Το «Ελληνικό Σχέδιο» της Μ. Αικατερίνης για νέα βυζαντινή αυτοκρατορία. Ο ρόλος του εγγονού της Κωνσταντίνου

Το 1779, η Μεγάλη Αικατερίνη απέκτησε τον δεύτερο εγγονό της. Την εποχή εκείνη, η τσαρίνα της Ρωσίας απεργαζόταν σχέδια για την κατάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην Ευρώπη και την αντικατάστασή της από μία «νέα βυζαντινή αυτοκρατορία» με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη.

Ηγεμόνας θα ήταν ο νεογέννητος εγγονός της. Για το λόγο αυτό, η Αικατερίνη τον βάπτισε Κωνσταντίνο, κανόνισε να πάρει ελληνική παιδεία και έκοψε αναμνηστικό μετάλλιο που απεικόνιζε την Αγιά Σοφία με σταυρό στον τρούλο που συμβόλιζε την επιστροφή στο Βυζάντιο

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το «Ελληνικό Σχέδιο» της Μεγάλης Αικατερίνης και ο εγγονός της

Η Μεγάλη Αικατερίνη βάπτισε Κωνσταντίνο το δεύτερο εγγονό της, όνομα που συνδέεται άμεσα με το Βυζάντιο. Ο Κωνσταντίνος Α΄ ο Μέγας έχτισε την Κωνσταντινούπολη, και ο τελευταίος αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος.

Η Μεγάλη Αικατερίνη είχε ονομάσει «Ελληνικό Σχέδιο» την πολιτική της να δημιουργήσει μία «νέα βυζαντινή αυτοκρατορία» με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη. Για να πετύχει, επιζήτησε τη συνδρομή των υπόδουλων στους Τούρκους Έλληνες.

Στο πλαίσιο αυτό, όταν διάλεξε το όνομα στο εγγονό της, είχε επίγνωση της δοξασίας των Ελλήνων ότι «Κωνσταντίνος έχασε την Πόλη και Κωνσταντίνος θα την πάρει». Μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες, κάποιες φορές τον αποκαλούσε «Κωνσταντίνο ΙΒ΄».

Η Αικατερίνη, επίσης, φρόντισε η τροφός του μωρού να είναι μία Ελληνίδα, με το όνομα Ελένη και Έλληνες παιδαγωγοί ανέλαβαν την ανατροφή του. Έτσι, ο μικρός Κωνσταντίνος έμαθε να μιλάει ελληνικά πριν από τα ρωσικά.

Τα αναμνηστικά μετάλλια

Το σχέδιο της Μεγάλης Αικατερίνης για την «αναγέννηση» της βυζαντινής αυτοκρατορίας με τον εγγονό της ως ηγεμόνα, δημοσιοποιήθηκε με τον πιο επίσημο τρόπο το 1779: την έκδοση ασημένιων και χάλκινων αναμνηστικών μεταλλίων.

Στη μία όψη τα μετάλλια αυτά έχουν το πορτραίτο της τσαρίνας, όπως στα νομίσματα. Στην άλλη όψη απεικονίζονται οι αλληγορικές μορφές της Πίστης, Αγάπης και της Ελπίδας με το νεογέννητο Κωνσταντίνο. Δεξιά τους είναι η Αγία Σοφία με σταυρούς στον τρούλο, αλλά και μιναρέδες.

Επιπλέον, εκτός από την επιγραφή στο μετάλλιο που μνημονεύει τη γέννηση του Κωνσταντίνου, μία άλλη αναφέρεται στην επιστροφή στο Βυζάντιο.

Αν και από το 1780 και μετά, η Μεγάλη Αικατερίνη προσπάθησε να εφαρμόσει το σχέδιο για την «αναγέννηση της βυζαντινής αυτοκρατορίας», αυτό τελικά απέτυχε παταγωδώς.

 Κωνσταντίνος: ανίκανος στρατιωτικός διοικητής, αλλά γενναίος στρατιώτης!

Ο Κωνσταντίνος όταν μεγάλωσε δεν ήταν ο τυπικός Ρώσος πρίγκιπας. Αν και «Μέγας Δούξ» της Ρωσίας και διάδοχος του αδελφού του Αλέξανδρου Α΄ (1801-1825), αδιαφορούσε παντελώς για το πρωτόκολλο της αυλής.

Κατατάχθηκε στο ρωσικό στρατό και έγινε ένας από τους διοικητές του. Με την ιδιότητά του αυτή συμμετείχε στους Ναπολεόντιους Πολέμους.

Ο Κωνσταντίνος αποδείχθηκε εντελώς ανίκανος ως στρατιωτικός διοικητής. Επιπλέον, ήταν απείθαρχος στους προϊσταμένους του, οι οποίοι δύο φορές αναγκάστηκαν να τον διώξουν από τις μονάδες που διοικούσε. Έτσι, δεν είναι περίεργο ότι σε όλες σχεδόν τις μάχες όπου αυτός διοικούσε στρατεύματα, ο Ναπολέων νίκησε τους Ρώσους.

Παρά ταύτα, οι πηγές συμφωνούν ότι σε κάποιες μάχες ο Κωνσταντίνος επέδειξε μεγάλη γενναιότητα, πολεμώντας με αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή μαζί με τους άνδρες του.

