«Το καταλαβαίνουμε ότι θα είναι ο τάφος μας». H εκστρατεία στο Σαγγάριο μέσα από περιγραφές των στρατιωτών. Συγκλονιστικές μαρτυρίες

«Άρχισε να διαδίδεται για προέλαση προς την Άγκυρα! Μας έπιασε τρέμουλο, κυριολεκτικά. Δεν πρέπει να το κρύβουμε. Η αλήθεια πρέπει να λέγεται ξεθαρρητά. Το καταλαβαίνουμε ότι θα είναι ο τάφος μας. Οι ίδιοι οι αξιωματικοί μας σχολιάζουν την απόφαση του Επιτελείου. Σαν να προβλέπουν την καταστροφή».

Τα παραπάνω λόγια προέρχονται από το ημερολόγιο του Λευτέρη Παρασκευαΐδη, στρατιώτη που πήρε μέρος στην επιχείρηση στον ποταμό Σαγγάριο, τον Αύγουστο του 1921. Διεξήχθη στο πλαίσιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ύστερα από απόφαση του Πολεμικού Συμβουλίου στην Κιουτάχεια και στόχο είχε την εξουδετέρωση του κεμαλικού στρατού.

Η μαρτυρία του Παρασκευαΐδη δεν είναι μεμονωμένη. Αποτυπώνει ξεκάθαρα το κλίμα άρνησης και κόπωσης στις τάξεις του Ελληνικού Στρατού μετά από δύο εξουθενωτικά χρόνια  στη μικρασιατική ενδοχώρα.

Ένας άλλος βετεράνος στρατιώτης, ο Κωνσταντίνος Γλεντής, γράφει:

«Την απόφασιν εκείνην περί συνεχίσεως των επιχειρήσεων μέχρις Αγκύρας και ο τελευταίος στρατιώτης απεδοκίμαζε μετά πολλής αγανακτήσεως κατά των κυβερνητικών παραγόντων… Και ελέγετο μεταξύ των στρατιωτών μας το εξής: εάν καταλάβωμεν την Άγκυραν και ο Κεμάλ υποχωρήση εις την Καισάρειαν, θα τον καταδιώξωμεν και εκεί; Και αν υποχωρήση εις την Σεβάστειαν, και εκεί;».

Η εκστρατεία στο Σαγγάριο ήταν ένα κολοσσιαίο και απροετοίμαστο πολεμικό εγχείρημα, μια δοκιμασία που δύσκολα μπορεί να συγκριθεί με οποιαδήποτε άλλη. Περίπου 20.000 Έλληνες στρατιώτες πήραν μέρος και εξάντλησαν τα σωματικά και ψυχικά όριά τους, στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Άγκυρα. Οι αποστάσεις που διένυσαν οι μεραρχίες ήταν τεράστιες, η οργάνωση της επιμελητείας ήταν ανεπαρκής και οι κλιματικές αντιξοότητες στην αφιλόξενη Αλμυρή Έρημο δυσχέραναν από την πρώτη στιγμή το έργο των Ελλήνων στρατιωτών.

«Αυτή η εκστρατεία μέσα στην εκστρατεία […] είναι κάτι που υπερέβαινε τις αντοχές τόσο της χώρας όσο και των ανθρώπων που συμμετείχαν σε αυτή. Είναι επίσης η πλέον επική μάχη που έδωσε σε ολόκληρη την ιστορία του ο ελληνικός στρατός, τόσο σε ένταση και αίμα όσο και σε μαζικότητα και διάρκεια», αναφέρει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας, Ηλίας Μαγκλίνης στο νέο του βιβλίο με τίτλο «1921 – Σαγγάριος: Μέχρις εσχάτων», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

«Αφήνω τον τριετή γιο μου που μόλις γνώρισα»

Η βασική θέση που διατρέχει το έργο του Μαγκλίνη είναι ότι η ήττα στη Μάχη του Σαγγαρίου ήταν ουσιαστικά η αρχή του τέλους της ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία και “έστρωσε” το έδαφος για την καταστροφή της Σμύρνης.

