Το δράμα των αιχμαλώτων στρατιωτών της Μικρασίας. Τα στρατόπεδα εργασίας και οι χιλιάδες αγνοούμενοι. Νέα εκπομπή

Τη δραματική ιστορία των αιχμαλώτων στρατιωτικών της Μικράς Ασίας, παρουσιάζει η «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο τη Δευτέρα, 18 Μαρτίου, στις 21:00 από το COSMOTE HISTORY.

Η εκπομπή προβάλλεται σε επανάληψη την Κυριακή, 24 Μαρτίου, στις 5 το απόγευμα.

Το Αύγουστο του 1922, μετά την επίθεση του Κεμάλ στο Αφιόν Καραχισάρ, το μικρασιατικό μέτωπο κατέρρευσε. Η υποχώρηση των Ελλήνων στρατιωτών έγινε χωρίς κανένα σχεδιασμό και ελάχιστοι κατάφεραν να ξεφύγουν. Περισσότεροι από πενήντα χιλιάδες αξιωματικοί και στρατιώτες αιχμαλωτίστηκαν.

Η «Μηχανή του Χρόνου» περιγράφει πώς ο στρατηγός Νικόλαος Τρικούπης παραδόθηκε με όλο το Α΄ και Β Σώμα Στρατού του στρατηγού Διγενή στον Κεμάλ και φωτίζει τις δραματικές στιγμές της αιχμαλωσίας χιλιάδων στρατιωτών.

Η έρευνα της εκπομπής εστιάζει στις συνθήκες κράτησης και τις σκληρές δοκιμασίες, που τους υπέβαλαν οι νικητές Τούρκοι.

Ο ακριβής αριθμός των αιχμαλώτων μέχρι σήμερα δεν είναι δυνατό να διευκρινιστεί, καθώς οι Τούρκοι δεν έδωσαν ποτέ πλήρη κατάλογο ονομάτων στους διεθνείς οργανισμούς. Ταυτόχρονα πολλοί εξοντώθηκαν, πριν γίνει μια στοιχειώδης καταμέτρηση.

Οι πορείες θανάτου

Ιστορικοί και ερευνητές μιλούν στη «Μηχανή του Χρόνου» για την πρώτη φάση της αιχμαλωσίας των Ελλήνων στρατιωτών, που ήταν οι εξοντωτικές πορείες στην ενδοχώρα της Μ. Ασίας.

Η έρευνα εξηγεί τι σήμαινε η λέξη «τσικάρ» που ήταν μια  εφιαλτική εντολή για  ξεγύμνωμα.

Ακολουθούσαν ξυλοδαρμοί, κακοποιήσεις και τεράστιες πορείες μέχρι τα στρατόπεδα της ανατολής.  Επρόκειτο για πορείες θανάτου, που διαρκούσαν εβδομάδες.

Η αγορά των αιχμαλώτων

Οι Τούρκοι παραβίασαν κάθε κανόνα διεθνούς δικαίου για τους αιχμαλώτους, τους οποίους όχι μόνο βασάνιζαν, αλλά και πωλούσαν σε ντόπιους για να τους εξοντώσουν, όπως αυτοί επιθυμούσαν.

Στις πορείες προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, οι Έλληνες στρατιώτες, περπατούσαν αμέτρητα χιλιόμετρα κάτω από τον καυτό ήλιο του Αυγούστου, γυμνοί, νηστικοί και διψασμένοι.

Τα στρατόπεδα αιχμαλώτων

Όσοι αιχμάλωτοι επέζησαν από τις δοκιμασίες, κατέληγαν σε συγκεκριμένα στρατόπεδα, που έγιναν συνώνυμο της εξαθλίωσης . Η έρευνα φωτίζει τα πιο μεγάλα που βρίσκονταν στο Ουσάκ, τη Μαγνησία, την Καισαρεία, το Τάλας, στα Άδανα, την Άγκυρα και το Κιρ Σεχήρ.

Ιστορικοί μιλούν στη «Μηχανή του Χρόνου» και αναλύουν τη δεύτερη φάση της αιχμαλωσίας των στρατιωτών, οι οποίοι μοιράστηκαν σε τάγματα εργασίας ή σκλαβώθηκαν σε ιδιώτες για πάσης φύσεως εργασίες.

Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν ζωώδεις και οι αιχμάλωτοι έφτασαν στα όρια της αποκτήνωσης. Χιλιάδες πέθαναν στα τάγματα εργασίας, ενώ οι ανύπαρκτες συνθήκες υγιεινής  προκάλεσαν επιδημίες, που θέριζαν τους εξουθενωμένους στρατιωτικούς.

