Το άγνωστο σχέδιο για την υδροδότηση της Αθήνας από τη λίμνη Στυμφαλία. Οι αντιδράσεις και τα αιματηρά επεισόδια

Για δεκαετίες μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς, η ελληνική πολιτεία, οι επιστήμονες και οι ιδιωτικές εταιρείες προσπαθούσαν να βρουν μία μόνιμη και βιώσιμη λύση στο πρόβλημα της υδροδότησης της Αθήνας, που συνεχώς μεγάλωνε.

Επρόκειτο για ζήτημα επιβίωσης, καθώς οι αρρώστιες θέριζαν και οι τεράστιες ανάγκες για νερό δεν γινόταν να καλυφθούν ούτε από έργα της αρχαιότητας, όπως το Πεισιστράτειο και το Αδριάνειο Υδραγωγείο, ούτε από τα πηγάδια, τις κρήνες και τις δεξαμενές. Οι «νερουλάδες» έκαναν χρυσές δουλειές, αλλά πλέον δεν επαρκούσαν.

Την κορύφωση της κρίσης σηματοδότησε η έλευση των Μικρασιατών προσφύγων μετά το 1922 και η τραγική λειψυδρία  της πόλης που τελικά αντιμετωπίστηκε με το τεράστιο έργο της κατασκευής του τεχνητού φράγματος του Μαραθώνα. Τότε η  αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανέλαβε να “ξεδιψάσει” την Αθήνα.

Σήμερα, το νερό θεωρείται δεδομένο, καθώς φτάνει στις βρύσες των Αθηναίων, όχι πλέον λόγω του φράγματος στο Μαραθώνα, αλλά και χάρη στο νερό που συσσωρεύεται στις  λίμνες της Υλίκης στη Βοιωτία και του Μόρνου στη Φωκίδα, και μεταφέρεται στην πρωτεύουσα μέσα από μια εντυπωσιακή διαδρομή εκατοντάδων χιλιομέτρων.

Αυτό που είναι ελάχιστα έως καθόλου γνωστό είναι πως, στα τέλη του 19ου αιώνα, είχε προταθεί ως λύση η μεταφορά του νερού της λίμνης Στυμφαλίας στην Αθήνα.

Το σχέδιο οδήγησε σε έντονες πολιτικές διαφωνίες και κοινωνικές συγκρούσεις, καθώς η υλοποίησή του παρουσίαζε ποικίλες δυσκολίες και προσέκρουε στα συμφέροντα των τοπικών κοινωνιών.

Τo σχέδιο Στυμφαλία 

Στα τέλη της δεκαετίας του 1880, ο πληθυσμός της Αθήνας ξεπερνούσε τους 100.000 κατοίκους και το Αδριάνειο Υδραγωγείο αδυνατούσε να καλύψει τις ανάγκες ύδρευσης και άρδευσης. Χαρακτηριστικά επιστημονικό περιοδικό της εποχής  ανέφερε.

«Οι κάτοικοι της πόλεώς μας, κατά 9/10 νευρασθενικοί και απεξηραμένοι, μη έχοντες ύδωρ επαρκές, δεν λούονται, δεν καθαρίζονται».

Η λαϊκή πίεση για το νερό ήταν έντονη και η κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη στράφηκε στον μηχανικό Quellenec, ο οποίος είχε ασχοληθεί με τα λιμενικά έργα του Πειραιά, για να μελετήσει το πρόβλημα της υδροδότησης της πρωτεύουσας.

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Quellenec πρότεινε ως ιδέα να αξιοποιηθούν τα νερά της Στυμφαλίας, λίμνης κοντά στα σύνορα των Νομών Κορινθίας και Αργολίδας που είναι γνωστή κυρίως από τον έκτο άθλο του μυθικού Ηρακλή.

«Η πρόταση αφορούσε τη μεταφορά 1.000 λίτρων νερού το δευτερόλεπτο από τις πηγές της Στυμφαλίας στην Αθήνα και το κόστος υπολογιζόταν στα 40 εκατομμύρια δραχμές, ποσό εξωφρενικό σε μια περίοδο που η οικονομία της χώρας δεν ήταν η ιδανικότερη», ανέφερε στη «ΜτΧ» Λουκάς Γεωργαλάς, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Σχεδιασμού & Διαχείρισης Υπηρεσιών Ύδατος στο Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας.

