Το μεγαλύτερο σαμποτάζ γερμανικών αεροπλάνων έγινε στην Ελλάδα. Πώς η ομάδα του Γεώργιου Ιβάνοφ εξουδετέρωνε τα μαχητικά

Στα μέσα του 1942, έγινε το μεγαλύτερο ίσως σαμποτάζ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Έλληνες αντιστασιακοί με επικεφαλής τον Γεώργιο Ιβάνοφ, κατέστρεφαν συστηματικά τους κινητήρες των γερμανικών αεροσκαφών της Λουφτβάφε στο επιταγμένο καλυκοποιείο Μαλτσινιώτη (μετέπειτα ΠΥΡΚΑΛ) στον Υμηττό.

Για πολλούς, το σαμποτάζ στου Μαλτσινιώτη αποτελεί μια παραγνωρισμένη πράξη αντίστασης. Μπορεί να μην είχε το συμβολικό βάρος της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου, αλλά τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά.

Το σαμποτάζ στα γερμανικά αεροσκάφη

Από τις πρώτες μέρες της ναζιστικής κατοχής, η αντίσταση εφάρμοσε σαμποτάζ σε γερμανικούς στόχους. Κυρίως σε εργοστάσια που είχαν καταλάβει οι κατακτητές.

Στη αρχή, πραγματοποιούνταν από διάφορες μικρές ομάδες και μεμονωμένους πατριώτες. Αργότερα, όμως, κι ενώ η Εθνική Αντίσταση κορυφωνόταν, τα σαμποτάζ έγιναν πιο συστηματικά και οργανωμένα.

Ένα από τα εργοστάσια που επίταξαν οι Γερμανοί στην Κατοχή ήταν το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη. Εκεί επισκεύαζαν και συντηρούσαν τους κινητήρες των αεροσκαφών Junkers και Stuka, τα οποία στέλνονταν στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής όπου τις επιχειρήσεις διηύθυνε ο στρατάρχης Έρβιν Ρόμελ.

Οι εγκαταστάσεις αποτελούσαν στόχο των Συμμάχων και ένα σαμποτάζ θα έπληττε καίρια την γερμανική πολεμική αεροπορία.

Η απόφαση για το σαμποτάζ στο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη ελήφθη από τις “Επιχειρήσεις Ειδικών Αποστολών” (Special Operations Executive, SOE)

Η αποκαλούμενη SOE ήταν μια βρετανική ειδική μυστική στρατιωτική υπηρεσία με κύριους ρόλους την κατασκοπεία, την αναγνώριση εχθρικών θέσεων, τις καταδρομές και τις δολιοφθορές.

Η αποστολή αυτή ανατέθηκε στο ελληνοπολωνό σαμποτέρ και υπεραθλητή, Γεώργιο Ιβάνοφ. Ο κολυμβητής του Ηρακλή Θεσσαλονίκης άρχισε να εμφανίζεται στο εργοστάσιο μεταμφιεσμένος ως ρακένδυτος Αρμένης με το όνομα Αγκόπ.

 Είχε ψεύτικη καμπούρα, βρώμικο πρόσωπο και καθημερινά ζητιάνευε στου Μαλτσινιώτη.

Σύχναζε σε δύο μικρά εργατικά καφενεία – ουζερί του Μπελιμπασάκη και του Παπαδάκη έξω από το εργοστάσιο. Έτσι βρέθηκε κοντά στους εργάτες του συνεργείου επισκευής των κινητήρων και τους στρατολόγησε με προσοχή και απόλυτη μυστικότητα.

Το πιθανότερο είναι ότι ο Ιβάνοφ καθοδήγησε επιλεγμένους, από την αντίσταση ή από τον ίδιο Έλληνες εργάτες της να ρίχνουν μεταλλικά αντικείμενα μέσα στους κινητήρες, αμέσως μετά την τελική ποιοτική δοκιμή και αμέσως πριν συσκευαστούν.

Η ενέργεια αυτή είχε ως αποτέλεσμα να σταματάει ο κινητήρας σε κάποιο ελιγμό του αεροπλάνου και το αεροπλάνο να πέφτει.

Ο Ιβάνοφ δεν ήταν μόνος του. Συνεργάστηκε με τους αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού Βασίλη Μαλλιόπουλο και Ιωάννη Κοντόπουλο, εργάτες που ανήκαν στο ΕΑΜ και την Οργάνωση για την Αναγέννηση του Γένους (Ο.Α.Γ.).

Η συμμετοχή στο σαμποτάζ ήταν μαζική και συγκινητική. Ανάμεσα στους πρωτεργάτες αναδείχθηκαν οι νεαροί Αυρήλιος Βαρκάδος, Βασίλης Ιωαννίδης και Ηλίας Αλεβιζάκης, όπως επίσης και ο Μανώλης Ρούσσος, που ήταν μόλις 15 ετών.

Η δολιοφθορά στους κινητήρες

Τα σαμποτάζ έγιναν από τον Απρίλιο μέχρι τον Δεκέμβριο του 1942. Ο εκτιμώμενος αριθμός της μαζικής δολιοφθοράς εκτιμάται στους 1.200 κινητήρες.

