Το κάστρο της Καλαμάτας που κατέστρεψαν οι Βενετσιάνοι στον πόλεμο με τους Τούρκους. Τι αναφέρει ο οθωμανός περιηγητής Τσελεμπί για τα περίφημα μεταξωτά ρούχα της πόλης

Το 1667 επισκέφτηκε την Καλαμάτα ο Τούρκος περιηγητής Ελβιγιά Τσελεμπί. Σημειώνει ότι το όνομα Καλαμάτα σημαίνει στα ελληνικά «καλά μου μάτια», πληροφορία που ενισχύει την άποψη όσων υποστηρίζουν τη σχέση του νεοελληνικού ονόματος της πόλης με την Παναγία Καλομάτα.

Του καθηγητή Πέτρου Θέμελη

O Oθωμανός περιηγητής σημειώνει μεταξύ άλλων ότι η πόλη «κατακτήθηκε από το Σουλτάνο Mεχμέτ τον Πορθητή. Μετά την άλωση το κάστρο γκρεμίστηκε σε μερικά σημεία. Αργότερα η πόλη ξαναχτίστηκε και για να προστατευθεί από τους άπιστους της Μάνης, κατ’ εντολή του Κιοπρουλή Mεχμέτ Πασά, ενισχύθηκε την εποχή του Σουλτάνου Mεχμέτ Δ΄. Eiναι χάσι των εκάστοτε αρχιναυάρχων και ανήκει στο σαντζάκι του Mυστρά. O τοποτηρητής ασκεί τα καθήκοντά του με τη βοήθεια εκατό στρατιωτών. Eiναι καζάς με βαθμό εκατόν πενήντα άσπρα. Δεν υπάρχουν κεϊχουντάγιερης, σερντάρης των γενίτσαρων και άλλοι αξιωματούχοι, παρά μόνο μιζανχαρίρ αμίνης, μπαρτζινάρης, φρούραρχος και τριακόσιοι φρουροί…

Το κάστρο είναι κτισμένο πάνω σε μυτερό βράχο και έχει περιφέρεια εξακόσια βήματα. Μέσα του βρίσκονται 24 σπίτια με σκεπές από κεραμίδια και σχιστόλιθο και το τζαμί του Mεχμέτ Δ΄, στις μέρες μας χωρίς μιναρέ. H σιδερένια πύλη του βλέπει προς την ανατολή.

Το κάστρο προφυλάγεται από δεκαπέντε κανόνια των τύπων Κολόμπορνε και σαχί. Το εσωτερικό φρούριο που προβάλλεται από το μεγάλο κάστρο είναι ένα μακρόστενο κάστρο νέοτερης κατασκευής πάνω σε μικρό βράχο. Εδώ βρίσκονται τα τρίαντα κεραμοσκέπαστα σπίτια των στρατιωτών. H σιδερένια πύλη του βλέπει προς τα δυτικά. Δεν έχει τάφρο… Δυτικά του κάστρου βρίσκονται οκτακόσια πλίνθινα και πέτρινα κεραμοσκέπαστα σπίτια με αμπέλια και μποστάνια.

Πάνω στο άστρωτο δρομάκι, που διασχίζει την πόλη από τα ανατολικά προς τα δυτικά, είναι στημένα διακόσια μαγαζιά με όλα τα καλά. Δεν υπάρχουν χάνια και χαμάμ, μόνο ένα μικρό τζαμί παλιάς αρχιτεκτονικής με κεραμιδένια σκεπή και πέτρινο μιναρέ μπροστά από το κτήριο του δικαστηρίου.

Οι μουσουλμάνοι κάτοικοί του είναι λίγοι, ενώ οι περισσότεροι είναι Pωμιοί. Γι αυτό και βρίσκονται σε λειτουργία εννέα εκκλησίες… Στην ακτή, πάνω από έναν απότομο βράχο, χύνεται ένα μεγάλο ποτάμι που κινεί νερόμυλους με πέντε δοχεία πριν πέσει στη θάλασσα. Εκεί βρίσκεται ένας πύργος που χωρά διακόσιους ανθρώπους και έχει μικρά παράθυρα από τις τέσσερις πλευρές του».

Ψηλά στο Κάστρο σήμερα δεν βλέπει κανείς παρά μια φούντα από θεόρατα εύφλεκτα πεύκα. Ο εισερχόμενος σήμερα στο Κάστρο της Καλαμάτας αντικρίζει προ της πύλης μια μοντέρνα οφιοειδή ράμπα, και μετά την πύλη, ακολουθώντας σύγχρονη ανοδική ατραπό στρωμένη με παντοειδή υλικά, συμπεριλαμβανομένου ενός βοτσαλωτού(!), καταλήγει σε τσιμεντένιο θέατρο.

Tα περίφημα μεταξωτά της Καλαμάτας

Ο Τσελεμπί κάνει στη συνέχεια ειδική αναφορά στα περίφημα μεταξωτά της Καλαμάτας, που υφαίνονταν και στο μοναστήρι των Καλογραιών, σημειώνοντας επί λέξη ότι «έχουν λογής μεταξωτά και εμπριμέ καλύπτρες, καλύτερες από τις αλγερινές… Tυλίγουν με αυτές τα κεφάλια τους οι άνδρες και δένουν τη μέση τους αντί για ζώνη. Έχουν ολομέταξα πουκάμισα, τα στέλνουν δώρο στους Σουλτάνους, τους Βεζίρηδες και τους Bεκίληδες.

