Το άλυτο αίνιγμα του ρωμαϊκού δωδεκάεδρου. Ήταν κάποιο αρχαίο παιχνίδι, όργανο μέτρησης ή θρησκευτικό αντικείμενο; Είχε μεγάλη αξία και φυλασσόταν μαζί με νομίσματα και τιμαλφή

Το ρωμαϊκό δωδεκάεδρο είναι ένα μικρό κοίλο αντικείμενο, συνήθως από μπρούντζο ή σπανιότερα από πέτρα, με γεωμετρικό σχήμα που έχει 12 έδρες. Κάθε έδρα έχει σχήμα πεντάγωνου.

Τα ρωμαϊκά αυτά δωδεκάεδρα διακοσμούνται με μικρά σβολάκια σε κάθε γωνία του πενταγώνου, ενώ τις περισσότερες φορές οι έδρες έχουν τρύπες. Αν και έχουν περάσει πάνω από 200 χρόνια από την ανακάλυψή τους, αυτά τα αντικείμενα εξακολουθούν να παραμένουν ένα άλυτο μυστήριο.

Τα πρώτα δωδεκάεδρα χρονολογούνται τον 2ο και 3ο αιώνα π. Χ και το μέγεθός τους κυμαίνεται από 4 εώς 11 εκατοστά.

Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί περισσότερα από 100 τέτοια αντικείμενα σε διάφορες χώρες όπως, Βρετανία, Βέλγιο, Γερμανία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Αυστρία, Ελβετία και Ουγγαρία.

Το μεγάλο μυστήριο για τους επιστήμονες είναι η χρησιμότητά τους. Δυστυχώς δεν υπάρχουν γραπτές πηγές από την εποχή της δημιουργίας τους που θα μας διαφώτιζαν για την λειτουργικότητά τους. Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί πολλές εικασίες.

Για παράδειγμα έχει ειπωθεί ότι ίσως χρησιμοποιούνταν ως κηροπήγια, υπόθεση που ενισχύθηκε από υπολείμματα κεριού που βρέθηκαν σε ένα από αυτά, άλλοι ισχυρίστηκαν ότι πρόκειται για ζάρια, όργανα μέτρησης, συσκευές που καθόριζαν την καλύτερη εποχή για καλλιέργεια σιτηρών, όργανα μέτρησης για πίεση σε σωλήνες, βασιλικά σκήπτρα, παιχνίδια, ή απλώς γεωμετρικά γλυπτά.

Μεταξύ αυτών των υποθέσεων κάποιες είναι πιο βάσιμες.

Όργανα μέτρησης στα πολεμικά πεδία;

Μία από τις πιο πιθανές εικασίες είναι ότι οι Ρωμαίοι τα χρησιμοποιούσαν ως όργανα μέτρησης στα πεδία της μάχης για να προσδιορίζουν την τροχιά και την εμβέλεια ρίψης όποιων όπλων διέθεταν. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει τα διάφορα μεγέθη που έχουν οι τρύπες στα πεντάγωνα.

Μία παρόμοια ερμηνεία είναι ότι τα δωδεκάεδρα λειτουργούσαν σαν άλφαδι για να καθορίζουν πόσο επίπεδη ή τι κλίση είχε κάθε περιοχή. Ωστόσο, τίποτα δεν έχει αποδειχθεί ώστε μετά βεβαιότητας να μπορούν οι επιστήμονες να αποφανθούν για τη χρήση τους.

Όργανα αστρονομίας;

Μία άλλη πιθανή εκδοχή είναι να πρόκειται για όργανα αστρονομίας που προσδιόριζαν την καλύτερη εποχή για την καλλιέργεια των σιτηρών. Σύμφωνα με τον G. M.C Wagemans το δωδεκάεδρο ήταν δηλαδή ένα αστρονομικό όργανο μέτρησης με τη βοήθεια του οποίου μπορούσε να μετρηθεί η γωνία φωτός του ήλιου και συνεπώς να υπολογιστεί η εποχή της άνοιξης και του φθινοπώρου με ακρίβεια.

Κάποιες συγκεκριμένες μάλιστα ημερομηνίες πρέπει να θεωρούνταν ιδιαίτερα σημαντικές για την καλλιέργεια.

Αλλά και αυτή η θεωρία δεν επιβεβαιώνεται επειδή τα δωδεκάεδρα δεν είχαν ένα μόνο συγκεκριμένο μέγεθος. 

Παιχνίδι των λεγεωνάριων;

Μια άλλη εικασία είναι ότι τα δωδεκάεδρα ήταν θρησκευτικά αντικείμενα των Καληδόνιων ιερέων στη Βρετανία.

Αλλά και για αυτή την ερμηνεία δεν υπάρχουν καταγραφές σε γραπτά κείμενα. Θα μπορούσε να είναι ένα παιχνίδι των λεγεωνάριων κατά την διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Οι υποστηρικτές αυτής της εκδοχής ισχυρίζονται ότι στόχος του παιχνιδιού ήταν οι παίκτες να πετύχουν τις τρύπες με πέτρες.  

Μία άλλη ανακάλυψη εντείνει ακόμη περισσότερο το μυστήριο. Πριν λίγο καιρό ο Μπένο Άρτμαν ανακάλυψε ένα ρωμαϊκό εικοσάεδρο το οποίο εσφαλμένως θεωρήθηκε δωδεκάεδρο με μια πρόχειρη ματιά και τοποθετήθηκε αδιάφορα σε μια γωνία ενός μουσείου.

Η ανακάλυψη αυτή εγείρει το ερώτημα αν υπάρχουν παρόμοια πολύεδρα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με διαφορετικό αριθμό εδρών , όπως οκτάεδρα, εξάεδρα, ή άλλα εικοσάεδρα.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι ιδιοκτήτες τους τα εκτιμούσαν ιδιαιτέρως καθώς πολλά από αυτά βρέθηκαν ανάμεσα σε πολύτιμα αντικείμενα και νομίσματα. Ίσως να μην μάθουμε ποτέ την ακριβή χρήση αυτών των ρωμαϊκών αντικειμένων αλλά ελπίζουμε ότι κάποιες καινούργιες ανακαλύψεις των αρχαιολόγων ενδεχομένως να ρίξουν περισσότερο φως σε αυτά τα μυστηριώδη αντικείμενα.

Πληροφορίες: The Roman icosahedron found by Benno Artmann (georgehart.com)

The Roman dodecahedron – Legends and Chronicles.