Οι σαμποτέρ κατέστρεφαν τους κινητήρες των γερμανικών αεροπλάνων πετώντας μεταλλικά στοιχεία, σμιριδόσκονη,  ρινίσματα σιδήρου ή σκόνη από καουτσούκ σε ορισμένο αριθμό κινητήρων.

“Στα τεστ οριζόντιας θέσης δεν έβγαζαν κάποιο πρόβλημα, αλλά φυσικά όταν έρχονταν κάθετα και τα ρινίσματα έμπαιναν μέσα στα έμβολα ο κινητήρας πάθαινε εμπλοκή“, είχε αναφέρει στην “Καθημερινή” ο Παναγιώτης Μοσχολιός, 30 χρόνια εργαζόμενος στην ΠΥΡΚΑΛ που ήρθε σε επαφή με παλαιούς υπαλλήλους του τότε καλυκοποιείου Μαλτσινιώτη.

Εκτός από ρινίσματα σιδήρου και σμιριδόσκονη, οι σαμποτέρ έριχναν και παξιμάδια, σύμφωνα με μαρτυρία του παλαίμαχου στελέχους του ΚΚΕ, Νίκου Καραθάνου, που περιλαμβάνεται στο β’ τόμο της εγκυκλοπαίδειας “Ιστορία της Αντίστασης 1940-45“:

“Στου Μαλτσινιώτη οι σύντροφοί μας είχαν σκεφτεί να βάλουν σε πράξη μια μέθοδο σαμποτάζ: να καταστρέφουν τον κινητήρα, όταν το αεροπλάνο πετάξει για δοκιμή μ’ αυτόν τον κινητήρα και κάνει ελιγμό ή στροφή […] Ρίχνανε λοιπόν μέσα στον κινητήρα μετά τον ποιοτικό έλεγχο και λίγο πριν την συναρμολόγηση παξιμάδια, μεταλλικό εξάρτημα που βιδώνει γύρω από μια βίδα.

Τα παξιμάδια αυτά επειδή είναι βαριά, όταν λειτουργεί το αεροπλάνο σε ευθεία πλεύση βρίσκονται στο κάτω μέρος, στο κόρτερ, όταν όμως αναποδογυριζόταν το αεροπλάνο γύριζαν προς τα πάνω, τα άρπαζε ο στροφαλοφόρος ο άξονας κι έτσι ο κινητήρας έσπαζε“.

Ο ακριβής αριθμός πτώσης των αεροσκαφών δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί. Μια προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των κινητήρων που πέρασαν από το συνεργείο της Yumo τη συγκεκριμένη περίοδο, την μέση ημερήσια παραγωγική δυναμικότητα επισκευής και της τακτικής των σαμποτέρ να “μολύνουν” έναν στους πέντε κινητήρες, δίνει πιθανό νούμερο τους διακόσιους “μολυσμένους” κινητήρες.

Η ζημιά για τους Γερμανούς ήταν μεγαλύτερη εφόσον υποχρεώθηκαν μετά την ανακάλυψη του σαμποτάζ να ξεκινήσουν εκτεταμένους και χρονοβόρους επανελέγχους με συνέπεια να μειωθεί περισσότερο η επιχειρησιακή ικανότητα της Luttwaffe σε μια κρίσιμη περίοδο για τις επιχειρήσεις στην Βόρεια Αφρική.

Αρχικά αναφέρθηκε βλάβη σε 400 και περισσότερα αεροπλάνα. Σε μια άλλη αναφορά της Λουφτβάφε αναφέρεται ότι οι απώλειες πολεμικών αεροσκαφών στην Μεσόγειο το διάστημα Νοέμβριος 1942 έως Μάιος 1942 ήταν 2.422 αεροσκάφη!

Σε κάθε περίπτωση, η έκταση και η σημασία του σαμποτάζ ήταν μεγάλη. Δημοσίευμα της εφημερίδας “Ασύρματος” εξήρε την αντιστασιακή πράξη του Ιβάνοφ και των υπολοίπων λέγοντας ότι παρείχαν “βοήθεια ίση μέ τήν ενίσχυσιν ενός Σώματος Στρατού“.

Η σύλληψη και η εκτέλεση των σαμποτέρ

Παρά τη μεγαλειώδη επιτυχία του σαμποτάζ, οι Γερμανοί δεν άργησαν να ανακαλύψουν τί συνέβαινε. Έλυσαν μια παρτίδα 30 ετοιμοπαράδοτων κινητήρων και, αφού εντόπισαν τα ρινίσματα, ξεκίνησαν παρακολουθήσεις και ανακρίσεις σε όλο το τμήμα του μηχανουργείου. Κάποιοι πρόδωσαν τα ονόματα των σαμποτέρ.

Ο Βαρκάδος, ο Ιωαννίδης και ο μικρός Ρούσσος συνελήφθησαν, μεταξύ άλλων. Ο Αλεβιζάκης παραδόθηκε μόνος του στις γερμανικές αρχές, για να μη συλλάβουν τη μητέρα του και μείνουν τα πέντε αδέρφια του ορφανά.

