Το επιτραπέζιο παιχνίδι, με φιδάκια και σκάλες, στο οποίο κέρδιζε όποιος έδιωχνε 6 Εβραίους. Γιατί εξόργισε τους ναζί

Από το 1933 που οι ναζί πήραν την εξουσία στη Γερμανία ξεκίνησαν αμέσως τις διώξεις εναντίον των συμπατριωτών τους που ήταν εβραϊκής καταγωγής. Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιήσαν εκτός από τη νομοθεσία και την κρατική προπαγάνδα. Σύντομα και ιδιώτες εκμεταλλεύτηκαν αυτή την πολιτική και έβγαζαν κέρδος προωθώντας στην αγορά προϊόντα με αντισημιτικά μηνύματα. Ένα από τα πιο διαβόητα ήταν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι με τίτλο «Έξω οι Εβραίοι!»

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Διώξεις εναντίον των Εβραίων στη ναζιστική Γερμανία

Ο αντισημιτισμός υπήρχε στη Γερμανία και πριν από την άνοδο των ναζί στην εξουσία. Όμως από το 1933 και μετά, έγινε βασική πολιτική και εμμονή, του νέου καθεστώτος. Οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν από το δημόσιο και στη συνέχεια τους απαγόρευσαν να ασκούν επαγγέλματα όπως του γιατρού, δικηγόρου κ.ά.

Για λίγο διάστημα ακόμη, οι Εβραίοι μπορούσαν να έχουν καταστήματα. Όμως και αυτά σύντομα έχασαν την πελατεία τους εξαιτίας του μποϋκοτάζ που επέβαλαν οι ναζί. Ακόμη και Γερμανοί που δεν είχαν καμία συμπάθεια στον Χίτλερ και τους τραμπούκους του, σταμάτησαν να ψωνίζουν από εβραϊκά καταστήματα από φόβο να μην γίνουν στόχοι τους.

Πολύ γρήγορα εκτός από το ναζιστικό καθεστώς και ιδιώτες ξεκίνησαν να εκμεταλλεύονται τον αντισημιτισμό για δικό τους οικονομικό όφελος. Παράλληλα με την επίσημη κρατική προπαγάνδα των ναζί εναντίον των Εβραίων, κυκλοφορούσαν και δεκάδες βιβλία και άλλα έντυπα από ιδιωτικούς εκδοτικούς οίκους όπου οι Εβραίοι παρουσιάζονταν ως “υπάνθρωποι” και “εχθροί της Γερμανίας”.

Αυστριακό παιχνίδι για τη γερμανική αγορά

Στο ίδιο πλαίσιο δημιουργήθηκαν ακόμη και παιχνίδια προκειμένου να περάσει ο αντισημιτισμός και στα παιδιά των Γερμανών. Το πιο διαβόητο απ’ αυτά ήταν το επιτραπέζιο παιχνίδι «Τζούντεν, Ράους» (Juden, Raus!), δηλαδή «Έξω οι Εβραίοι!».

Ήταν βασισμένο στο επιτραπέζιο παιχνίδι «Φίδια και Σκάλες» και δημιουργήθηκε το 1936 από την εταιρεία παιχνιδιών Günther & Co.

Η εταιρεία ήταν αυστριακή με έδρα τη Βιέννη. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι μόλις στις 12 Μαρτίου 1938 η Αυστρία έγινε τμήμα του Γ΄ Ράιχ μέσω του «Άνσλους». Αυτό σημαίνει ότι οι αυστριακές αρχές είχαν επιτρέψει την παραγωγή του παιχνιδιού στη Βιέννη, αν και απευθυνόταν στη γερμανική αγορά.

Το παιχνίδι ήταν καθαρά ιδιωτική πρωτοβουλία και το ναζιστικό καθεστώς δεν είχε σχέση με τη σχεδίαση και προώθησή του. Μάλιστα, δεν περιέχει κανένα ναζιστικό σύμβολο.

Τα μέρη του παιχνιδιού

Εκτός από τον πίνακά του, το παιχνίδι περιλάμβανε δύο ζάρια και πολλά πιόνια με ανθρώπινη μορφή που φορούν μεγάλα μυτερά καπέλα. Πρόκειται για καρικατούρες Εβραίων ανδρών, γυναικών και παιδιών.

Στον πίνακα έχει απεικονιστεί μια πόλη που περικλείεται από τείχη. Στόχος των παικτών ήταν να βγάλουν τους Εβραίους έξω από την πόλη και να τους μαζέψουν σε «σημεία συλλογής». Γι’ αυτά υπάρχει κάτω η ένδειξη «Auf nach Palästina!», που σημαίνει «Προς Παλαιστίνη».

Πρόκειται για απέλαση στην Παλαιστίνη που τότε ήταν γνωστή με την ονομασία «Βρετανική Εντολή της Παλαιστίνης», καθώς η περιοχή είχε γίνει βρετανική προτεκτοράτο κατόπιν απόφασης της Κοινωνίας των Εθνών.

