Το ελληνικό νησί που έκοψε τα πρώτα νομίσματα στην Ευρώπη. Γιατί απεικόνιζαν τη θαλάσσια χελώνα

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τα πρώτα νομίσματα στην Ευρώπη κόπηκαν στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Αίγινα στις αρχές του 6^ου αιώνα π. Χ. Σε αυτά εμφανίζεται μία θαλάσσια χελώνα. Έτσι το αμφίβιο ενέπνευσε τον πρώτο ευρωπαϊκό νομισματικό τύπο. Περίπου ένα αιώνα αργότερα, οι Αιγινήτες υποχρεώθηκαν από την Αθήνα να αντικαταστήσουν τη θαλάσσια χελώνα με τη χερσαία στα νομίσματά τους.

Αίγινα

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Αίγινα πήρε το όνομά της από την κόρη του ποταμού Αισωπού που ήταν μητέρα του Αιακού, σπουδαίου ήρωα και βασιλιά του νησιού.

Γύρω στο 900 π.Χ. στην Αίγινα εγκαταστάθηκαν Δωριείς. Καθώς υπήρχε λιγοστή καλλιεργήσιμη γη στο νησί, οι κάτοικοι στράφηκαν στη θάλασσα για να επιβιώσουν. Μέσα στους επόμενους αιώνες δημιούργησαν ένα αξιόλογο στόλο και ανέπτυξαν σημαντικό θαλάσσιο εμπόριο.

Μέχρι και τις αρχές του 6^ου αιώνα π.Χ., οι Αιγινήτες είχαν αναπτύξει εμπορικά δίκτυα τόσο στη δυτική όσο και στην ανατολική Μεσόγειο. Έτσι στο νησί εισέρρευσε μεγάλος πλούτος, κάτι που φαίνεται από την ανέγερση στις αρχές του 5^ου αιώνα π.Χ. του επιβλητικού ναού της Αφαίας που κοσμήθηκε με κάποια από τα ωραιότερα γλυπτά της αρχαιοελληνικής τέχνης.

Τα πρώτα νομίσματα

Οι Αιγινήτες έμποροι στη Μικρά Ασία έμαθαν για την κοπή των πρώτων νομισμάτων στην Ιωνία και τη Λυδία περίπου το 600 π. Χ. Κατάλαβαν ότι η νέα επινόηση θα διευκόλυνε κατά πολύ το διεθνές εμπόριο στο οποίο πρωταγωνιστούσαν.

Επίσης, ήταν και ένας επαναστατικός τρόπος να μπορούν να αποθηκεύουν τα κέρδη τους. Έτσι οι Αιγινήτες υιοθέτησαν γρήγορα τη νομισματοκοπία και άρχισαν να κόβουν τα δικά τους νομίσματα.

Η Αίγινα ήταν η πρώτη πόλη στην κυρίως Ελλάδα και στην Ευρώπη που αποφάσισε να κόψει νομίσματα. Γι’ αυτά χρησιμοποιήθηκαν οι μεγάλες ποσότητες ασημιού που οι κάτοικοι του νησιού είχαν αποκομίσει από το εμπόριο. Επιπλέον, τον 6^ο αιώνα π. Χ. οι Αιγινήτες εκμεταλλεύονταν το ασήμι από τα μεταλλεία της Σίφνου για την κοπή των νομισμάτων τους.

Η μεγαλύτερη αξία της Αίγινας ήταν ο στατήρας ή δίδραχμο με βάρος 12 γραμμάρια. Είχε υποδιαιρέσεις όπως δραχμή, ημίδραχμο, κ.ά. Όμως τα πιο κοινά νομίσματα ήταν οι στατήρες. Αυτά κυκλοφορούσαν σε όλο τον ελληνικό κόσμο και ευρύτερα στη Μεσόγειο.

Υπήρξε το πρώτο διεθνές νόμισμα στην ιστορία. Ο νομισματικός σταθμός (το βάρος του μεγαλύτερου σε αξία νομίσματος) της Αίγινας, γνωστός ως «Αιγινήτικος», υιοθετήθηκε σε πολλά μέρη της Μεσογείου.

Αιγινήτικα νομίσματα και θαλάσσιες χελώνες

Τα νομίσματα της Αίγινας έχουν ως τύπο τους τη θαλάσσια χελώνα. Για το λόγο αυτό ήταν γνωστά στους αρχαίους Έλληνες ως «χελώναι». Είναι μυστήριο γιατί οι Αιγινήτες έκαναν αυτή την επιλογή. Παρά ταύτα, οι νομισματολόγοι συμφωνούν ότι είναι σύμβολο της θαλάσσιας δύναμής τους.