Στις 5 Φεβρουαρίου 1943, στήθηκε στρατοδικείο με συνοπτικές διαδικασίες μπροστά σε όλους τους εργαζόμενους του Μαλτσινιώτη για παραδειγματισμό και τρομοκράτηση. Η απόφαση του γερμανικού στρατοδικείου ανέφερε:

“Δι’ αποφάσεως του παρά τω Γερμανώ Στρατιωτικώ Διοικητή της Νοτίου Ελλάδος Στρατοδικείου, καταδικάστηκαν την 5ην Φεβρουαρίου 1943 εν συνεδριάσει διεξαχθείσης παρουσία ολοκλήρου του προσωπικού ενός γερμανικού στρατιωτικού εργοστασίου εν Αθήναις, εις θάνατον, Έλληνες εργάται λόγω σαμποτάζ βαρείας μορφής επί αεροπορικών κινητήρων…“.

Ο Βαρκάδος, ο Ιωαννίδης και ο Αλεβιζάκης καταδικάστηκαν εις θάνατον και τουφεκίστηκαν την επομένη μαζί με άλλους τρεις πατριώτες.

“Με τη χτεσινή [εκτέλεση], μένει έρημη η μάνα του Αλεβιζάκη, με πέντε ανήλικα. Του Ιωαννίδη η γυναίκα, το παιδί, η μάνα, η αδερφή κι ένας αδερφός με κρυοπαγήματα. Του Βαρκάδου, η άρρωστη μητέρα“, έγραφε η Ιωάννα Τσάτσου στο βιβλίο “Φύλλα Κατοχής“.

Ο 15χρονος Ρούσσος, από την άλλη, καταδικάστηκε σε 10 χρόνια φυλάκιση λόγω ηλικίας. Στην πραγματικότητα ο Ρούσος δεν ήταν ανήλικος, αλλά διεσώθη με πλαστό πιστοποιητικό που εξέδωσε, ενδεχομένως επ΄ αμοιβή, η γιατρός Δώρα Παπάρα.

Σύμφωνα με μαρτυρία του επί 48 χρόνια εργαζομένου, Μιχάλη Αναγνωστόπουλου, ο Ρούσσος αποφυλακίστηκε μετά από περίπου ενάμιση χρόνο.

Ανάμεσα στους κατηγορούμενους αναφέρεται ότι βρέθηκε και ο Χρήστος Κατσιγιάννης, μετέπειτα ποιητής και ηθοποιός. Συνελήφθη για συμμετοχή στο σαμποτάζ ως τσιλιαδόρος, αλλά γλίτωσε επειδή ήταν 13 ετών. Ο Ιβάνοφ, ο Μαλλιόπουλος και ο Κοντόπουλος είχαν εκτελεστεί ένα μήνα νωρίτερα, στις 4 Ιανουαρίου 1943.

Στον προαύλιο χώρο της πρώην ΠΥΡΚΑΛ και νυν ΕΑΣ (Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα) βρίσκεται ένα μνημείο προς τιμήν των εκτελεσθέντων μελών της Αντίστασης.

Το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη

Το 1887, οι τρεις αδελφοί Μαλτσινιώτη, Γιώργος, Δημήτρης και Παναγιώτης, πουλούσαν όπλα και φυσίγγια σε ένα μικρό κατάστημα στο Μοναστηράκι. Τρία χρόνια μετά, επέκτειναν την επιχείρηση ιδρύοντας στους πρόποδες του Υμηττού το ομώνυμο εργοστάσιο, που παρήγαγε κάλυκες και άλλα πυρομαχικά.

Το 1908, συγχωνεύτηκε με το “Ελληνικόν Πυριτιδοποιείον ΑΕ”, ευρέως γνωστό ως “Μπαρουτάδικο“, και μετονομάστηκε σε “Εταιρεία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου και Καλυκοποιείου (ΕΕΠΚ ή ΕΠΚ). Αποτέλεσε, έτσι, την πρώτη πολεμική βιομηχανία της χώρας.

Το 1934, η ΕΕΠΚ πέρασε στα χέρια του επιχειρηματία Πρόδρομου Μποδοσάκη και έμεινε πλέον γνωστή ως ΠΥΡΚΑΛ. Η ΠΥΡΚΑΛ “σήκωσε” το βάρος των Βαλκανικών Πολέμων, της Μικρασιατικής Εκστρατείας και του Β’ Παγκοσμίου και στήριξε με θαυμαστή επάρκεια τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας.

Οι εξαγωγές των προϊόντων της στην Ισπανία την περίοδο του Εμφύλιου Πολέμου (1936-1939) και σε άλλες χώρες του εξωτερικού υπήρξαν πολύ σημαντικές. Ακόμη και τότε, πάντως, οι Υμηττιώτες δεν έπαψαν να λένε “στου Μαλτσινιώτη“.

Με πληροφορίες από: ΕΡΤ Αρχείο – Ημεροδρόμος – Καθημερινή – Βύρωνας, η πόλη μας

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Βύρωνας, η πόλη μας