Που βρίσκεται το φαράγγι των νεκρών, όπου οι Μινωίτες τιμούσαν τους προγόνους τους. Το σπάνιο εύρημα με την πέτρινη πυξίδα

Περίπου 100 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Αγίου Νικολάου στην Κρήτη βρίσκεται το “φαράγγι των νεκρών”.

Η ονομασία του δεν κρύβει κάποια ιστορία τρόμου, όπως συνηθίζεται να πιστεύεται, αλλά πρόκειται για μία αρχαία παράδοση.

Το “φαράγγι της Ζάκρου”, όπως είναι η επίσημη ονομασία του, διασχίζει την αρχαία πόλη της Ζάκρου στο Δήμο Σητείας στο Λασίθι. Αποτελεί το τελευταίο τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4, που ξεκινάει από την Πορτογαλία, διασχίζει τη νότια Μεσόγειο, την Ελλάδα από βορρά προς νότο και την Κρήτη από τα δυτικά προς τα ανατολικά και καταλήγει στην Κάτω Ζάκρο.

Η κοίτη του συγκεντρώνει τα νερά από δύο κυρίως ρέματα, των Αδραβάστων και της Πάνω Ζάκρου, που συνενώνονται στην τοποθεσία Λενικά.

Απέκτησε το προσωνύμιο “φαράγγι των νεκρών”, γιατί οι αρχαίοι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τις σπηλιές στα απότομα τοιχώματα του φαραγγιού για να θάβουν τους νεκρούς τους. 

Η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει έντονο ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον καθώς αποτελούσε ένα από τα κύρια κέντρα του Μινωικού πολιτισμού. Το φαράγγι χρησιμοποιήθηκε και από τους Μινωίτες σαν δίοδος σύνδεσης του λιμανιού της Κάτω Ζάκρου με τα ορεινά σημεία.

Θεωρείται ότι υπήρξε ένα από τα τέσσερα κύρια διοικητικά κέντρα των Μινωιτών, ενώ το προστατευμένο λιμάνι της και η στρατηγική της θέση την κατέστησαν σημαντικό εμπορικό κέντρο για το εμπόριο προς τα ανατολικά.

Στην πόλη κυριαρχούσε το παλάτι της Ζάκρου, το οποίο κτίστηκε το 1900 π.Χ., ανοικοδομήθηκε το 1600 π.Χ και καταστράφηκε το 1450 π.Χ μαζί με τα υπόλοιπα κέντρα του Μινωικού πολιτισμού.

Το παλάτι της Ζάκρου

Η Ζάκρος ανασκάφηκε πρώτη φορά από τον Ντ. Χόγκαρθ της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών οπότε και αποκαλύφθηκαν δώδεκα σπίτια. Παρά την αρχαιολογική αξία των ευρημάτων, η ανασκαφή δεν συνεχίστηκε.

Το 1961 ο αρχαιολόγος Νικόλαος Πλάτων ξεκίνησε εκ νέου την ανασκαφή και ανακάλυψε το Παλάτι της Ζάκρου, το οποίο ήταν το τέταρτο πιο σημαντικό στη Μινωική Κρήτη, μετά των Κνωσσού, Φαιστού και Μαλίων.

Η συνολική έκταση του ανακτόρου και των παραρτημάτων του ξεπερνά τα 8.000 τετραγωνικά μέτρα και υπολογίζεται ότι στο χώρο αυτό υπήρχαν περίπου 300 διαμερίσματα διαφόρων χρήσεων, μαζί με τους ορόφους.

Η αρχιτεκτονική δομή του ανακτόρου ακολουθεί εκείνη των άλλων μινωικών ανακτόρων του νησιού: γύρω από μία κεντρική αυλή αναπτύσσονται τα υπόλοιπα κτίρια (εργαστήρια, δωμάτια κατοικίας κ.ά.), υπάρχουν αίθουσες με πολύθυρα και δεξαμενές καθαρμών.

Στον χώρο ανακαλύφθηκαν επίσης αγγεία και αργιλικές πλάκες με επιγραφές σε Γραμμική Α. ενώ από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα ήταν ο αρχαίος λαβύρινθος, που έμοιαζε με τους αντίστοιχους της Κνωσού και της Φαιστού.

Ένα άλλο σπουδαίο εύρημα του φαραγγιού, είναι μια πέτρινη πυξίδα – κοσμηματοθήκη που στο σκέπασμα υπάρχει ως λαβή, ανάγλυφη μορφή που παριστάνει έναν ξαπλωμένο σκύλο.

Ένα σχεδόν ίδιο σκεύος που αποδίδεται στον ίδιο τεχνίτη, βρέθηκε στο Μόχλος. Πολλοί ερευνητές διακρίνουν στις μαθηματικές πληροφορίες που κρύβουν οι χαράξεις του, ειδική σημασιολογία με χρησιμότητα στην αρχαιοαστρονομία, και σύνδεση με τον αστερισμό του Μεγάλου Κυνός, δηλαδή του σκύλου, όπου βρίσκεται το αστέρι Σείριος.

Σήμερα, τμήματα του παλατιού, που βρίσκονται δίπλα στη θάλασσα, καθώς και τα ερείπια όλης της αρχαία πόλης είναι εμφανή και επισκέψιμα και προσελκύουν μεγάλο αριθμό επισκεπτών κάθε χρόνο.

Ο θρύλος αναφέρει ότι αν ο επισκέπτης είναι αρκετά τυχερός και βρεθεί στην Κάτω Ζάκρο μετά τον 15Αυγουστο, στον αντικατοπτρισμό της πρώτης πανσελήνου στα νυχτερινά θαλασσινά νερά, θα αντικρίσει τον σχηματισμό ενός φωτεινού αμφορέα.

Ο ίδιος αμφορέας αποδόθηκε από τον Μινωίτη λιθοξόο με άγνωστο μέχρι τώρα τρόπο, στη μινιατούρα από ορεία κρύσταλλο, ένα από τα θαύματα της Μινωικής τέχνης που βρέθηκε στο θησαυροφυλάκιο του ανακτόρου και σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου.

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Την Κνωσό ανακάλυψε πρώτος ο Ηρακλειώτης έμπορος Μίνωας Καλοκαιρινός! Ήταν αρχαιολάτρης, αλλά σταμάτησε για να μην πέσουν τα αρχαία στα χέρια των Τούρκων. Τη σκυτάλη και τη δόξα πήρε τελικά ο Έβανς