Το κυνήγι των ορθόδοξων στη Βενετία και η ελληνική παρουσία, που επηρέασε τον βενετσιάνικο πολιτισμό, τη μόδα, ακόμη και τις εσωτερικές διαμάχες

Η δόγισσα Σέλβο έκανε θραύση στην υψηλή κοινωνία της Πόλης των Δόγηδων με το αρωματικό ύδωρ που χρησιμοποιούσε στην τουαλέτα της, τις βαφές των μαλλιών και τα κοσμήματά της.

Στην καρδιά του 11^ου αιώνα, η  βυζαντινή πριγκίπισσα δεν ήταν η μόνη κυρία που αποτελούσε πρότυπο για τη μόδα στην πόλη της Βενετίας, φέρνοντας από την Κωνσταντινούπολη τον αέρα της ανατολής.

Οι δούκες της Βενετίας επιθυμούσαν διακαώς να στείλουν τα παιδιά τους στην Κωνσταντινούπολη και να ενωθούν με επιγαμίες με τη βασιλική οικογένεια.

Με αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκαν συγγενικοί δεσμοί ανάμεσα στη Δημοκρατία και την αυτοκρατορία, οι οποίοι ωστόσο δεν απέτρεψαν την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204, με πρωταγωνιστή τον Δόγη της Βενετίας.

Οι σχέσεις όμως παρέμειναν στενές και όταν η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1453. Τότε, πολλοί Βυζαντινοί βρήκαν καταφύγιο στη Βενετία και δεν περιορίστηκαν στον ρόλο του κατατρεγμένου. Εργάσθηκαν σκληρά  και ανέπτυξαν μια σημαντική παροικία η οποία ήκμασε πολύ πριν από την Αναγέννηση.

Επιχειρηματίες, έμποροι και λόγιοι είχαν αρχίσει να μεταναστεύουν στη Βενετία από τα μέσα του 14^ου αιώνα. Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς, ο Δημήτριος Κυδώνης και αργότερα, στα χρόνια της συνόδου της Φεράρας, ο Πλήθων Γεμιστός και ο Βησσαρίων, δημιούργησαν μια εξέχουσα πνευματική κοινότητα. Κοντά σε αυτούς οι θαλασσοπόροι που προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον στόλο της κραταιάς τότε ναυτικής δύναμης.

Το κυνήγι της ορθοδοξίας

Το 1478 οι Έλληνες της Βενετίας ανέρχονταν σε 5.000 και ο αριθμός τους συνεχώς αυξανόταν. Η θρησκεία τους όμως αντιμετωπίζεται ως απειλή και ήδη από το 1470, το Συμβούλιο των Δέκα, ένα από τα πανίσχυρα πολιτειακά όργανα της καθολικής Βενετίας, κατέταξε τους ορθόδοξους πρόσφυγες στις αιρέσεις κι επέβαλε χρηματική ποινή 100 λιρών στους ιερείς που λειτουργούσαν.

Οι Έλληνες δεν πτοήθηκαν και κατέφυγαν σε διάφορους χώρους για να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Η κοινότητά τους πλήθαινε διαρκώς και το 1498 ιδρύθηκε η «Ελληνική Αδελφότητα». Μόνος περιορισμός από τους Βενετσιάνους ήταν ο αριθμός των ανδρών – μελών να μην υπερβαίνει τους 250. Για τις γυναίκες δεν υπήρχε περιορισμός.

Παρά τα εμπόδια, η αδελφότητα κατάφερε να μετατρέψει τη Βενετία σε πρωτεύουσα του Ελληνισμού και έφτασε στο σημείο να οργανώσει και στρατιωτική μονάδα, τους «Στρατιότι» (Stradiotti), οι οποίοι εξελίχθηκαν σε ένα σώμα πραιτωριανών, που συμμετείχε στους πολέμους των Ενετών.