Ένα πουκάμισο ζυγίζει 7-8 δράμια, τόσο λεπτό είναι το μετάξι. Όλοι οι κάτοικοι ασχολούνται με την επεξεργασία του. Υπάρχουν φυτείες με εννιά χιλιάδες μουριές. Το μετάξι της Καλαμάτας είναι καλύτερης ποιότητας από αυτό του Kιλάν και του Λαχτσάν στην Περσία. Χιλιάδες φορτία του στέλνονται ακόμη και στη Γαλλία…». 

Ο ίδιος περιηγητής επισκέφτηκε την αραιοκατοικημένη Κυπαρισσία που ζούσε με το φόβο των Βενετών. Η πόλη αριθμούσε τριακόσια σπίτια. Του έκαναν εντύπωση οι όμορφοι κάτοικοι με τα στητά κορμιά, καθώς και τα πλούσια προϊόντα, όπως νεράντζια, λεμόνια, πικρολέμονα, ρόδια και σύκα, ελιές που δεν πικρίζουν, καθώς και τα βαμβακερά υφάσματα άριστης ποιότητας.

O βενετοτουρκικός πόλεμος

Τα γεγονότα κατά την περίοδο αυτή 1683-1699 εξελίχθηκαν ραγδαία με την κήρυξη νέου πολέμου κατά των Τούρκων το 1684 εκ μέρους της Βενετίας, με επικεφαλής τον παλαίμαχο Φραγκίσκο Μοροζίνι, ο οποίος ξεκίνησε από το Ιόνιο συγκεντρώνοντας σταδιακά υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη σε ξηρά και θάλασσα.

Οι Ελληνες αναθάρρησαν για πολλοστή φορά και ξεσηκώθηκαν μετά τις πρώτες επιτυχίες των Βενετών στη Λευκάδα, την Πρέβεζα και γενικά τη Στερεά. Οι Μανιάτες από τη μεριά τους άρχισαν να κινούνται απειλητικά ενάντια στους Τούρκους και να επεκτείνουν τις επιχειρήσεις τους στη Λακωνία και τη Μεσσηνία. Στην περιοχή της Καλαμάτας μάλιστα οι κάτοικοι πήραν τα όπλα το 1685 και συμμετείχαν ενεργά στις επιχειρήσεις. Οι Τούρκοι με επικεφαλής τον σερασκέρη Πελοποννήσου Ισμαήλ πασά εισέβαλαν στη Μάνη και άρχισαν να πυρπολούν χωριά και να σφάζουν γυναικόπαιδα, αναγκάζοντας έτσι τους Μανιάτες να υποκύψουν και πάλι, προσφέροντας μάλιστα ως ομήρους τα παιδιά τους.

Ο στόλος του Μοροζίνι με συμμάχους από το Ανόβερο, τη Δαλματία, την Ελβετία, τη Μάλτα και άλλες κράτη της Ευρώπης μπαίνει στον Μεσσηνιακό Κόλπο στις 24 Ιουνίου 1685 και πολιορκεί την Κορώνη την οποία κυριεύει μέσα σε διάστημα μικρότερο από δύο μήνες. Οι Μανιάτες με αρχηγό τον Ζακυνθινό ευπατρίδη Παύλο Μακρή απωθούν και πάλι τις τουρκικές φρουρές της Μάνης και υποχρεώνουν τον Χασάν Αγά, διοικητή της Ζαρνάτας (εικ. 111), να συνθηκολογήσει.

Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1685 ενωμένες δυνάμεις Βενετών, Σαξόνων και Ελλήνων προελαύνουν στα περίχωρα της Καλαμάτας, τρέπουν σε φυγή τα στρατοπεδευμένα εκεί βοηθητικά στρατιωτικά σώματα των Τούρκων και καταφέρνουν να ελευθερώσουν την πόλη. Ο αρχιστράτηγος Μοροζίνι μπήκε θριαμβευτικά στην πόλη, εναγκαλίστηκε τον στρατηγό Degenfeld και διέταξε να ψαλεί με μεγαλοπρέπεια η δοξολογία (Te-Deum).

Οι Βενετσιάνοι κατεδάφισαν μεγάλο μέρος του Κάστρου της Καλαμάτας αμέσως μετά την κατάληψή του, ώστε να μην χρησιμοποιηθεί ξανά από τους Τούρκους. Στα τέλη του Σεπτέμβρη 1685 ολόκληρη η Μάνη και το νοτιοανατολικό τμήμα της Μεσσηνίας είχε απελευθερωθεί. Οι Τούρκοι σε εφαρμογή ενός αποτελεσματικού στρατηγικού σχεδίου κατάφεραν να ανακαταλάβουν ολόκληρη την Πελοπόννησο μέσα σε εβδομήντα μόνο μέρες. Για την ακρίβεια με την πτώση του ισχυρότατου βενετσιάνικου ερείσματος, του Ναυπλίου, ύστερα από προδοσία του Γάλλου συνταγματάρχη μηχανικού La Salle, είχε κριθεί και η τύχη ολόκληρης της Πελοποννήσου και συνακόλουθα της Καλαμάτας.

Πηγή: Π. Θέμελης, Eleftheria Online

Αρχική φωτογραφία: Καλαμάτα αρχές 20ου αιώνα, ο ποταμός Νέδων και στα αριστερά το κάστρο. Πηγή: Μεσσηνία. Κάποτε.