Το Ηρώδειο είχε στέγη και για αιώνες παρέμενε θαμμένο κάτω από χώματα. Όταν εντοπίστηκε ήταν σπαρμένο με κριθάρι

Στο δυτικό άκρο της νότιας κλιτύος της Ακρόπολης δεσπόζει το Ηρώδειο. Όλοι το γνωρίζουν ως το μέρος που διεξάγονται συναυλίες και παραστάσεις αρχαίου δράματος.

Στο πέρασμα των χρόνων, το Ηρώδειο φιλοξένησε, και εξακολουθεί να φιλοξενεί, μεγάλα ονόματα από το ελληνικό και διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα. Η ιστορία του, όμως, περιλαμβάνει πολλές ενδιαφέρουσες πτυχές.

Το ωδείο που χτίστηκε για χάρη μιας γυναίκας

Το Ηρώδειο ή Ωδείο Ηρώδου του Αττικού εξαρχής προοριζόταν για μουσικές εκδηλώσεις και φιλοξενούσε περίπου 5.000 θεατές. Ανοικοδομήθηκε με χρήματα που προσέφερε ο Τιβέριος Κλαύδιος Αττικός Ηρώδης, ονομαστός σοφιστής, γόνος πλούσιας αθηναϊκής οικογένειας και μαικήνας.

“Ήταν Έλληνας, αλλά είχε και τη ρωμαϊκή υπηκοότητα. Ήταν ένας ζάμπλουτος Μαραθωνίτης φιλόσοφος. Είχε πολλούς μαθητές και αγαπούσε πολύ τις τέχνες, γι’ αυτό είχε χρηματοδοτήσει πάρα πολλά μνημεία“, ανέφερε στη “Μηχανή του Χρόνου” η αρχαιολόγος Ελένη Μπάνου στο πλαίσιο της έρευνας της εκπομπής με θέμα την “Άγνωστη Ακρόπολη”.

Ο Ηρώδης ο Αττικός υπήρξε εξέχων φιλόσοφος και μαικήνας – Πηγή εικόνας: Wikipedia

Ο Ηρώδης ο Αττικός αποφάσισε να χτίσει το ρωμαϊκό ωδείο το 160 μ.Χ., μετά το θάνατο της αγαπημένης του συζύγου, Ασπασίας Αννίας Ρήγγιλας.

Η ακριβής χρονολογία της κατασκευής του ωδείου δεν είναι γνωστή. Με βάση τις ασφαλέστερες εκτιμήσεις, χτίστηκε ανάμεσα στην χρονολογία θανάτου της Ρήγιλλας και το 174 μ.Χ., όταν ο περιηγητής Παυσανίας επισκέφθηκε την Αθήνα και αναφέρθηκε στο μνημείο με ιδιαίτερο θαυμασμό.

Σύμφωνα με τον Ομότιμο Καθηγητή Αρχιτεκτονικής, Μανώλη Κορρέ, για να ανεγερθεί το μεγαλοπρεπές ωδείο, “έγιναν αγορές, απαλλοτριώσεις και διοικητικές πράξεις για να αποκτηθεί το έδαφος τόσο κοντά στην Ακρόπολη“.

Η ξύλινη στέγη του υπήρξε ένα κατασκευαστικό θαύμα

Μία από τις λιγότερο γνωστές πτυχές της ιστορίας του Ηρωδείου είναι πως, στην αρχική του μορφή, ήταν στεγασμένο. Η στέγη του δεν ήταν μια απλή κατασκευή, αλλά αποτέλεσε ένα έργο πρωτοποριακό και εντυπωσιακό για τα δεδομένα της εποχής.

Για τη μοναδικότητα της κατασκευής είχε μιλήσει στη “Μηχανή του Χρόνου” η Βάντα Παπαευθυμίου, αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών:

“Το Ηρώδειο ήταν στεγασμένο και, μάλιστα, η στέγη του ήταν κατασκευασμένη από ξύλο κέδρου, όπως περιγράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς. Το σημαντικότερο απ’ όλα, όμως, ήταν ότι η στέγη δεν είχε εσωτερικά στηρίγματα. Ήταν ένα τεράστιο επίτευγμα για την αρχαία εποχή, αν σκεφτούμε ότι ένα κοίλο με διάμετρο 76 μέτρα στεγαζόταν από μια οροφή που εσωτερικά δεν στηριζόταν πουθενά“.

Ο Μανόλης Κορρές χαρακτηρίζει τη στέγη του Ηρωδείου ως ένα “παγκόσμιο ρεκόρ”.

