθηκε υπό έλεγχο στη 01:30 το μεσημέρι.

Μολαταύτα, δεν αποφεύχθηκαν οι τραυματισμοί και οι απώλειες ζωών.

Οι απώλειες

Νεκρός ανασύρθηκε ο 53χρονος ταγματάρχης πυροτεχνουργός, Βαγγέλης Γερογιάννης. Ήταν επικεφαλής ενός επταμελούς συνεργείου του Τάγματος Εξουδετέρωσης Ναρκών Ξηράς (ΤΕΝΞ).

Το συνεργείο περισυνέλλεγε βλήματα σε ακτίνα 1.500 μέτρων και τα φόρτωσε σε στρατιωτικό όχημα. Την ώρα που ξεφόρτωναν, ένα από αυτά, όλμου 81 χιλιοστών, εξερράγη και τραυμάτισε θανάσιμα τον Γερογιάννη.

Θεωρείτο ένας από τους καλύτερους πυροτεχνουργούς του στρατού και είχε λάβει μέρος σε 62 επιχειρήσεις εκκαθάρισης εκρηκτικών υλικών. Η 63η στάθηκε μοιραία.

Τα συλλυπητήριά τους εξέφρασαν εκπρόσωποι της κυβέρνησης και των υπόλοιπων πολιτικών κομμάτων και πλήθος κόσμου έδωσε το “παρών” στην κηδεία του ταγματάρχη.

Τέσσερις ακόμη άνθρωποι, ένας αξιωματικός και τρεις στρατιώτες, τραυματίστηκαν από την έκρηξη του βλήματος που σκότωσε τον Γερογιάννη.

Όλοι τους νοσηλεύτηκαν στο 401 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών και διέφυγαν τον κίνδυνο για τη ζωή τους. Ωστόσο, σε έναν εξ αυτών έγινε ακρωτηριασμός στο τραυματισμένο του πόδι λόγω νέκρωσης των αρτηριών, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ.

Σαμποτάζ, ατύχημα ή αμέλεια;

Χρειάστηκε τουλάχιστον ένα εξάμηνο μέχρι οι ειδικά εκπαιδευμένοι ναρκαλιευτές και πυροτεχνουργοί να “χτενίσουν” και να καθαρίσουν την ευρύτερη περιοχή από τις νάρκες, τα θραύσματα και τα βλήματα.

Δεν ξεκαθαρίστηκε ποτέ οριστικά αν η πυρκαγιά που σκόρπισε τον όλεθρο στη Μαλακάσα ήταν αποτέλεσμα ατυχήματος ή δολιοφθοράς. Τρεις αλλοδαποί που εντοπίστηκαν την καταστροφική εκείνη νύχτα θεωρήθηκαν ύποπτοι. Όμως, μετά από εξονυχιστικές ανακρίσεις αφέθηκαν ελεύθεροι, μια και δεν προέκυψαν επιβαρυντικά στοιχεία.

Σύμφωνα με όσα έγιναν γνωστά, οι στρατιωτικές αποθήκες της Μαλακάσας, που χρονολογούνταν από την εποχή του Εμφυλίου και εκτείνονταν σε έκταση 1.500 στρεμμάτων, φύλασσαν τόσο επιστρεφόμενα υλικά πολέμου όσο και πολεμικό υλικό κατάλληλο για χρήση.

Τα πυρομαχικά όπου έγιναν οι πρώτες εκρήξεις εντάσσονταν στην πρώτη κατηγορία και πιθανόν ο τρόπος αποθήκευσής τους να μην ήταν ο ενδεδειγμένος, σύμφωνα με στρατιωτικούς κύκλους.

Ο Τύπος έκανε λόγο για ελλιπή μέτρα φύλαξης και, ως εκ τούτου, για ισχυρή πιθανότητα η καταστροφή να προκλήθηκε από σαμποτέρ. Δημοσιεύματα ξένων ΜΜΕ, που υποστήριξαν ότι “τα πυρομαχικά προορίζονταν για το Ιράκ” και “η Ελλάδα παίζει ρόλο μεσάζοντα σε αγοραπωλησίες όπλων”, διαψεύστηκαν από την κυβέρνηση. Οι αρμόδιοι και εμπειρογνώμονες απέκλεισαν επίσης το ενδεχόμενο της τρομοκρατικής ενέργειας.

“Όλα συνηγορούν υπέρ της εκδοχής του ατυχήματος που οφείλεται σε αυτανάφλεξη ύστερα από μακροχρόνια διάβρωση κάποιου πυρομαχικού ή να οφείλεται σε αμέλεια κάποιου στρατιωτικού, που να πέταξε π.χ. το τσιγάρο του κοντά σε καύσιμα“, ανέφερε το πόρισμα της έρευνας που διεξήγαγε η Στρατιωτική Διοίκηση Αθηνών (ΣΔΑ).

Το μόνο βέβαιο ήταν πως οι καταστροφές που υπέστησαν οι περιουσίες των κατοίκων της Μαλακάσας ήταν μεγάλες και όσα τραυματικά έζησαν εκείνη τη νύχτα, εν μέσω Χριστουγέννων, δεν τα ξέχασαν ποτέ.

Βασικές πληροφορίες του κειμένου αντλήθηκαν από το βιβλίο του Πάνου Σόμπολου “Τα τραγικά γεγονότα της τελευταίας τριακονταπενταετίας”, Εκδόσεις Πατάκη

Πηγή εικόνων κεντρικής φωτογραφίας: εφημερίδα “Τα Νέα“