«Το αίμα ξεπλένεται με αίμα». Οι διαφορές της κρητικής και της μανιάτικης βεντέτας. Οι υποθέσεις που συγκλόνισαν

H ιταλική λέξη βεντέτα (vendetta) προέρχεται από το λατινικό vindicta και σημαίνει εκδίκηση.

Ως βεντέτα ορίζεται, η αλληλοεξόντωση οικογενειών, που βρίσκονται σε διαμάχη για διάφορους λόγους, κυρίως για λόγους τιμής, ή για κτηματικές διαφορές. Είναι επίσης ο φόνος που διαπράττεται με κίνητρο την εκδίκηση για έναν άλλο φόνο.

Η βεντέτα είναι συχνή στην ιστορία της Κρήτης, ενώ στη Μάνη αποκαλείται Γδικιωμός και έχει διαφορές. Στην γειτονική Αλβανία η αυτοδικία αποκαλείται Κανούν και προέρχεται από την ελληνική λέξη «κανών».

Πρόκειται για ένα άγραφο ηθικό κώδικα, που αφορά στην «μπέσα» και την τιμή και έχει οδηγήσει σε πολύνεκρες βεντέτες.

«Το αίμα ξεπλένεται με αίμα» 

Συχνά στο οθωμανικό δίκαιο το έγκλημα της ανθρωποκτονίας δικαιωνόταν μόνο με φόνο ή με «εξαγορά του αίματος», δηλαδή με χρηματική αποζημίωση στους συγγενείς του θύματος.

Φαίνεται όμως ότι η προέλευση της βεντέτας έρχεται από τα αρχαία χρόνια. Η εκδικητική ανταπόδοση υπάρχει από αρχαιότατους χρόνους στην Ελλάδα, το Ισραήλ και τη Μέση Ανατολή. Το φαινόμενο γενικά αναπτύχθηκε σε μεσογειακές και αραβικές χώρες.

Καταγραφές του Αριστοτέλη αναφέρονται στον εθιμικό «νόμο της ανταπόδοσης» βάσει του οποίου «όποιος διαπράξει ένα αδίκημα μόνο σαν πάθει ό,τι έκαμε δίκη σωστή θα γίνει» (Ηθικά Νικομάχεια).

Αυτό που προκαλεί τη μεγαλύτερη εντύπωση στους μελετητές είναι ότι οι περισσότερες αρχαίες κοινωνίες που εφάρμοζαν το ισόποινο ήταν θεοκρατικές, αλλά παρόλα αυτά αυτή η μορφή απονομής δικαιοσύνης υπήρξε προϊόν καθαρά ανθρώπινης βούλησης και δεν δικαιολογήθηκε ποτέ ως επιταγή ενός θεού.

Η βεντέτα στην Κρήτη

Η κρητική -όπως και κάθε άλλη- βεντέτα στηρίζεται στον άγραφο «νόμο του αίματος», ο οποίος στηρίζεται στις αρχές της τιμής και της προστασίας. Αιτία για να ξεκινήσει ο ιδιότυπος πόλεμος μεταξύ οικογενειών είναι η προστασία της υπόληψης και της τιμής, μετά από κάποιου είδους προσβολή.

Οι βεντέτες ξεκινούσαν λόγω κτηματικών διαφορών, ζωοκλοπών και καταπατήσεων, και γίνονταν εντονότερες όταν υπήρχε φονικό. Ακόμα όμως και μια απλή εξύβριση μπορούσε να έχει κακό τέλος.

Η μεταβίβαση του υποχρέωσης της αντεκδίκησης και στις επόμενες γενιές οδήγησε σε ατέλειωτο κύκλο αίματος με θύματα ανθρώπους, των οποίων το σφάλμα δεν είναι παρά το επώνυμό τους.

Η βεντέτα Σαρτζετάκη-Πεντάρη που κράτησε 70 χρόνια

Η πιο σφοδρή και αιματηρή βεντέτα που γνώρισε η Κρήτη ήταν αυτή μεταξύ των οικογενειών Σαρτζετάκη και Πεντάρη στα Χανιά.

Η διάρκειά της έφτασε τα 70 χρόνια, ενώ πολλοί από τους άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενους αναζήτησαν καταφύγιο σε άλλες περιοχές της Ελλάδας μακριά από την Κρήτη.

Από το 1910 οι δύο οικογένειες σκότωναν διαδοχικά μέλη η μία της άλλης για κτηματικές διαφορές.

Η βεντέτα έληξε σιωπηρά το 1985 αφού είχε μετρήσει πάνω από 60 θύματα

Αφορμή στάθηκε η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα ο βουλευτής Ευάγγελος Πεντάρης υπερψήφισε για το ανώτατο αξίωμα τον Χρήστο Σαρτζετάκη!

Άλλες διάσημε περιπτώσεις που καταγράφηκαν στο χρονικό με τις κρητικές βεντέτες ήταν η υπόθεση του κτηνοτρόφου Γιάννη Παπαδόσηφου, ο οποίος το 1988 μέσα στο δικαστήριο του Εφετείου Πειραιά σκότωσε τον δολοφόνο του γιού του και δήλωσε ότι “αγαλλίασε η ψυχή του”.

