Το άγνωστο σκίτσο του Πάμπλο Πικάσο για τους έλληνες εξόριστους της χούντας. 16 χρόνια πριν είχε κάνει το περίφημο σκίτσο του Μπελογιάννη

30 Μαρτίου 1952. Στο Γουδή βρισκόταν παρατεταγμένο το εκτελεστικό απόσπασμα έτοιμο να εξαπολύσει τα πυρά του εναντίον τεσσάρων ανδρών. Ήταν κομμουνιστές που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο με την κατηγορία της προδοσίας και της κατασκοπείας. Ανάμεσά τους βρισκόταν ο Νίκος Μπελογιάννης.

Τη δεκαετία του ’50 το ΚΚΕ είχε κηρυχθεί παράνομο kαι τα μέλη του βρίσκονταν υπό διωγμό. Συλλήψεις, δίκες και εξορίες ήταν συνήθεις πρακτικές και κρατούσαν τους κομμουνιστές υπό ένα καθεστώς διαρκούς τρομοκρατίας.

Ο Νίκος Μπελογιάννης, πρωτοστάτης στον κομμουνιστικό χώρο, αμέσως μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου και την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, κατέφυγε στο εξωτερικό. Όταν το καλοκαίρι του 1950 επέστρεψε, κυκλοφορούσε με το ψευδώνυμο Ερρίκος Πανόζ. Ωστόσο, δεν κατάφερε να μείνει για πολύ καιρό στην αφάνεια. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους, συνελήφθη για την εμπλοκή του με το ΚΚΕ κατηγορούμενος για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση και κατασκοπεία. Παραπέμφθηκε σε δίκη, η οποία μετά από πολλές αναβολές, κατέληξε στην καταδίκη του σε θάνατο. Kaτά την πρώτη φάση της διαδικασίας, μέλος του δικαστηρίου ήταν ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος.

Η θανατική ποινή ξεσήκωσε κύματα αντιδράσεων διεθνώς. Κορυφαίοι εκπρόσωποι των γραμμάτων και των τεχνών έστρεψαν τα βλέμματά τους στην Ελλάδα εκφράζοντας ανοιχτά την υποστήριξή τους στους μελλοθάνατους κομμουνιστές. Λέγεται ότι μέσα σε μια βδομάδα, η κυβέρνηση Πλαστήρα έλαβε 250.000 τηλεγραφήματα που απαιτούσαν να μην εφαρμοστεί η ποινή. Ανάμεσα στους διαμαρτυρόμενους ήταν κορυφαίοι διανοούμενοι όπως ο Πωλ Ελυάρ, ο Ναζίμ Χικμέτ, ο Ζαν Κοκτώ, ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ, ο Τσάρλι Τσάπλιν, αλλά και ο Πάμπλο Πικάσο.

Τα πορτραίτα του Πικάσο για τους Έλληνες συντρόφους

Ο μεγάλος ζωγράφος ήταν γνωστός για τις αντιφασιστικές του αντιλήψεις, καθώς και για το γεγονός ότι είχε προσχωρήσει στον κομμουνισμό. Μέσω της διεθνούς επικαιρότητας παρακολουθούσε τις δίκες των κομμουνιστών στην Ελλάδα. Η στάση του Νίκου Μπελογιάννη τον συγκίνησε ιδιαίτερα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο 36χρονος άνδρας, ο οποίος όλη του τη ζωή μαχόταν για τα ιδανικά που κι ο ίδιος ο Πικάσο υποστήριζε, κατά τη διάρκεια της δίκης είχε ένα κόκκινο γαρύφαλλο που του είχε δώσει η σύντροφός του Έλλη Παπά.

Εμπνευσμένος από την ρομαντική εικόνα του νεαρού «συντρόφου» του, ο Πάμπλο Πικάσο ζωγράφισε ένα σκίτσο. Ήταν ένα πορτραίτο του Μπελογιάννη στο οποίο απεικονίζεται ο ίδιος με το χαρακτηριστικό γαρύφαλλο στο χέρι. Ο Πικάσο το δημοσίευσε αμέσως μετά την απόφαση της εκτέλεσής του, στο πλαίσιο των διεθνών αντιδράσεων για τη σωτηρία του.

Βέβαια, αυτό δεν ήταν το μοναδικό έργο που ο Πικάσο αφιέρωσε στους έλληνες αριστερούς. Ένα ακόμη σκίτσο του μεγάλου ζωγράφου που διασώζεται, δημιουργήθηκε πέντε χρόνια πριν από τον θάνατό του. Το 1968, εν μέσω της Χούντας των Συνταγματαρχών, ο Πικάσο συμμετείχε με σκίτσο του σε μία έκδοση της Γαλλικής Επιτροπής για την Δημοκρατία στην Ελλάδα. Το συγκεκριμένο σχέδιο ήταν αφιερωμένο στους εξόριστους Έλληνες διανοούμενους. Στο έργο απεικονίζονται τρεις άνδρες και μία γυναίκα. Οι μισοί είναι ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές και οι άλλοι μισοί φορούν αρχαιοπρεπείς μανδύες.

Σε αντίθεση με άλλους καλλιτέχνες που δεν θέλησαν ποτέ το έργο τους να λάβει πολιτική χροιά, ο σπουδαίος ζωγράφος ουκ ολίγες φορές χρησιμοποίησε το ταλέντο του για να εκφράσει δημόσια τις αντιλήψεις του και να ασκήσει κριτική στα κακώς κείμενα της εποχής του. Μέσα από την τέχνη του ενίοτε τιμούσε, σχολίαζε ή κατέκρινε πρόσωπα και γεγονότα της επικαιρότητας.

Ο Πάμπλο Πικάσο δεν επισκέφθηκε ποτέ την Ελλάδα. Ωστόσο, η ταραχώδης ελληνική πραγματικότητα κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα δεν τον άφησε ανεπηρέαστο. Άλλωστε, την ίδια περίοδο και η δική του πατρίδα, η Ισπανία, υπέφερε από το δικτατορικό καθεστώς του Φράνκο μετά από έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο. Αφετέρου, ο ίδιος ως καλλιτέχνης, κατά γενική ομολογία, είχε επηρεαστεί και εμπνευστεί βαθύτατα από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Επομένως, δεν ήταν παράλογο να στηρίξει τον αγώνα της ελληνικής αριστεράς μέσα από την τέχνη του, η οποία ήταν το ισχυρότατο «όπλο» που διέθετε.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και η μαρτυρία της Έλλης Παππά, που γέννησε το παιδί τους στη φυλακή (βίντεο)