Το 1573 εγκαινιάστηκε ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων που κοσμεί και σήμερα την πόλη των Δόγηδων. Η κατασκευή του διήρκεσε 34 χρόνια και στοίχισε 15 χιλιάδες δουκάτα.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1593, ιδρύθηκε το περίφημο Φλαγγίνειο Φροντιστήριο, με την προσφορά του Κερκυραίου ευεργέτη Θωμά Φλαγγίνη. Είναι το πρώτο εκπαιδευτήριο του ξενιτεμένου ελληνισμού, στις αίθουσες του οποίου φοίτησαν αρκετοί πνευματικοί άνθρωποι και έμποροι. Εκεί εκδόθηκε το 1708 και η ποιητική συλλογή, «Άνθη Ευλαβείας», το πρώτο σπουδαίο ποιητικό έργο μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669.

Οι Έλληνες είχαν τυπογραφεία και πραγματοποίησαν σημαντικές εκδόσεις, όπως η «Βατραχομυομαχία» του Κρητικού Λαόνικου, το «Ψαλτήρι» του Αλέξανδρου Γεωργίου και  το «Μεγάλο Ετοιμολογικό» του  Ζαχαρία Καλλέργη. Από αυτούς θα πάρουν τη σκυτάλη στα χρόνια της Αναγέννησης, ο Μάρκος Μουσούρος και ο Ιωάννης Γρηγορόπουλος, βοηθοί του Άλδου Μανούτιου.

Μια από τις κορυφαίες πνευματικές προσωπικότητες ήταν ο Βησσαρίων ο Έλλην (1403 -1472), ο οποίος δώρισε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, σπάνια χειρόγραφα και πολύτιμους κώδικες. Προϋπόθεση για τη δωρεά ήταν να αποδοθεί στην Ελλάδα μόλις απελευθερωνόταν από τους Τούρκους!

Όπως ανέφερε σε επιστολή του προς τον Δόγη το 1468: «Εις την πόλιν σου συγκεντρώνονται άνθρωποι από όλον σχεδόν τον κόσμο και προπαντός από την Ελλάδα. Εγκαταλείποντες την πατρικήν γην, αποβιβάζονται εις την Βενετίαν, όπου η ανάγκη τους κάμνει να εγκατασταθούν και να ζήσουν μεταξύ σας, πιστεύοντες ότι εύρηκαν ένα άλλο σχεδόν Βυζάντιον…»

Η παρακμή της Αδελφότητας συμβαδίζει με την παρακμή της Βενετίας, την οποία κατέλαβε το 1797 ο Ναπολέων. Με την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών κλείνει η Φλαγγίνειος Σχολή κι οι περισσότεροι Έλληνες, μετά την επανάσταση, επιστρέφουν στην ελεύθερη πατρίδα. Έμειναν ελάχιστοι, οι οποίοι αφομοιώθηκαν με τα χρόνια στη βενετσιάνικη κοινωνία.

Μνημείο της παράδοσης της ελληνικής παροικίας είναι το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών που ιδρύθηκε το 1951 με απόφαση του βασιλιά Παύλου. Το «Campo dei Greci» (ο Περίβολος των Ελλήνων) περιλαμβάνει το κτηριακό συγκρότημα της Φλαγγινείου και τον Άγιο Γεώργιο και φιλοξενεί το μουσείο βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων που ανακαινίστηκε το 1999, με σπουδαίες υπογραφές, όπως αυτές του Μιχαήλ Δαμασκηνού του Θεόδωρου Πουλάκι και του Εμμανουήλ Τζάνε.

Ανεκτίμητα κειμήλια μιας εποχής κατά την οποία η βυζαντινή κουλτούρα επηρέασε βαθιά τη θαλασσοκράτειρα Βενετία.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η «Βενετία της Μεσοποταμίας». Η πλωτή πολιτεία με τα καλάμια στις εκβολές του Τίγρη και του Ευφράτη. Τη μετέτρεψε σε έρημο ο Σαντάμ Χουσεϊν επειδή εκεί έβρισκαν καταφύγιο οι αντιφρονούντες του καθεστώτος