Η ανταλλαγή αιχμαλώτων

Μέσα από φωτογραφικά ντοκουμέντα και μαρτυρίες στρατιωτών που κατάφεραν να επιστρέψουν στην Ελλάδα, η «Μηχανή του Χρόνου» αποκαλύπτει το άγνωστο δράμα των αιχμαλώτων πολέμου της Μ. Ασίας.

Η εκπομπή περιγράφει πώς διαμορφώθηκε ειδική συνθήκη για ανταλλαγή αιχμαλώτων όταν ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη της Λοζάνης. Επρόκειτο για μια ξεχωριστή συμφωνία, που όπως αποδείχθηκε οι Τούρκοι δεν ήθελαν να την εφαρμόσουν πλήρως, καθώς οι δικοί τους αιχμάλωτοι ήταν αριθμητικά πολύ λιγότεροι από τους Έλληνες.

Ιστορικοί εξηγούν πώς έγινε η πρώτη ανταλλαγή αιχμαλώτων που περιελάμβανε 10 χιλιάδες στρατιώτες από κάθε πλευρά. Έτσι στην Τουρκία παρέμεινε σε αιχμαλωσία ο κύριος όγκος των Ελλήνων αιχμαλώτων, τους οποίος οι συγγενείς ακόμα αναζητούσαν.

Τα ντοκουμέντα της επιστροφής

Τον Απρίλιο του 1923 έφτασαν στον Πειραιά οι πρώτοι 10.000 Έλληνες αιχμάλωτοι στρατιώτες και η εικόνα τους στοίχειωσε την ελληνική κοινωνία. Οι εικόνες από το φιλμ – ντοκουμέντο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού επιβεβαιώνει το δράμα τους. Άνθρωποι σκελετωμένοι, ακρωτηριασμένοι και ψυχικά τραυματισμένοι.

Ιστορικοί μιλούν στη «Μηχανή του Χρόνου» και τους περιγράφουν ως ανθρώπινες σκιές. Οι εικόνες του άλλοτε ένδοξου ελληνικού στρατού σόκαραν την ελληνική κοινωνία.

Οι αγνοούμενοι

Η εκπομπή ερευνά και παρουσιάζει τι απέγιναν όσοι δεν επέστρεψαν με τα πρώτα καράβια. Με βάση τους υπολογισμούς ένας στους δύο αιχμάλωτους στρατιώτες δεν επέστρεψε από την Τουρκία, προκαλώντας την κινητοποίηση του Ερυθρού Σταυρού για την ανεύρεσή τους.

Μάλιστα στην Ελλάδα η Υπηρεσία Αναζητήσεων του ΕΣ αποτέλεσε βασικό εργαλείο για τον εντοπισμό τους χωρίς όμως εντυπωσιακά αποτελέσματα για τους χαμένους στρατιώτες.

Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόμα και τη δεκαετία του 1930, υπήρχαν μαρτυρίες αιχμαλώτων που δραπέτευσαν και επιστρέφοντας στην πατρίδα, επιβεβαίωσαν την ύπαρξη πολλών αιχμαλώτων στην Τουρκία.

Η εκπομπή διερευνά την στάση των ελληνικών κυβερνήσεων για τους αγνοούμενους, σε μια κρίσιμη περίοδο που υπογράφηκε ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας.

Η «Μηχανή του Χρόνου» αποτυπώνει το δράμα όσων επέζησαν και επέστρεψαν σε μια κοινωνία που δεν είχε προνοήσει τίποτα για αυτούς, αλλά και όσων έμειναν αζήτητοι στην ανατολή ως ξεγραμμένοι από την ιστορία και την πολιτεία.

Έρευνα επεισοδίου: Μαρία Γαλάτη

Στην εκπομπή μιλούν:

Δρ. Γιάννης Γκλαβίνας, ιστορικός – αρχειονόμος Γ.Α.Κ.

Δρ. Βλάσης Αγτζίδης, ιστορικός

Νίκος Κανελλόπουλος, επίκουρος καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας – Σχολή Ευελπίδων

Νίκος Τόμπρος, αναπληρωτής καθηγητής πολιτικής ιστορίας – Σχολή Ευελπίδων

Αναστάσιος Λιάσκος, Πρόεδρος Δ.Σ. Πολεμικού Μουσείου

Μαρία Λιανδρή, Διευθύντρια Αναζητήσεων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού

Λουκάς Χριστοδούλου, Πρόεδρος Κέντρου Σπουδής και ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού – Νέα Ιωνία

Μαριάννα Μαστροσταμάτη, απόγονος Μικρασιάτη στρατιώτη

Ιωάννης Βουβάκης, απόγονος αιχμαλώτου πολέμου Γιάννη Πηγιάκη

Θέμις Παπαδοπούλου, Έφορος ε.τ. Μουσείου και βιβλιοθήκης Εστίας Ν. Σμύρνης