Κι αυτό, διότι δεν κατασκευάστηκε με την τεχνική σχεδιασμού στεγών, αλλά με τις μεθόδους σχεδιασμού γεφυρών που γνώριζαν οι Ρωμαίοι. Το ζήτημα της ύπαρξης στέγης στο Ηρώδειο απασχολούσε και δίχαζε επί μακρόν τους ειδικούς.

“Ο πρώτος που ήταν βέβαιος ότι το κτίριο είχε στέγη, αν και δεν ήταν σε θέση να την αναπαραστήσει, ήταν ο Σέρτζιο Ιβάνοφ, ένας από τους τρεις αρχιτέκτονες που μελέτησαν το Ηρώδειο το 1858, όταν δηλαδή ολοκληρώθηκαν οι ανασκαφές στο μνημείο.

Έκτοτε υπήρξε πόλωση. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι δεν είχε στέγη για τον απλούστατο λόγο ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατον. Όποιον και να ρωτούσατε θα σας έλεγαν ότι ο χώρος ήταν τεραστίων διαστάσεων για να γεφυρωθεί αυτή η έκταση χωρίς ενδιάμεσα στηρίγματα.

Ακόμη κι αυτοί που κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανό επιστημονικά το θέμα, έμεναν πάντα με το πρόβλημα ότι κάτι τέτοιο ήταν οριακά δυνατόν“, είχε πει ο Μανώλης Κορρές σε συνέντευξή του.

Αναπαράσταση του Ηρώδειου με ξύλινη στέγη. Υπήρξε ένα κατασκευαστικό θαύμα της αρχαίας εποχής, μια και δεν στηριζόταν εσωτερικά από κολώνες – Πηγή εικόνας: AncientAthens3D – Δημήτρης Τσαλκάνης

Το Ηρώδειο ήταν για αιώνες το ψηλότερο κτίριο της Ελλάδας

Επιπλέον, το Ηρώδειο κατείχε για αιώνες μια ξεχωριστή πρωτιά. “Το οικείο σε όλους Ηρώδειο υπήρξε το υψηλότερο κτίριο της χώρας, έως την εποχή του Χίλτον και του Πύργου των Αθηνών.

Επίσης, πρέπει να είναι ο κάτοχος του παγκόσμιου έως σήμερα ρεκόρ για το μεγαλύτερο άνοιγμα στέγης 50 μέτρων εκ φυσικής ξυλείας, χωρίς ενδιάμεσα στηρίγματα“, αναφέρει ο Μανώλης Κορρές στο βιβλίο του “Η στέγη του Ηρωδείου και άλλες γιγάντιες γεφυρώσεις“.

Η κατασκευή του μνημείου ήταν ιδιαίτερα δαπανηρή, γεγονός που επισημαίνεται και από αρχαίες μαρτυρίες, που κάνουν λόγο κυρίως για το ξύλο κέδρου.

Όσον αφορά τα ψηφιδωτά που διακοσμούσαν το Ηρώδειο, η κ. Παπαευθυμίου ανέφερε πως “υπήρχαν στις εισόδους μπροστά από τα κλιμακοστάσια και στη σκηνή του. Σήμερα είναι καλυμμένα όλα για λόγους προστασίας“.

Ο καθηγητής Μανώλης Κορρές δείχνει σε ποιο ύψος είχε επιχωματωθεί το Ηρώδειο και η Στοά Ευμένους. Στα Οθωμανικά χρόνια το σημείο αποκαλούνταν Σερπεντζές και εκεί οχυρώθηκαν οι επαναστάτες Έλληνες υπό την Μακρυγιάννη.

Πώς σώθηκε από τη λεηλασία

Η στέγη του Ηρωδείου καταστράφηκε το 267 μ.Χ., κατά την επιδρομή των Ερούλων, οι οποίοι έκαναν καταστροφές στον Παρθενώνα και σε πολλά σημαντικά οικοδομήματα της αρχαίας Αθήνας.

Κατόπιν, το Ηρώδειο “εντάχθηκε στην οχύρωση της Ακρόπολης, αποτέλεσε, δηλαδή, τμήμα του υστερορωμαϊκού τείχους του 3ου αιώνα μ.Χ.. Το ρόλο αυτό συνέχισε να υπηρετεί μέχρι τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης”, είπε στη “Μηχανή του Χρόνου” η κ. Παπαευθυμίου.

