Το διάσημο ελληνιστικό άγαλμα του πυγμάχου, που τρόμαξε τους εργάτες. Το πέρασαν για πτώμα γιατί είχε ρεαλιστικές πληγές

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Τον Μάρτιο του 1885 πραγματοποιούνταν αρχαιολογικές ανασκαφές στο λόφο του  Κουιρινάλε (Κυρινάλιο, Κυρηνάλιο) το ψηλότερο από τους επτά λόφους της Ρώμης, στα βορειοανατολικά από το κέντρο της πόλης, όπου σήμερα βρίσκεται το Προεδρικό Μέγαρο.

Στην αρχαιότητα ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε χτίσει εκεί μεγάλο συγκρότημα λουτρών («Θέρμες Κωνσταντίνου») και οι αρχαιολόγοι ανέσκαπταν τα κατάλοιπά τους.

Κάποια στιγμή οι εργάτες άρχισαν να αποκαλύπτουν μια καθισμένη μορφή ενός γυμνού άνδρα σε φυσικό μέγεθος. Λέγεται ότι τρόμαξαν γιατί νόμιζαν ότι είχαν βρει ένα καλοδιατηρημένο πτώμα ενός δολοφονημένου άνδρα!

Πάντως γρήγορα διαπιστώθηκε ότι ήταν ένα χάλκινο άγαλμα τόσο ρεαλιστικό στις λεπτομέρειές του που έμοιαζε σαν αληθινός άνθρωπος!

Αριστούργημα της ελληνιστικής τέχνης

Τα αρχαία χάλκινα αγάλματα είναι σπανιότερα σε σχέση με αυτά από μάρμαρο ή πωρόλιθο αφού συνήθως τα έλιωναν για το μέταλλό τους. Όμως δεν είναι απλά ένα αρχαίο χάλκινο άγαλμα. Πρόκειται για ένα ελληνιστικό αριστούργημα, πιθανότατα ένα από τα ελάχιστα πρωτότυπα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, που χρονολογείται μεταξύ του 3ου και 1^ου αιώνα π.Χ.

Εκείνη την εποχή η γλυπτική είχε φθάσει στο ανώτερο βαθμό ρεαλισμού. Οι Έλληνες καλλιτέχνες δεν απέδιδαν πλέον το ανθρώπινο σώμα με εξιδανίκευση, όπως έκαναν στην κλασική εποχή, αλλά το απεικόνιζαν με ατομικά χαρακτηριστικά και έντονο ρεαλισμό.

Το άγαλμα που βρέθηκε στις «Θέρμες του Κωνσταντίνου» απεικονίζει έναν μυώδη και γυμνό πυγμάχο που ξεκουράζεται μετά από έναν αγώνα.

Είναι γνωστό ως  ο «Πυγμάχος σε ανάπαυση», «των Θερμών» ή «του Κυρινάλιου»

Αν και το πρόσωπό του έχει έντονα σημάδια από τον βάναυσο αγώνα που είχε μόλις δώσει, αποπνέει μία γαλήνια ηρεμία. Ο τρόπος που απεικονίζεται το συναίσθημα του πυγμάχου και οι φυσικές λεπτομέρειες του σώματός του κάνουν το άγαλμα ένα από τα διασημότερα της αρχαιότητας.

Τα χείλη, οι πληγές και οι ουλές στο πρόσωπο ήταν αρχικά ένθετα με χαλκό για να ξεχωρίζουν. Περαιτέρω χάλκινα ένθετα στον δεξιό ώμο, τον αντιβράχιο, τα χέρια και το μηρό αντιπροσωπεύουν ξεραμένο αίμα.

Ο πυγμάχος εξακολουθεί να φορά γύρω από τα χέρια του τα δερμάτινο λουριά ή ιμάντες που φορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες πυγμάχοι όπως τα γάντια των πυγμάχων της σύγχρονης εποχής.

Τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών έχουν κάποια φθορά που δεν υπάρχει στο υπόλοιπο άγαλμα. Φαίνεται ότι αυτό οφείλεται στους επισκέπτες που καθώς περνούσαν μπροστά από το άγαλμα για να μπουν στα λουτρά το έτριβαν κατά λάθος με τα σώματά τους.

Ποιος απεικονίζεται;

Δεν γνωρίζουμε ποιος ήταν ο γλύπτης του “Πυγμάχου σε ανάπαυση“.

Κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι απεικονίζει τον Θεαγένη, τον διασημότερο αρχαίο Έλληνα πυγμάχο. Ήταν από τη Θάσο και έζησε τον 5^ο αιώνα π.Χ. Υπήρξε νικητής εκτός από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και σε άλλος πανελλήνιους αγώνες (Ίσθμια, Νέμεα, Πύθια κ. ά).

Λέγεται ότι νίκησε σε 1406 αγώνες πυγμαχίας, στη διάρκεια των οποίων σκότωσε πολλούς από τους αντιπάλους του. Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ότι αγάλματα του Θεαγένη υπήρχαν σε διάφορες πόλεις. Το πιο διάσημο ήταν στην πατρίδα του τη Θάσο.

Κάποτε ένα ντόπιος προκάλεσε το άγαλμα του Θεαγένη σε αγώνα βανδαλίζοντάς το. Τότε το άγαλμα έπεσε πάνω του και τον σκότωσε. Ήταν ο τελευταίος αντίπαλος που σκότωσε ο διάσημος πυγμάχος!

Οι Θάσιοι δίκασαν το άγαλμα και το καταδίκασαν σε εξορία! Το πέταξαν στη θάλασσα. Όμως, σύντομα η γη σταμάτησε να παράγει καρπούς. Το Μαντείο των Δελφών διέταξε τους Θασίους να αποκαταστήσουν το άγαλμα του Θεαγένη για να σταματήσει η σιτοδεία.

Πράγματι ένα ψαροκάικο ανέλκυσε με τα δίχτυα του το άγαλμα από τη θάλασσα, και οι ντόπιοι το έβαλαν πάλι στη θέση του και σταμάτησε το κακό. Ακόμη και σήμερα οι Θάσιοι τιμούν τον Θεαγένη αφού η ποδοσφαιρική ομάδα τους έχει το όνομά του.

Το άγαλμα «Πυγμάχος σε ανάπαυση» είναι ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του Εθνικού Μουσείου της Ρώμης και ο επισκέπτης της «αιώνιας πόλης» μπορεί να το δει και να το θαυμάσει στο Παλάτσο Μάσιμο των Θερμών (“Palazzo Massimo alle Terme”).  

Αρχική εικόνα: Φωτογραφία του αγάλματος που ελήφθη το Μάρτιο του 1885 όπως βρέθηκε στη διάρκεια της ανασκαφής των “Θερμών του Κωνσταντίνου”. Πηγή: Wikipedia