Το επεισοδιακό Πάσχα του 1932 που συνέπεσε με την Εργατική Πρωτομαγιά. Οι διαδηλώσεις για την πτώχευση και η σκληρή καταστολή

Το Πάσχα του 1932 ήταν ένα από τα πιο ιδιαίτερα Πάσχα στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Συνέπεσε με την εργατική Πρωτομαγιά και εορτάστηκε στη “σκιά” της πτώχευσης που κήρυξε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, αποτέλεσμα του κραχ του 1929.

Την ίδια ημέρα που εορταζόταν το Πάσχα και η Πρωτομαγιά, ετίθετο επίσημα σε ισχύ η στάση πληρωμών. Η επέτειος της Πρωτομαγιάς μεταφέρθηκε για την Κυριακή του Θωμά 8 Μαΐου.

Ωστόσο, μέλη του ΚΚΕ και ριζοσπαστικές ομάδες συνδικαλιστών αποφάσισαν να τιμήσουν την 1η Μαΐου, διαδηλώνοντας στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις. Η “απάντηση” των αρχών ήταν η σκληρή καταστολή.

Συλλήψεις και φυλακίσεις δεν έγιναν μόνο ανήμερα της Πρωτομαγιάς, αλλά και όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα, με την αιτιολογία ότι οι οπαδοί του ΚΚΕ προσπαθούσαν να προκαλέσουν ταραχές, εκμεταλλευόμενοι την ευρεία κοινωνική δυσαρέσκεια.

Τα έντυπα μέσα της εποχής ασκούσαν δριμεία κριτική στον Βενιζέλο για την οικονομική του πολιτική. “Η κυβέρνηση δημαγωγεί εις βάρος του λαού. Αφού ωδήγησε με την ρεμούλαν και την σπατάλην την χώραν εις την καταστροφή, ομιλεί περί …οικονομιών. Αληθής φενάκη αι εξαγγελόμεναι περικοπαί δαπανών“, έγραφε η εφημερίδα “Ελεύθερος Άνθρωπος“.

Πλήθος δημοσιευμάτων αναφερόταν σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας σε όλη την Ελλάδα και έκαναν λόγο για “Πάσχα χωρίς ψωμί” και “Πάσχα με βοηθήματα ολίγων δραχμών“.

Στις Σέρρες, 500 άνεργοι διαμαρτυρήθηκαν έξω από το δημαρχείο τη Μεγάλη Τετάρτη για την ανέχεια, στην οποία είχαν περιέλθει, και ορισμένοι πέταξαν πέτρες στο κτήριο.

Την ίδια ημέρα στην Καβάλα, 300 συνταξιούχοι καπνεργάτες ζητούσαν την καταβολή συντάξεων τριών μηνών, ενώ στη γειτονική Ξάνθη, εκατοντάδες οικοδόμοι φώναζαν έξω από το επαρχείο: “Πεινάμε, θέλουμε ψωμί να κάνουμε Πάσχα!“.

Η Λαμπρή του 1932 έμεινε στην ιστορία ως η Λαμπρή της πείνας, της διαμαρτυρίας και της καταστολής. Σε λιγότερο από ένα μήνα, ο Βενιζέλος είχε υποβάλει την παραίτησή του και η χώρα όδευε προς τις κάλπες της 25ης Σεπτεμβρίου.

Η συγκέντρωση των ανέργων και των απόρων στο Δημαρχείο Αθηνών

Τη Μεγάλη Τετάρτη, 27 Απριλίου 1932, περισσότεροι από 2.000 άνεργοι και φτωχοί, οικογένειες με μικρά παιδιά και ηλικιωμένους, συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Κοτζιά, έξω από το Δημαρχείο Αθηνών, για να πάρουν ένα επίδομα 50 δραχμών ενόψει Πάσχα.

Ο Τύπος δεν έμεινε ασυγκίνητος μπροστά στο θέαμα των χιλιάδων ανθρώπων που φώναζαν για ένα κομμάτι ψωμί. Οι εκκλήσεις για μεγαλύτερο βοήθημα “δονούσαν” την ατμόσφαιρα, ένα νήπιο πέθανε από ασφυξία και αρκετοί λιποθύμησαν από την πείνα και τον συνωστισμό.