Ένας καλός πολεμιστής, ίσως, αλλά κακός διοικητής

Επιπλέον, ο Κωνσταντίνος, όπως και ο πατέρας του, τσάρος Παύλος, δεν έκρυβε τον θαυμασμό του για τον Ναπολέοντα, παρά τις ήττες που είχε υποστεί. Αυτό δημιούργησε υποψίες στη Ρωσία με αποτέλεσμα να μην του ανατεθεί η διοίκηση ρωσικών στρατευμάτων στη διάρκεια της γαλλικής εισβολής στη Ρωσία το 1812.

Μετά το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, ο Κωνσταντίνος ανέλαβε τη στρατιωτική διοίκηση της υπό ρωσική κατοχή, Πολωνίας. Αντιμετώπισε διαδοχικές εξεγέρσεις τις οποίες και κατέπνιξε με σφοδρότητα.

Έτσι οι Πολωνοί τον χαρακτήριζαν αιμοβόρο τύραννο. Ωστόσο, οι Ρώσοι θεωρούσαν ότι ήταν πολύ επιεικής με τους Πολωνούς!

Η άρνηση του θρόνου

Το Δεκέμβριο του 1825 πέθανε ξαφνικά ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ σε ηλικία 58 χρόνων. Καθώς ήταν άτεκνος, ο Κωνσταντίνος θα έπρεπε να τον διαδεχθεί στο θρόνο. Αυτός, όμως, ήδη από το 1823 είχε ενημερώσει εμπιστευτικά τον αδελφό του ότι δεν ήθελε με τίποτα να γίνει τσάρος.

Όμως, ο Αλέξανδρος δεν είχε κάνει γνωστή την άρνηση του Κωνσταντίνου. Έτσι για περίπου 25 μέρες το Δεκέμβριο του 1825 στη Ρωσία τυπικά αυτός ήταν ο νέος τσάρος. Ο Κωνσταντίνος βρισκόταν στη Βαρσοβία όταν πέθανε ο αδελφός του. Για το λόγο αυτό χρειάστηκαν συνολικά 25 μέρες για να ενημερωθεί ότι είχε ανακηρυχθεί τσάρος, και για να γίνει γνωστό στη Ρωσία ότι είχε απορρίψει το θρόνο.

Έτσι, τελικά νέος τσάρος της Ρωσίας έγινε ο μικρότερος αδελφός του, Νικόλαος Α΄.

Αυτό οδήγησε στην εξέγερση 3.000 φιλελεύθερων νεαρών αξιωματικών και άλλων, στις 26 Δεκεμβρίου 1825 (με το νέο ημερολόγιο), την ημέρα που έγινε τσάρος ο Νικόλαος. Αυτοί ήθελαν για τσάρο τον Κωνσταντίνο αντί για τον αδελφό του, που όλοι γνώριζαν τον αυταρχικό του χαρακτήρα. Η ανταρσία πέρασε στην ιστορία ως η «Εξέγερση των Δεκεμβριστών» και καταπνίγηκε στο αίμα από τον Νικόλαο.

Γιατί δεν έγινε ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας;

Ο Κωνσταντίνος πέθανε τον Ιούνιο του 1831, σε ηλικία 52 χρόνων, ενώ αντιμετώπιζε άλλη μία επανάσταση των Πολωνών. Την εποχή εκείνη, η Ελλάδα είχε ήδη γίνει ανεξάρτητο κράτος και οι Μεγάλες Δυνάμεις, Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία, αναζητούσαν ένα βασιλιά γι’ αυτή.

Όμως, ο Κωνσταντίνος δεν θα μπορούσε να γίνει ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας,  αντί για αυτοκράτορας της αναγεννημένης βυζαντινής αυτοκρατορίας που είχε ονειρευτεί η γιαγιά του. Δεν ήταν τόσο γιατί ο ίδιος είχε δείξει έμπρακτα ότι δεν ήθελε να γίνει βασιλιάς πουθενά. Κυρίως ήταν γιατί οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν συμφωνήσει ο βασιλιάς της Ελλάδας να μην ήταν μέλος των βασιλικών τους οίκων.

Δημήτριος Κουρούτας και Κωνσταντίνος

Πάντως, ο Κωνσταντίνος φαίνεται ότι διατήρησε κάποια επαφή με το «ελληνικό» του παρελθόν. Όταν ήταν στρατιωτικός διοικητής στη Βαρσοβία, είχε ως Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου του ένα Έλληνα, τον Δημήτριο Κουρούτα, που είχε εκπαιδευθεί ως αξιωματικός στη Ρωσία. Μάλιστα, έφθασε να γίνει στρατηγός και κόμης της ρωσικής αυτοκρατορίας.

Ο Κουρούτας, που είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη το 1770, κατέφυγε σε νεαρή ηλικία στη Ρωσία. Εκεί προσελήφθη ως ένας από τους δασκάλους ελληνικών του Κωνσταντίνου.

Όταν πολλά χρόνια αργότερα, οι δύο τους συνεργάζονταν ξανά, στη Βαρσοβία, λέγεται ότι μιλούσαν στα ελληνικά ώστε να μην καταλαβαίνουν οι άλλοι Ρώσοι αξιωματικοί τι έλεγαν μεταξύ τους.

Αρχική εικόνα: Ασημένιο αναμνηστικό μετάλλιο της Μεγάλης Αικατερίνης για τη γέννηση του Κωνσταντίνου και την ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Πηγή: Pinterest