«Πώς από τη Σμύρνη και τα δυτικά παράλια της Ιωνίας το 1919, δύο χρόνια μετά η ελληνική Στρατιά βρέθηκε σχεδόν χίλια χιλιόμετρα μακριά από το Αιγαίο;», είναι ένα από τα ερωτήματα που ο συγγραφέας προσπαθεί να απαντήσει στα 25 κατατοπιστικά κεφάλαια του βιβλίου.

Με γλαφυρή πένα και διεισδυτική ματιά, επιχειρεί να “ξετυλίξει” ένα “κουβάρι” ιστορίας γεμάτο φιλοδοξίες, λάθη και μοιραία χιλιάδες απώλειες. Εστιάζει στο γενικότερο στρατιωτικό σχεδιασμό και στις εχθροπραξίες, αλλά παράλληλα επικεντρώνεται και στην ατομική εμπειρία των στρατιωτών που βρέθηκαν στα βάθη της Τουρκίας.

Ένας από αυτούς, ο Βασίλης Καραγιάννης, που υπηρέτησε και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, περιγράφει πόσο δύσκολο ήταν να επιστρατευτεί ξανά, το Μάρτιο του 1921, αφήνοντας πίσω του ό,τι πολυτιμότερο είχε:

«Τώρα αφήνω και πάλι μέσα στη φτώχια και στη δυστυχία τα τέσσερα μέλη της οικογένειάς μου. Αφήνω τη γυναίκα μου, αφήνω την ανύπαντρη αδελφή μου, αφήνω τον τριετή γιο μου που μόλις γνώρισα, που τον είχα αφήσει αγέννητο. Μα αφήνω πάνω απ’ όλα την άρρωστη από μια σοβαρή αρρώστια μητέρα μου που μόλις άκουσε την αναχώρησή μου, ταράχτηκε κι υψώθηκε ο πυρετός της».

«Σκοτωθήκανε οι ανώτεροί μου κι ανέλαβα τη διοίκηση»

Αν η επιστράτευση υπήρξε ένα σοκ για τις ελληνικές οικογένειες, ειδικά για τους στρατιώτες, οι εχθροπραξίες ήταν ανεπανάληπτα οδυνηρές και άφησαν μετατραυματικό σοκ, χωρίς καμία συνειδητή προσπάθεια επούλωσής του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μάχη που δόθηκε στο ύψωμα Καλέ Γκρότο, έναν βραχώδη μακρόστενο τοίχο μήκους 7 χιλιομέτρων και ύψους 1.450 μέτρων. Οι Τούρκοι είχαν οργανωθεί σε τρεις διαδοχικές ζώνες άμυνας, βάθους 25 έως 30 χιλιομέτρων, και η αναμέτρηση έλαβε τον όρο “τιτανομαχία”, λόγω των συνθηκών που αντιμετώπισαν οι  Έλληνες και της μαχητικότητας που επέδειξαν.

Οι απώλειες ήταν φοβερές και όταν ο Επιτελάρχης της 5^ης Μεραρχίας, Ταγματάρχης Παναγιώτης Δεμέστιχας έφτασε στην κορυφή του Καλέ Γκρότο, αντίκρισε «εκατοντάδες νεκρών, σε διαφόρους στάσεις. Είδα πολλούς Έλληνες και Τούρκους να έχουν αμοιβαίως λογχισθή». Οι εναπομείναντες και κατάκοποι στρατιώτες επέδειξαν απαράμιλλο ηρωισμό μέχρι τέλους, όπως φαίνεται στα λόγια ενός δεκανέα προς έναν υπολοχαγό, ο οποίος αναζητούσε μάταια τον νεκρό διοικητή του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων:

«Ο Κανονισμός λέγει ότι ο αρχαιότερος κι ο γενναιότερος Στρατιώτης του Λόχου, όταν σκοτωθούν οι ανώτεροί του, αναλαμβάνει τη διοίκηση. Σκοτωθήκανε οι ανώτεροί μου κι ανέλαβα τη διοίκηση».

Περισσότερες μαρτυρίες και το παρασκήνιο στης εκστρατείας στο Σαγγάριο θα διαβάσετε στο βιβλίο του Ηλία Μαγκλίνη «1921 – Σαγγάριος: Μέχρις εσχάτων», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Κεντρική φωτογραφία: Η ελληνική 9η Μεραρχία Πεζικού βαδίζει στην Αλμυρά Έρημο. Πηγή: WikimediamtxCommons