Το μυστικό του Παρθενώνα που τον προστατεύει από τους σεισμούς. Ο ρόλος του αθέατου στυλοβάτη σε βάθος 10 μέτρων

του συνεγάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Από το 1885 μέχρι το 1890, ο Έλληνας αρχαιολόγος Παναγιώτης Καββαδίας πραγματοποίησε τις πιο εκτεταμένες ανασκαφές στην Ακρόπολη.

Ανάμεσα στα πολλά που ανακαλύφθηκαν τότε ήταν ο τρόπος που διαμορφώθηκε ο χώρος ώστε να ξεκινήσει η ανέγερση του Παρθενώνα το 447 π. Χ.  Το εντυπωσιακό κτίσμα που αποκαλύφθηκε ήταν ο στυλοβάτης του ναού. Αποτελεί το θεμέλιό του και είχε αναγερθεί όχι για τον Παρθενώνα που βλέπουμε σήμερα αλλά για ένα παλαιότερο ναό που βρισκόταν στην ίδια θέση.

Ο Προπαρθενώνας της Αθηνάς

Αμέσως μετά τη νίκη κατά των Περσών στον Μαραθώνα το 490 π. Χ. , οι Αθηναίοι ξεκίνησαν να αναγείρουν στο χώρο όπου βρίσκεται σήμερα ο Παρθενώνας ένα εντυπωσιακό ναό αφιερωμένο στην Αθηνά Παρθένο, που σήμερα είναι γνωστός ως Προπαρθενώνας.

Στην Ακρόπολη υπήρχαν ήδη και άλλοι ναοί, αλλά αυτός προοριζόταν να είναι ο πρώτος μαρμάρινος και εντυπωσιακότερος στον Ιερό Βράχο. Όμως, η κατασκευή του δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Το 480 π. Χ. όταν οι Πέρσες κατέλαβαν την Αθήνα, ισοπέδωσαν στην Ακρόπολη όλα τα ιερά που υπήρχαν εκεί, συμπεριλαμβανομένου και του ημιτελούς ναού της Αθηνάς Παρθένου.

Ο Παρθενώνας είναι βέβαιο ότι άρχιζε να χτίζεται το 447 π. Χ. από τον Περικλή. Όμως υπάρχει διχογνωμία στους αρχαιολόγους αν πράγματι αντικατέστησε τον Προπαρθενώνα που κατέστρεψαν οι Πέρσες, ή κάποιο μικρότερο ναό που χτίστηκε από τον Κίμωνα γύρω στο 468 π. Χ.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα

Είναι γνωστό ότι εκείνη την εποχή ξανακτίστηκαν ή ανυψώθηκαν οι εξωτερικοί αναλημματικοί αμυντικοί τοίχοι της Ακρόπολης. Στο τμήμα τους βόρεια του Ερεχθείου, το πιο ορατό από την αρχαία Αγορά, ενσωματώθηκαν κομμάτια κιόνων από τον Προπαρθενώνα.

Επιπλέον, δίπλα στον Παρθενώνα βρέθηκαν πολλά γλυπτά, που οι Πέρσες κατέστρεψαν το 480 π. Χ. Όταν οι Αθήναιοι επέστρεψαν στην πόλη τους μετά την αποχώρηση των Περσών, έθαψαν τα γλυπτά αυτά σε λάκκους στην Ακρόπολη.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα επέτρεψαν στον Βίλελμ Ντέρπφελντ, μετέπειτα διευθυντή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, να επιβεβαιώσει πως υπήρχε μια ξεχωριστή από τον Παρθενώνα υποδομή που ο Γερμανός αρχαιολόγος ονόμασε Παρθενών Α΄ (Προπαρθενώνας).

Όρκος των Πλαταιών

Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν με την παραδοσιακή άποψη ότι ο πρώτος Παρθενώνας καταστράφηκε το 480 π.Χ., και ο χώρος του παρέμεινε ερειπωμένος για 33 χρόνια. Αναφέρουν ως επιχείρημα τον όρκο που έδωσαν οι Έλληνες πριν από τη Μάχη των Πλαταιών το 479 π.Χ. ότι δεν θα ανακατασκεύαζαν όσα ιερά είχαν καταστραφεί από τους Πέρσες.

Ήταν ο τρόπος τους να μην ξεχάσουν τα αίσχη που είχαν διαπράξει οι εισβολείς στην Ελλάδα. Φαίνεται, ωστόσο, πως οι Αθηναίοι θεώρησαν ότι η Ειρήνη του Καλλία που υπέγραψαν με τον Πέρση βασιλιά το 449 π. Χ. τους απάλλαξε από τον όρκο.