Εκτός από κοστοβόρο, το σχέδιο ήταν και εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθεί. Ο αγωγός θα έπρεπε να είναι κλειστός, να διασχίσει 11 διαφορετικά υδρολογικά λεκανοπέδια κάθετα προς τις οροσειρές και να εξασφαλίσει πίεση με σίφωνες σε διάφορα σημεία του.

Επίσης, η τιμή του νερού θα αυξανόταν ραγδαία για τα νοικοκυριά της Αθήνας και οι συνέπειες για τη λίμνη θα ήταν καταστροφικές, όπως εξηγεί ο Καθηγητής Υδρολογίας, Παναγιώτης Σαμπατακάκης:

«Η Στυμφαλία απέχει από την Αθήνα περισσότερο από 170 χιλιόμετρα. Είναι ένα έργο που ακόμα και τώρα να το σκεφτούμε, υπάρχουν τεράστιες δυσκολίες και προβλήματα. Η ιστορική λίμνη της Στυμφαλίας θα στέγνωνε και θα καταστρεφόταν. Έχω την εντύπωση ότι ήταν μία πολύ άστοχη υπόδειξη, τηρουμένων βέβαια των αναλογιών και της γνώσης εκείνης της εποχής».

«Λειψυδριακοί» εναντίον «Στυμφαλιακών»

Τον Ιούνιο του 1899, η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη υπέγραψε σύμβαση με ιδιωτική εταιρεία, με αντικείμενο τη διοχέτευση των υδάτων της Στυμφαλίας και τη δημιουργία υπονόμων. Η σύμβαση έπρεπε να ψηφιστεί στη Βουλή και ο πολιτικός κόσμος χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα: εκείνους που ήταν υπέρ της σύμβασης και αυτούς που ήταν κατά.

Διάφοροι βουλευτές, ανάμεσά τους ο Φωκίων Νέγρης και ο Στέφανος Δραγούμης, στηλίτευσαν τη σύμβαση, ισχυριζόμενοι ότι δεν είχε εκπονηθεί επαρκής μελέτη, ούτε είχαν συγκεντρωθεί τα απαιτούμενα κεφάλαια.

Τοπικοί παράγοντες υποστήριξαν ότι εκτάσεις 15.000 στρεμμάτων που αρδεύονταν από τα νερά της Στυμφαλίας θα καταστρέφονταν, διότι θα ξεραινόταν ο ποταμός Ερασίνος που είχε τις πηγές του στη Στυμφαλία.

Με το νομοσχέδιο ήταν αντίθετοι και αρκετοί βουλευτές κυρίως της Πελοποννήσου που πιέζονταν από τους αγρότες της εκλογικής περιφέρειάς τους ότι  θα έχαναν το δωρεάν νερό για το πότισμα των καλλιεργειών τους.

Οι αντιθέσεις δεν ήταν μόνο πολιτικές. Επεκτάθηκαν και στην κοινωνία, με αποκορύφωμα τα αιματηρά επεισόδια που ξέσπασαν τον Ιούλιο του 1899 στο κέντρο της Αθήνας. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, το επίκεντρο των ταραχών ήταν η οδός Σταδίου και η πλατεία Συντάγματος.

«Νερό, νερό, νερό», φώναζε μερίδα διαδηλωτών, ενώ οι αστυφύλακες αφαίρεσαν μαχαίρια και πιστόλια και από τα δύο αντιμαχόμενα μέρη. Παρ’ όλ’ αυτά, οι συμπλοκές και οι τραυματισμοί δεν αποφεύχθηκαν.

Τελικά, η κυβέρνηση Θεοτόκη υποχώρησε. Η σχετική ψηφοφορία στη Βουλή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ και η σύμβαση για τη μεταφορά των νερών της Στυμφαλίας πέρασε στην ιστορία. Οι Αθηναίοι έπρεπε να περιμένουν σχεδόν 30 χρόνια ακόμα, για να αποκτήσουν καθαρό και πόσιμο νερό.

Το κείμενο αποτελεί τμήμα της μεγάλης έρευνας της “Μηχανής του Χρόνου”  για την λειψυδρία της Αθήνας, που προβλήθηκε στο Cosmote History και μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην υπηρεσία on demand. Δείτε εδώ το τρέιλερ του επεισοδίου.

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: WikimediamtxCommons