“Το δημαρχείον επολιορκείτο από την δυστυχίαν! […] Ο συνωστισμός ήτο πρωτοφανής και το θέαμα των ανθρώπων εκείνων από τα πλέον συγκινητικά […] Τα πρόσωπά των καθρέφτης της πείνης και της κακομοιριάς.

Είχαν κινήσει όλοι από τις πλέον μακρυνές γειτονιές για να πάρουν τι; Πενήντα δραχμές! Αυτό το ποσόν εδίδετο ως βοήθημα για το Πάσχα“, έγραψε η εφημερίδα “Ελεύθερος Άνθρωπος“.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η εφημερίδα “Ακρόπολις“, η οποία, μεταξύ άλλων, ανέφερε:

“Γέροντες, γερόντισσες, γυναίκες του λαού με βρέφη στην αγκαλιά, μεσήλικες οικογενειάρχαι, τους οποίους έχει αφανήσει η δυστυχία και νέοι ακόμη, κατακίτρινοι από τας ασθενείας και τας κακουχίας, συνεκεντρώθησαν εις το δημαρχείον […] Η εικών την οποίαν εσχημάτισεν το πλήθος των ενδεών τούτων υπάρξεων εκίνει τον οίκτον όλων των διαβατών“.

“Αντί για ψωμί γκλομπ και αντλία“

Ο συνωστισμός και οι καθυστερήσεις έφεραν γκρίνιες και εντάσεις. Οι αστυνομικοί επενέβησαν, για να αποκαταστήσουν την τάξη, αλλά δεν έλειψαν τα περιστατικά αυθαίρετης βίας εις βάρος των αναξιοπαθούντων.

Η εφημερίδα “Ριζοσπάστης” έγραψε στο πρωτοσέλιδό της “Αντί για ψωμί γκλομπ και αντλία” και στο ρεπορτάζ της τα εξής, μεταξύ άλλων:

“Ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις που βρίσκονταν απ’ έξω από τη δημαρχία, άρχισαν να επιτίθενται ενάντια στους συγκεντρωμένους για να τους διαλύσουν. Αυτοί έφερναν αντίσταση, τότε δε επενέβη μία αντλία, η οποία άρχισε να καταβρέχει τον κόσμο“.

Την αστυνομική βία έξω από το Δημαρχείο Αθηνών επέκρινε και η εφημερίδα “Ελεύθερος Άνθρωπος” με τα ακόλουθα λόγια:

“Είδαμε γέρους και γρηούλες σακάτηδες και γυναικούλες με τα μωρά στην αγκαλιά να σπρώχνωνται και να σέρνωνται σαν να ήσαν οι τελευταίοι κακούργοι. Το χθεσινόν θέαμα δεν ήτο διόλου τιμητικόν δια τους αστυνομικούς“.

Η έφοδος στα γραφεία του “Ριζοσπάστη”

Το Ιδιώνυμο Βενιζέλου, δηλαδή ο νόμος 4229 του 1929 που ποινικοποιούσε την υποστήριξη και τη διάδοση των κομμουνιστικών ιδεών, βρισκόταν σε απόλυτη ισχύ.

Στο στόχαστρο βρίσκονταν το ΚΚΕ και η εφημερίδα του, η οποία, από την αρχή της κήρυξης της πτώχευσης, καλούσε με εκτενή δημοσιεύματα και πηχυαίους τίτλους τις λαϊκές τάξεις να ξεσηκωθούν. Ρεπορτάζ εκείνων των ημερών ανέφερε:

“Πάνω από 300 άνεργοι ναυτεργάτες διεδήλωσαν χτες στον Πειραιά για το έκτακτο επίδομα. Η Αστυνομία έκανε δολοφονικές επιθέσεις και επηκολούθησαν συγκρούσεις“

Το βράδυ της 29ης Απριλίου 1932, Μεγάλη Παρασκευή, αστυνομικοί έκαναν έφοδο στα γραφεία του “Ριζοσπάστη“, προχώρησαν σε συλλήψεις του προσωπικού.