Έτσι ξεκίνησαν να χτίζουν τον Παρθενώνα. Επιπλέον, την ίδια ακριβώς εποχή έλυσαν και το πρόβλημα για τη χρηματοδότηση του έργου αφού είχαν πρόσβαση στο ταμείο της Συμμαχίας τους που είχε μεταφερθεί από τη Δήλο στην Αθήνα.

Μαραθώνας ή Κίμωνας;

Όμως, υπάρχουν και κάποιοι αρχαιολόγοι που πιστεύουν ότι τα κατάλοιπα του Προπαρθενώνα δεν θα πρέπει να χρονολογηθούν πριν το 480 π. Χ. αλλά το 468 π.Χ. Αν ισχύει η άποψη αυτή, τότε οι Αθηναίοι είχαν χτίσει ένα ναό στη θέση του σημερινού Παρθενώνα και πριν από την Ειρήνη του Καλλία. Στην περίπτωση αυτή θα το αντικατέστησαν το 447 π. Χ.  μ’ ένα μεγαλοπρεπέστατο.

Δυστυχώς, όταν ανασκάφηκε η Ακρόπολη μεταξύ 1885-1890, η Αρχαιολογία ήταν ακόμη μία νέα επιστήμη. Χρησιμοποιούσε πρωτόγονες μεθόδους με αποτέλεσμα να καταστραφούν πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να δώσουν απάντηση για το ναό που αντικατέστησε ο Παρθενώνας της εποχής του Περικλή.

Ο στυλοβάτης

Όταν ο Παναγιώτης Καββαδίας ανέσκαψε τα θεμέλια του Παρθενώνα βρέθηκε μπροστά σε μία εντυπωσιακή ανακάλυψη. Διαπίστωσε ότι ο Παρθενώνας είχε χτιστεί πάνω σ’ ένα τεράστιο στυλοβάτη που αποτελούνταν από εκατοντάδες λαξεμένες λίθους από ασβεστόλιθο που είχε τη μορφή βάθρου έκτασης περίπου 77 x 32 μέτρων.

Η κάθε πέτρα ζυγίζει γύρω στους δύο τόνους και είχε μεταφερθεί στην Ακρόπολη από την ακτή του Πειραιά.

Οι πέτρες είναι τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη σε 22 αλλεπάλληλες εναλλασσόμενες σειρές που φθάνουν μέχρι το επίπεδο της μαρμάρινης κρηπίδας του ναού δημιουργώντας έτσι ένα συμπαγές κτίσμα.

Εκτός από την έκτασή του, οι αρχαιολόγοι εντυπωσιάστηκαν και με το βάθος του στυλοβάτη του Παρθενώνα. Είναι πάνω από 10 μέτρα με το μεγαλύτερο βάθος, 11 μέτρα, στη νότια πλευρά. Είναι η πλευρά όπου και πριν από την ανασκαφή του Καββαδία διακρινόταν ένα τμήμα του.

Όμως, οι αρχαιολόγοι δεν μπορούσαν να φανταστούν το μέγεθος της κατασκευής του που κρυβόταν στο υπέδαφος. Μόνο με την ανασκαφή του 1885-1890 αποκαλύφθηκε η τεράστια του έκταση και βάθος.

Προϋπήρχε του Παρθενώνα

Προκειμένου να κατασκευαστεί ο στυλοβάτης του Παρθενώνα είχε ισοπεδωθεί το νότιο τμήμα του λόφου της Ακρόπολης. Όπως διαπίστωσαν οι αρχαιολόγοι, το έργο αυτό είχε γίνει για τον Προπαρθενώνα, και χρόνια αργότερα, πάνω σε αυτό χτίστηκε ο Παρθενώνας. Είναι έργο λοιπόν της δεκαετίας του 480 π. Χ. και λιγότερο πιθανόν της εποχής του Κίμωνα.

Έτσι, ο Παρθενώνας έκανε χρήση της υπάρχουσας θεμελίωσης του παλαιότερου ναού, αν και υπήρξαν και κάποιες διαμορφώσεις στα θεμέλια αυτά πριν ξεκινήσει η ανέγερση του Παρθενώνα το 447 π. Χ. αφού ο νέος ναός ήταν φαρδύτερος αλλά κοντύτερος από τον παλαιότερο.

Το γεγονός ότι ο Παρθενώνας εδράζεται πάνω σ’ ένα τέτοιο θεμέλιο μαζί με τα χαρακτηριστικά της κατασκευής του έχουν συμβάλλει ώστε να έχει υποστεί ελάχιστες φθορές εξαιτίας σεισμών τα τελευταία 2.500 χρόνια.

Στοιχεία αντλήθηκαν από: Κωνσταντίνος Β. Συριόπουλος, «Ο στερεοβάτης του Παρθενώνος», Έκδοσις της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήναι, 1951