Πως παιζόταν

Οι παίκτες έριχναν εναλλάξ τα ζάρια και μετακινούσαν τους «Εβραίους» τους στα τετραγωνάκια, προς τα «σημεία συλλογής» έξω από τα τείχη της πόλης προκειμένου να απελαθούν.

Η διαδικασία ήταν ίδια με αντίστοιχα επιτραπέζια παιχνίδια.

Σύμφωνα με τις οδηγίες του παιχνιδιού, που αναγράφονται πίσω από τον πίνακα, νικητής αναδεικνυόταν ο παίκτης που πρώτος θα έβγαζε από την πόλη έξι Εβραίους.

Το παιχνίδι διαφημίστηκε ως «διασκεδαστικό, διδακτικό και γερά κατασκευασμένο».

Αντιδράσεις των ναζί

Χρησιμοποιώντας πρωτόγονα αντισημιτικά στερεότυπα και εικόνες, τα θέματα του παιχνιδιού αντικατοπτρίζουν το φυλετικό μίσος, τις αναγκαστικές απελάσεις και τη δήμευση περιουσίας των Εβραίων από τους ναζί.

Ο εύθυμος τόνος στα κείμενα του πίνακα που συνοδεύει το παιχνίδι αποκαλύπτει πόσο κοινωνικά αποδεκτός ήταν ο φανατισμός και ο αντισημιτισμός εκείνη την εποχή.

Έτσι το παιχνίδι ήταν σύμφωνο με την πολιτική των ναζί εναντίον των Εβραίων. Όμως, όταν κυκλοφόρησε, οι ναζί δεν έδειξαν ιδιαίτερο ενθουσιασμό που μία βασική τους πολιτική είχε μετατραπεί σε παιδικό παιχνίδι. Κάποιοι απ’ αυτούς θεωρούσαν ακόμη και ότι ευτέλιζε τον αντισημιτισμό.

Τα SS το καταδικάζουν

Επίσημη θέση γι’ αυτό πήρε το περιοδικό των SS «Das Schwarze Korps». Σε άρθρο του στις 29 Δεκεμβρίου 1938 παρουσίαζε τα αρνητικά χαρακτηριστικά του παιχνιδιού προτρέποντας τους άνδρες των SS να μην το αγοράζουν για τα παιδιά τους.

Σύμφωνα με το άρθρο, η πολιτική του αντισημιτισμού είχε γίνει επιτραπέζιο παιχνίδι για παιδιά προκειμένου να πλουτίζουν μερικοί κατασκευαστές και πωλητές παιχνιδιών.

Όπως σημειώνεται στο άρθρο:

«Εργαζόμαστε σκληρά για τη λύση του εβραϊκού ζητήματος όχι για να μετατρέψουν κάποιοι κατασκευαστές παιχνιδιών το πρόβλημα σε επιχειρηματική επιτυχία και να έχουν μεγάλα κέρδη, ή να διασκεδάζουν τα παιδιά με ένα συναρπαστικό παιχνίδι». Επίσημα, η κυκλοφορία του παιχνιδιού δεν απαγορεύτηκε, αλλά η ιστορική έρευνα έδειξε ότι από την Πρωτοχρονιά του 1939 απουσιάζει κάθε αναφορά του, στους εμπορικούς καταλόγους της εταιρίας Günther & Co.

Το πιο «διαβόητο» επιτραπέζιο παιχνίδι

Δεν υπάρχουν στοιχεία για το πόσα αντίτυπα του παιχνιδιού πουλήθηκαν και μέχρι πότε κυκλοφόρησε στη γερμανική αγορά. Φαίνεται ότι δεν διαδόθηκε σε ευρωπαϊκές χώρες που στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κατελήφθησαν από τους Γερμανούς.

Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι το παιχνίδι είχε σημαντική εμπορική επιτυχία.

Εκτιμούν ότι πιθανόν μέχρι και το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα εκατομμύριο αντίτυπα είχαν πουληθεί. Σε διαφημίσεις του παιχνιδιού σε διάφορα έντυπα, τα Χριστούγεννα του 1938, αναφερόταν ένα τέτοιο νούμερο.

Ωστόσο, άλλοι μελετητές θεωρούν ότι το παιχνίδι δεν μπορεί να είχε τόσο μεγάλη επιτυχία. Ο αριθμός του ενός εκατομμυρίου πωλήσεων στις διαφημίσεις μπορεί να ήταν διαφημιστικό κόλπο.

Επιπλέον, μετά την καταδίκη του από τους SS είναι αμφίβολο ότι θα είχε ιδιαίτερη διάδοση αφού απευθυνόταν σε μέλη του κόμματος. Όπως είδαμε τότε έπαψε να διαφημίζεται.

Σήμερα είναι γνωστό ως «το πιο διαβόητο επιτραπέζιο παιχνίδι της ιστορίας».

Είναι ιστορική ειρωνεία ότι από τα ελάχιστα γνωστά αντίτυπα με όλα τα κομμάτια του που υπάρχουν σήμερα, δύο ανήκουν στη Βιβλιοθήκη Wiener του Ολοκαυτώματος και άλλα δύο σε μουσείο του Ισραήλ για το Ολοκαύτωμα.