Το μεσημέρι της επόμενης ημέρας, κυκλοφόρησε παράνομα μία μόνο σελίδα του “Ριζοσπάστη“. Το έντυπο στηλίτευε τη “λυσσώδη φασιστική τρομοκρατία” και καλούσε τους εργάτες να αψηφήσουν την κυβερνητική απαγόρευση και να δώσουν το “παρών” στις προγραμματισμένες διαδηλώσεις σε Αθήνα και Πειραιά:

“Οι αστυνομικές ορδές του Βενιζέλου εμπόδισαν την έκδοση του “ΝΕΟΥ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ”. Συνέλαβαν το προσωπικό μαζί μ’ άλλους 150 εργάτες, κατέλαβαν τα τυπογραφεία και λεηλάτησαν τα γραφεία του.

Εργάτες, εργαζόμενοι, Απαντήστε στη νέα φασιστική επίθεση! Απαιτήστε την ελεύθερη έκδοση και κυκλοφορία του “ΝΕΟΥ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ”. Κατεβήτε ορμητικά στους δρόμους, στις αυριανές διαδηλώσεις της Κόκκινης Πρωτομαγιάς“.

Οι προληπτικές συλλήψεις και η καταστολή της “Κόκκινης Πρωτομαγιάς”

Τη Μεγάλη Παρασκευή, η καταστολή στην Αθήνα κλιμακώθηκε. Όργανα του τμήματος Γενικής Ασφαλείας εισέβαλαν σε μέρη, όπως τα γραφεία του Ενωτικού Εργατικού Κέντρου, και συνέλαβαν 180 με 200 κομμουνιστές, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα.

Οι αστυνομικοί υποστήριξαν ότι οι συλληφθέντες σκόπευαν να εξορμήσουν σε συγκεκριμένες οδούς, να δημιουργήσουν έκτροπα και, έτσι, να διαταράξουν την ομαλή περιφορά των Επιταφίων. Υπήρχαν, επίσης, αναφορές για οπαδούς του ΚΚΕ που ζωγράφιζαν σφυροδρέπανα σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας.

Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν σε Τμήμα Μεταγωγών και κήρυξαν απεργία πείνας, διαμαρτυρόμενοι για τις συνθήκες κράτησης και την ποιότητα του φαγητού. Κάποιοι αφέθηκαν ελεύθεροι λίγες ημέρες μετά και κάποιοι εξορίστηκαν.

Ανάλογες συλλήψεις πραγματοποίησαν και αστυνομικοί στον Πειραιά, με την αιτιολογία ότι οι κομμουνιστές ασκούσαν προπαγάνδα στους άνεργους και τους φτωχούς, για να τους πείσουν να πάρουν μέρος στην “παράνομη” διαδήλωση της Πρωτομαγιάς.

Ο διευθυντής της Αστυνομίας απαγόρευσε κάθε δημόσια συνάθροιση το διήμερο 1-2 Μαΐου.

Παρ’ όλ’ αυτά, περίπου 50 άτομα συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ομονοίας και στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Εκεί συνάντησαν αστυφύλακες και χωροφύλακες που είχαν λάβει την εντολή να συλλαμβάνουν και να ξυλοκοπούν όποιον πλησίαζε, για να “σπάσει” τον αστυνομικό κλοιό. Για “στρατοκρατία” και “τρομοκρατία” έκανε λόγο ο “Ριζοσπάστης“.

Στη Θεσσαλονίκη, διαδηλωτές κατάφεραν να συγκεντρωθούν στην πλατεία Τσιμισκή, ενώ, παράλληλα, επεισόδια σημειώθηκαν κοντά στην αρμένικη εκκλησία.

Η χωροφυλακή επενέβη, ακολούθησαν συμπλοκές και ένας διαδηλωτής τραυματισμός. Ορισμένοι από τους συλληφθέντες αργότερα καταδικάστηκαν σε 50 χρόνια φυλάκιση.