Στις μέρες μας, οι βεντέτες στην Κρήτη έχουν εξασθενίσει αν και στις ορεινές και πιο απομονωμένες περιοχές των Χανίων, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου η προστασία της οικογενειακής τιμής εξακολουθεί να είναι αρχή στην οποία δεν γίνονται εκπτώσεις.

Μανιάτικη βεντέτα

Οι καταγεγραμμένες αναφορές για την μανιάτικη βεντέτα δείχνουν ότι υπάρχουν κάποιες διαφορές με την κρητική, σχετικά με τους κώδικες τιμής και το τελετουργικό. Για παράδειγμα τα αρσενικά παιδιά μιας «ατιμασμένης» οικογένειας ανατρέφονταν με μοναδικό σκοπό όταν μεγαλώσουν να πάρουν πίσω το αίμα του θύματος.

Σκοπός της μανιάτικης βεντέτας ήταν η επικράτηση μεταξύ των πατριών (οικογενειών). Επρόκειτο για το λεγόμενο «γδικιωμό» ή δικιωμό- που αφορούσε αρχικά το σόι ή την οικογένεια και όχι το άτομο. Ήταν η τιμωρία μιας πράξης που είχε γίνει σε βάρος της οικογένειας.

Ο γδικιωμός ή δικιωμός (από το εκ-δικιωμός, γδικιώμαι-εκδικιώμαι) ήταν ο τρόπος ανταπόδοσης του άδικου σε κάποιον 

Την εκδίκηση την προκαλούσε η δημόσια προσβολή, η δυσφήμιση, οι αγροτοζημιές, οι πολιτικές διαμάχες, οι κληρονομικές διαφορές, η αρπαγή νύφης, η διάλυση του αρραβώνα, η μοιχεία ή η αθέτηση λόγου.

Την τιμωρία αποφάσιζε το οικογενειακό συμβούλιο, ενώ δεν ήταν απαραίτητο να τιμωρηθεί προσωπικά ο ένοχος της πράξης. Η βεντέτα μπορούσε να στραφεί και εναντίον άλλου μέλους της αντίπαλης οικογένειας. Συχνά στόχος ήταν η ολοκληρωτική εκμηδένιση της αντίπαλης οικογένειας.

Το πρώτο χτύπημα δεν γινόταν ποτέ απροειδοποίητα

Η πλευρά που προκαλούσε κήρυσσε επίσημα τον πόλεμο, χτυπούσαν οι καμπάνες, τα δυο αντίπαλα μέρη πήγαιναν στους πύργους τους κι από κει και πέρα κάθε μέσο καταστροφής ήταν επιτρεπτό.

Η Μανιάτικη βεντέτα κρατούσε, όπως και στην Κρήτη, πολλά χρόνια και μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά. Βασική διαφορά στην μανιάτικη βεντέτα ήταν το λεγόμενο «ψυχικό», η μεγαλειώδης πράξη που έκανε τους άσπονδους εχθρούς, εγκάρδιους φίλους (ψυχαδερφούς) και έτσι έληγε μία βεντέτα.

Το ψυχικό επιτυγχάνεται με τη μεσολάβηση ατόμων με κύρος και δύναμη.  Έτσι επιτυγχάνεται η συγχώρεση και οι εχθροί αδερφοποιούνται. Αποδεικνύουν ότι δεν είναι φονιάδες, αλλά όργανα και εφαρμοστές του άγραφού αλλά ισχυρού ηθικού νόμου.

Κατά μια άλλη ερμηνεία το λεγόμενο ψυχικό, που έδινε τέλος στις συγκρούσεις, ήταν ομολογία ήττας από την  οικογένεια που ζητούσε συγγνώμη. Όταν όμως και οι δύο μεριές έκαναν ισότιμο συμβιβασμό ονομαζόταν ψυχαδερφοσύνη.

Στην ιστορία πέρασε ο μεγάλος Γδικιωμός της Μάνης που έγινε το 1871 μεταξύ των Καουριάνων και των Κουριάνων 

Αρχηγός των Κουριάνων ήταν ο Καουριάνος Κούρος – Μαυρομιχάλης. Ήταν τόσο μεγάλη η βεντέτα που γενικεύτηκε σε όλη την Δυτική Μάνη, ώστε για να επέλθει η τάξη, χρειάστηκε η παρέμβαση του στρατού με πυροβολικό επί Πρωθυπουργίας του Μανιάτη Αλέξανδρου Κουμουνδούρου.

Οι σύγχρονες βεντέτες

Βεντέτες με πολιτικό-οικονομικά κίνητρα υφίστανται ακόμα στη νότια Ιταλία, εκεί όπου κυριαρχεί η Μαφία και μπαίνουν όλοι στη μάχη της επικράτησης και της παντοδυναμίας.

Αντίθετα, στο Αφγανιστάν και σε χώρες της Μέσης Ανατολής υπηρετούν εθιμικά και με σεβασμό την αρχή «του οφθαλμός αντί οφθαλμού», οπότε και οι βεντέτες -εάν δημιουργηθούν- έχουν μικρή έκταση.