Από τα επτά είδη θαλάσσιων χελωνών που υπάρχουν στον κόσμο, τρία διαβιούν στη Μεσόγειο: η «Καρέτα-Καρέτα», η «Πράσινη χελώνα» και η «Δερματοχελώνα». Η θαλάσσια χελώνα στα νομίσματα της Αίγινας είναι είτε η «Καρέτα-Καρέτα» είτε η «Πράσινη χελώνα». Καθώς η πρώτη είναι και η μόνη θαλάσσια χελώνα που ωοτοκεί στις ελληνικές θάλασσες, ίσως αυτή να είναι η «χελώνα της Αίγινας».

Αν και από τα μέσα του 6^ου αιώνα π.Χ. και μετά, και άλλες μεγάλες ελληνικές πόλεις, όπως η Κόρινθος, η Αθήνα, η Θήβα, η Χαλκίδα κ.ά. άρχισαν να κόβουν νομίσματα, αυτά της Αίγινας συνέχισαν να κυκλοφορούν ευρέως. Οι άνθρωποι παντού στη Μεσόγειο συναλλάσσονταν με τα αιγινήτικα νομίσματα γιατί ήταν βέβαιοι ότι είχαν το σωστό βάρος και περιεκτικότητα σε ασήμι.

Το έγκοιλο

Για το λόγο αυτό, οι Αιγινήτες διατήρησαν και σε μεταγενέστερες κοπές τους τα χαρακτηριστικά των πρώτων τους νομισμάτων. Για παράδειγμα, ενώ από τα τέλη του 6^ου αιώνα π. Χ. στα νομίσματα άλλων ελληνικών πόλεων έμπαινε και ένας δεύτερος τύπος, στην άλλη όψη, τα νομίσματα της Αίγινας συνέχισαν να κόβονται μόνο με τη θαλάσσια χελώνα και το έγκοιλο στην πίσω όψη.

Το έγκοιλο δεν ήταν κάποιος συγκεκριμένος νομισματικός τύπος, αλλά τα πολυγωνικά αποτυπώματα που άφηνε πάνω στο νόμισμα η επιφάνεια του άκμονα στο οποίο στερεωνόταν ο μεταλλικός δίσκος («πέταλο) που προοριζόταν να «κοπεί» σε νόμισμα.

Ο τύπος του έγκοιλου από στατήρα της Αίγινας του 6^ου αιώνα π Χ υιοθετήθηκε τη δεκαετία του 1970 ως σήμα της τότε Τράπεζα Πίστεως, σημερινής Άλφα Τράπεζα (Alpha Bank).

Τι συμβολίζει η χερσαία χελώνα;

Από τις αρχές του 5^ου αιώνα π.Χ., η γειτονική Αθήνα έγινε η βασική ανταγωνίστρια της Αίγινας στη θαλάσσια κυριαρχία. Ύστερα από έναν ακόμη πόλεμο μεταξύ τους, το 458-7 π.Χ., η Αθήνα πέτυχε συντριπτική νίκη σε βάρος της Αίγινας και την κατέλαβε.

Την ίδια εποχή στα νομίσματα του νησιού η θαλάσσια χελώνα αντικαταστάθηκε από τη χερσαία. Οι μελετητές θεωρούν ότι αυτή η αλλαγή προκλήθηκε από τους Αθηναίους κατακτητές ώστε  με τον τρόπο αυτό να περάσουν το προπαγανδιστικό μήνυμα ότι η Αίγινα είχε πάψει να είναι θαλάσσια δύναμη. Τα πρωτεία είχε πια Αθήνα.

Όμως εκτός από προπαγάνδα ο νέος τύπος είχε και πρακτική σημασία.

Τα αιγινήτικα νομίσματα με τον αλλαγμένο τύπο δεν κέρδισαν την εμπιστοσύνη των συναλλασσόμενων όπως ίσχυε με τα παλαιότερα νομίσματα της θαλάσσιας χελώνας. Επιπλέον είναι σπανιότερα. Τα αθηναϊκά τετράδραχμα με την κουκουβάγια και την κεφαλή της Αθηνάς, πήραν τη θέση των αιγινήτικων στατήρων ως χρήμα διεθνούς κυκλοφορίας.

Το 431 π.Χ., όταν ξεκίνησε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος οι Αθηναίοι έδιωξαν όλους Αιγινήτες από το νησί τους και έκλεισαν το τοπικό νομισματοκοπείο.

Πηγή αρχικής εικόνας: www.wildwinds.com

Από μία ιστορική σύμπτωση, στην Αίγινα, τον τόπο κοπής των πρώτων αρχαίων νομισμάτων στην κυρίως Ελλάδα, περίπου 2.400 χρόνια αργότερα, το 1828, κόπηκαν τα πρώτα νομίσματα του σύγχρονου ελληνικού κράτους από τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Δείτε εδώ:

“Φοίνικες”. Τα πρώτα νεοελληνικά νομίσματα κόπηκαν στην Αίγινα επί Καποδίστρια. Τι συμβόλιζαν και ποιοι πληρώθηκαν πρώτοι