Όσο για την κατάσταση στην αγορά, τα δημοσιεύματα ανέφεραν ότι υπήρχε “ζωηρή κίνηση”. Τα αρνιά, τα αβγά, τα τυριά και τα λάχανα βρίσκονταν σε επάρκεια και οι τιμές ήταν “φιλικές” για την τσέπη του μέσου καταναλωτή.

Οι υπερτιμήσεις αποφεύχθηκαν από την αγορανομία, οι άνδρες της οποίας πραγματοποιούσαν συχνούς ελέγχους. Παρ’ όλ’ αυτά, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν ένιωσε Ανάσταση.

Το χρονικό της πτώχευσης του ’32

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 δεν άφησε ανεπηρέαστη την Ελλάδα, η οποία βρέθηκε αντιμέτωπη με τη διόγκωση του εξωτερικού της χρέους και τη δραματική μείωση των εξαγωγών καπνού και σταφίδας.

Η κυβέρνηση Βενιζέλου, που  βρισκόταν από το 1931 σε περίοδο έντονης φθοράς, δεν κατάφερε να εξασφαλίσει ευρωπαϊκή στήριξη. Οι διαρροές συναλλάγματος, η φορολογία και η ανεργία αυξήθηκαν. Το ίδιο και οι λαϊκές κινητοποιήσεις.

“Η ανεργία τριπλασιάστηκε μέσα σε μία τετραετία, από το 1928 μέχρι το 1932. Η πτώση των ημερομισθίων ήταν κατακόρυφη και το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού αναγκάστηκε να ζήσει σε πολύ άσχημες συνθήκες.

Αδυνατούσε, δηλαδή, σε πολύ μεγάλο βαθμό να εξασφαλίσει τα στοιχειώδη“, είχε αναφέρει στη “ΜτΧ” η ιστορικός Μαρία Σαμπατακάκη, στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής έρευνας για τις πτωχεύσεις του ελληνικού κράτους.

Οι προσπάθειες του Έλληνα πρωθυπουργού για το σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης έπεσαν στο κενό. Υπό αυτές τις συνθήκες, στις 18 Απριλίου 1932, ο Βενιζέλος κήρυξε προσωρινά χρεοστάσιο. Η εξυπηρέτηση των εξωτερικών δανείων της χώρας θα αναστελλόταν από την 1η Μαΐου του ίδιου χρόνου.

Τη Μεγάλη Δευτέρα, 25 Απριλίου 1932, ο Βενιζέλος ανακοίνωσε από το βήμα της Βουλής την κατάργηση του λεγόμενου “Χρυσού Κανόνα“, ο οποίος επέτρεπε τη μετατροπή της δραχμής σε χρυσό. Το εθνικό νόμισμα υποτιμήθηκε, όπως υποτιμημένο ήταν και το δολάριο.

Η αντιπαράθεση ανάμεσα σε κυβέρνηση και αντιπολίτευση ήταν σφοδρή. “Η εγκατάλειψις της χρυσής βάσεως της δραχμής δεν σημαίνει νομισματικήν αναρχίαν“, υποστήριζε ο Υπουργός Οικονομικών, Κυριάκος Βαρβαρέσος, ενώ ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος, Παναγής Τσαλδάρης έκανε λόγο για “κατάντημα” που “ο κ. πρωθυπουργός θέλει ν’ αποκαλή θρίαμβον“.

Την ίδια περίοδο, ο Βενιζέλος προχώρησε σε μια σειρά αμφιλεγόμενων πολιτικών ενεργειών που τον έφεραν σε ακόμη πιο δυσμενή θέση, όπως η ψήφιση νόμου για τον περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου και η οριακά νομότυπη παράταση της θητείας των μελών της Γερουσίας.

Ακόμα, η ψήφιση της απλής αναλογικής δεν ωφέλησε ούτε τον Κρητικό πολιτικό ούτε την κυβερνησιμότητα. Στις εκλογές που διεξήχθησαν το Σεπτέμβριο του 1932, κανένα κόμμα δεν εξασφάλισε την αυτοδυναμία και η πολιτική σταθερότητα που είχε ανάγκη η πτωχευμένη Ελλάδα δεν επετεύχθη.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: εφημερίδα “Ακρόπολις”