Σε αντίθεση με τον Παρθενώνα και άλλα μνημεία του ιερού βράχου της Ακρόπολης, το Ηρώδειο δεν λεηλατήθηκε από τους κατά καιρούς αδίστακτους αρχαιοκάπηλους. Η κ. Παπαευθυμίου εξήγησε το λόγο:

“Το γεγονός ότι το Ηρώδειο εντάχθηκε από πολύ νωρίς στις οχυρώσεις της Ακροπόλεως εμπόδισε και τη διαρπαγή του. Εμποδίστηκε, δηλαδή, η λεηλασία των λίθων του και, γι’ αυτό το λόγο, ο νότιος τοίχος του στέκεται και σήμερα ακόμα σε ύψος μέχρι 29 μέτρων“.

Η πολιορκία του Κιουταχή

To 1826-1827, ο Κιουταχής πολιορκούσε ανελέητα την Ακρόπολη. Υπερασπιστής της ήταν ο στρατηγός Μακρυγιάννης ο οποίος τραυματίστηκε βαρύτατα μπροστά στο Ηρώδειο. Οι Έλληνες που είχαν κλειστεί μέσα στον ιερό βράχο, βρίσκονταν σε δεινή θέση χωρίς τρόφιμα και άλλα εφόδια.

Στις δύσκολες αυτές στιγμές, το Ηρώδειο έγινε πέρασμα για τον ανεφοδιασμό των Ελλήνων από τον Κάρολο Φαβιέρο.

“Από το Ηρώδειο μπόρεσε και μπήκε ο Γάλλος στρατηγός Φαβιέρος μαζί με τους στρατιώτες του, το 1826, για να μεταφέρει τρόφιμα και πυρίτιδα στους πολιορκήμένους Έλληνες“, αναφέρει η κ. Παπαευθυμίου. Μάλιστα για αυτό το γεγονός στήθηκε έξω από το Ηρώδειο ένα μνημείο προς τιμήν του Γάλλου φιλέλληνα.

Το Ηρώδειο από το αρχείο Woodhouse. Σε πρώτο πλάνο η Στοά Ευμένους. Και τα δύο οικοδομήματα αποτεέλεσαν φυσική οχύρωση των επαναστατημένων Ελλήνων την περίοδο του 1821 όταν οχυρώθηκαν στην Ακρόπολη. Εκεί τραυματίστηκε και ο στρατηγός Μακρυγιάννης.

Οι ανασκαφές και η αναστήλωση

Το Ωδείο έμεινε για αιώνες ερειπωμένο και μισοθαμμένο κάτω από χώματα. Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, όσοι επισκέπτονταν τα ερείπια του Ηρωδείου δεν ήταν σε θέση να το αναγνωρίσουν. Οι επιχώσεις σχεδόν το εξαφάνισαν, με μόνο ορατό σημείο τον ψηλό τοίχο της σκηνής.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, τον 14ο αιώνα, οι επιχώσεις που κάλυπταν το κατώτερο τμήμα του νότιου τοίχου του Ηρωδείου ήταν τέτοιου πάχους, ώστε οι είσοδοι δεν διακρίνονταν.

Η πρώτη ενέργεια για την πλήρη αποκάλυψη του Ωδείου έγινε επί Όθωνα, χάρη στον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή. Οι ανασκαφές στο χώρο του μνημείου πραγματοποιήθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα, από τον αρχαιολόγο Κυριάκο Πιττάκη, και απομάκρυναν μεγάλους όγκους χώματος.

Το Ηρώδειο αποκαλύφθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα χάρη στις ανασκαφές του Κυριάκου Πιττάκη – Πηγή εικόνων: Wikipedia

Κατά τις ανασκαφές, βρέθηκαν κρανία ανθρώπων και ταύρων, με αποτέλεσμα να εικάζεται ότι το Ηρώδειο χρησιμοποιήθηκε και για ταυρομαχίες. Κάτι ανάλογο, δηλαδή, με το θέατρο του Διονύσου, το οποίο οι Ρωμαίοι μετέτρεψαν σε Κολοσσαίο και, μάλιστα, έχτισαν τοιχία για να μη λερώνονται οι θεατές από τα αίματα.

Το μνημείο αναστηλώθηκε την περίοδο 1952-1953 με μάρμαρο Διονύσου και, από το 1957, χρησιμοποιείται για τη διεξαγωγή καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, κυρίως στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Μηχανή του Χρόνου

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΤΗΝ "ΜΤΧ"

Ο άγνωστος ναός της Παναγίας μέσα στο “κρυφό σπήλαιο” της Ακρόπολης. Εκεί προσεύχονταν οι γυναίκες για τα άρρωστα παιδιά και τιμωρούνταν οι μοιχαλίδες