Το λάθος της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης που οδήγησε στην εκτέλεση ενός Έλληνα αντιστασιακού. Η μοιραία φωτογραφία

Το φθινόπωρο του 1942, ένας από τους χιλιάδες Έλληνες που διέφυγαν από την κατεχόμενη Ελλάδα στη Μέση Ανατολή παρέδωσε στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση φωτογραφίες που είχαν ληφθεί κρυφά στη διάρκεια της διαδήλωσης της 25ης Μαρτίου 1942 με αφορμή την επέτειο της Επανάστασης του ’21.

Επρόκειτο για την πρώτη μαζική εκδήλωση εναντίον του Άξονα στην Ελλάδα που οι κατακτητές είχαν καταστείλει με τη βία.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Εκείνη την ημέρα, πάνοπλοι Ιταλοί και Γερμανοί έζωσαν την Πλατεία Συντάγματος με φορτηγά και τεθωρακισμένα για να εμποδίσουν κάθε εκδήλωση εναντίον τους. Τότε μία ομάδα φοιτητών οργάνωσε διαδήλωση στην οδό Σόλωνος με στόχο να βάλει στεφάνι στην προτομή του Ξάνθου στην Πλατεία Κολωνακίου.

Ο χώρος συγκέντρωσής τους ήταν τα Χαυτεία, απ’ όπου και ξεκίνησε η πορεία, και σε αυτή συμμετείχαν αρκετά μέλη των νεοϊδρυθέντων αντιστασιακών οργανώσεων της ΠΕΑΝ του Αεροπόρου Κώστα Περρίκου, του ΕΑΜ, και της ΟΚΝΕ.

Όμως, οι Ιταλοί παραφύλαγαν στο Κολωνάκι και επιτέθηκαν στους διαδηλωτές. Αυτοί άρχισαν να τους σπρώχνουν και τότε οι Ιταλοί τους χτύπησαν με τα κοντάκια των όπλων τους, αναγκάζοντάς τους να υποχωρήσουν στους παρακειμένους δρόμους. Για εκείνη τη φάση της διαδήλωσης, ο Παναγιώτης Μιχαηλίδης, μέλος της ΠΕΑΝ, σημείωνε στα απομνημονεύματά του για την Κατοχή:

«Άρχισα την υποχώρηση. Και σταματούσα. Δεν μου πήγαινε να τρέξω μπροστά στους Ιταλούς. Εκείνη η Αλβανία δεν με άφηνε να το βάλω στα πόδια».

Η φυγάδευση των φωτογραφιών στο Κάιρο

Από τις φωτογραφίες που έφθασαν στην ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο, μία έδειχνε Ιταλούς στρατιώτες να εφορμούν εναντίον της διαδήλωσης στο τέλος της Σόλωνος και μία άλλη την κεφαλή της λίγο πριν την καταστολή.

Στη φωτογραφία αυτή διακρίνεται ο Διονύσιος Παπαδόπουλος, μέλος της ΠΕΑΝ, να κρατά την ελληνική σημαία, ενώ στα αριστερά του είναι ο Τάσος Παναγιωτόπουλος, αργότερα ηγετικό στέλεχος της Ιεράς Ταξιαρχίας, και δεξιά του ο Λευτέρης Κωνστανταράκης, μέλος της ΟΚΝΕ Αθηνών. Στη δεύτερη σειρά διακρίνονται φοιτήτριες, κάποιες μέλη του γυναικείου τμήματος της ΠΕΑΝ και άλλες του ΕΑΜ Νέων, όπως η Νιόβη Ζωϊδη.

Ο Σπύρος Λιναρδάτος, που ήταν μέλος του ΕΑΜ και συμμετείχε στη φοιτητική διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1942, επισήμανε ότι τα μέλη της ΠΕΑΝ και της ΕΑΜ Νέων συνεργάζονταν τότε στενά στις εκδηλώσεις εναντίον των κατακτητών και σημαιοφόρος ήταν ο φοιτητής της Νομικής ΠΕΑΝίτης Διονύσης Παπαδόπουλος, «ένας ιδιαίτερα γενναίος και ριψοκίνδυνος αγωνιστής».

Η ελληνική κυβέρνηση δημοσιοποιεί τις φωτογραφίες

Οι φωτογραφίες αυτές δόθηκαν από την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στους δημοσιογράφους και στα τέλη Οκτωβρίου 1942 δημοσιεύθηκαν σε όλα σχεδόν τα έντυπα των Συμμάχων. Η δημοσίευσή τους συνέπεσε με τις πρώτες ανακοινώσεις για τις συμμαχικές νίκες στο Ελ-Αλαμέιν και το Στάλινγκραντ.

Μάλιστα, σε πολλές αμερικανικές εφημερίδες, η διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1942 στην Αθήνα, παρουσιάστηκε ως κορυφαία αντιστασιακή πράξη στην κατεχόμενη Ευρώπη και οι φωτογραφίες της δημοσιεύθηκαν δίπλα σε εκείνες από τις μάχες στη Βόρεια Αφρική και το Ανατολικό Μέτωπο.

Η αναγνώριση του αντιστασιακού Διονύση Παπαδόπουλου

Όμως, η πρωτοφανής αυτή προβολή της ελληνικής αντίστασης είχε μοιραίο αποτέλεσμα για ένα από τους πρωταγωνιστές της. Η Γκεστάπο στην Αθήνα έβαλε στο στόχαστρό της τον σημαιοφόρο της διαδήλωσης της 25ης Μαρτίου 1942, στον οποίο είχαν κάνει ιδιαίτερη αναφορά τα συμμαχικά έντυπα. Ένας ναζί συμφοιτητής του Διονύση Παπαδόπουλου τον κάρφωσε στους Γερμανούς και έτσι αυτός αναγκάστηκε να κρυφθεί.

Ο αρχηγός του, Κώστας Περρίκος, τον έκρυψε στο ίδιο σπίτι στην Καλλιθέα όπου κρύβονταν τα μέλη του «Ουλαμού Καταστροφών» της ΠΕΑΝ που στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 είχαν ανατινάξει τα κεντρικά γραφεία της ελληνοναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ (ο Παπαδόπουλος δεν είχε σχέση με την ενέργεια αυτή).

Έτσι, όταν κατόπιν προδοσίας στις 11 Νοεμβρίου 1942 οι Γερμανοί συνέλαβαν τον Περρίκο και τους συναγωνιστές του στην Καλλιθέα, έπεσε στα χέρια τους και ο Διονύσης Παπαδόπουλος, ο σημαιοφόρος της 25ης Μαρτίου 1942.

Τον εκτέλεσαν στις 7 Ιανουαρίου 1943 στο Σκοπευτήριο Καισαριανής μαζί με άλλα μέλη της ΠΕΑΝ και κομμουνιστές Ακροναυπλιώτες. Ένα μήνα αργότερα στον ίδιο χώρο οι Γερμανοί εκτέλεσαν και τον αρχηγό του, τον Κώστα Περρίκο.

Στοιχεία, αντλήθηκαν από: Π. Βατάκης, Κ. Λαγός και Β. Φίλιας, Κωνσταντίνος Δ. Περρίκος, 1905-1943, Η Βιογραφία ενός Ήρωα, εκδόσεις Μένανδρος, Αθήνα 2018.